किपुली ह्वःगु दाफा स्वां

नेशन श्रेष्ठ

दछिन्यंक किपु देय् थःगु हे तजिलजिं, थःगु हे हिसिं त्वयाच्वनी । गुंला, यंला अले कछलां किपुली फल्चाय् बांलाक दाफा म्यँे ताये दयाच्वनी । थन थकालिपिं लिसें ल्याय्म्हपिं म्ये हालाः, बाजं थानाच्वंगु खने दइ । थुगु इलय् मोहनि व स्वन्ति नखलं छेँ–छेँय् थःगु नस्वाः ह्वलाच्वनी ।

नेवाः समुदायसं परम्परागत रुपं न्ह्याकावःगु सांस्कृतिक व सांगीतिक सम्पदा हे दाफा खः । किपुया त्वाःत्वालय्, फल्चाफल्चाय् थ्व सम्पदा सामाजिक, साहित्यिक व सांस्कृतिक जीवन जुयाः म्वानाच्वंगु दु । थुकिं शब्दयात संगीतलिसे ह्वंकाः इतिहासयात वर्तमान लिसे स्वाकाः तःगु दु ।

सकतां धयाथें नखःचखःया छगू सिलसिला दइ । अथे हे झीगु समाजय् नं सकसियां थःथःगु दायित्व दइ । दाफा संस्कृतियात म्वाका वयाच्वंगु आखाछेँ दुने नं तजिलजिया छगू वार्षिक व सामाजिक क्रम दइ । झीसं छेँय्–छेँय् मोहनि नखः हनी थें दाफा खलःया आखाछेँय् नं गुरू व शिष्यपिनि मंकाः कथं मोहनि नखः हनी । थ्व सकल ज्याझ्वःयात दाफा खलःया थकालिपिंसं, गुरूपिंसं निर्देशन याइ । अथे जुयाः दाफा खलकय् मंकाः भावना जक मखु, सामाजिक सम्बन्ध नं ह्वयाच्वंगु दइ । गथे मोहनिबलय् छगू कुलयापिं मुनाः कुलछि भ्वय् याइ, अथे हे तुं आखाछेँय् नं सकलें मुनाः थापं तयेगु व चालं क्वकायेगु याइ ।

किपुली दाफा संस्कृति म्हिगःया लुमन्ति जक मखुसे थौंकन्हय्या यथार्थ नं खः । बाज्यापिं नकतिनिया मस्तलिसे मुनाः दाफा म्ये हालाच्वंगु, थिथि बाजंया तालय् सः तनाच्वंगु लू किपुया दाफा संस्कृतिं क्यनाच्वंगु दु । कलाया मिखां स्वःसा थ्व वास्तुकलाया संरक्षण यायेगु दीर्घकालीन उपाय खः । संगीतया मिखाय् थ्व मल्लकालीन शास्त्रीय संगीतया निरन्तरता खः । मानवशास्त्रया ल्याखं दाफा सामाजिक जीवनया सक्रिय अभिव्यक्ति खः । छम्ह सामान्य लँजुवाःया मिखाय् थ्व धार्मिक भावनाया अभिव्यक्ति खः ।

दाफा संस्कृतियात कुलाः स्वयेबलय् थुकी निगू आयाम सीदयेक खनेदइ । छगू सामाजिक अभिव्यक्तिया आयाम खःसा मेगु दुनेया मंकाः कुतःया आयाम । झीसं खनाच्वंगु हिसि दुगु फल्चा दाफा संस्कृतियात ब्वयेगु दबू खः । थन दाफाम्ये हालीगु याइ, बाजं थायेगु याइ, गुरुं शिष्ययात स्यनाबीगु सकल शिक्षायात थन बांलाक ब्वयेगु जुइ, उकिया निरन्तर अभ्यास यायेगु ज्या जुइ ।

फल्चाय् गुलि नं बांलाक संस्कृतिया स्वां ह्वइ, थुकिया पुसा मुना तइगु थाय् धयागु आखाछेँ खः । थन पुलांगु पुस्तां थकालिपिं, बाज्यापिं व गुरूपिंसं विधिकथं नासः द्यःया साधना यानाः न्हूगु पुस्तायात बाजं स्यनेगु ज्या जुइ । थात्थें धायेगु खःसा आखाछेँ छगू शिक्षालय खः ।
पिनेच्वंगु फल्चाया आयाम ला मिखां तप्यंक हे खने दइ, तर आखाछेँ दुनेया साधना व परिश्रम दाफा संस्कृतिया अभ्यास याइपिंत जक सुलभ जुइ । आखाछेँ जीवन्त संग्रहालय खः, छम्ह नच्चाम्ह शिष्यया ताल बोल छुं मिलय् मजूगु न्हापांगु कुतःया सःनिसें जीवनया उत्तराद्र्धय् थ्यंकाः दाफाया बांलाक अभ्यासं परिपक्व जुयाः मेगु पुस्तायात स्यनेत ल्वःगु परिपक्वगु सः तक आखाछेँया अंगलय् थ्वयाच्वनी ।

आखाछेँया अमूर्त आयामयात अझ विशेष रुपं ब्वइगु धयागु थन मुनाच्वंगु पुलांगु दाफा सफू व बाजं खः । दाफा म्यँे व थीथी बाजं बोल सहित स्यनेगु ज्या आखाछेँय् आःतक न्ह्यानाच्वंगु दु । थनया शिक्षाया माध्यम नेपालभाषा खः । नेपालभासं हे दाफा थायेगु व म्यँे हालेगु स्यनेकनेगु ज्या जुइ ।

म्येँ स्वयेगु खःसा गुलिं नेपालभासं, गुलिं संस्कृत भासं अले गुलिं मैथिली भासं दु । थ्व झीगु भाषिक अन्तक्र्रिया व सहिष्णुताया चिं खः । नेपालभाषायात स्थानीय रुपं शिक्षाया माध्यमय् गुकथं स्वाके फइ धयागु खँ झीसं झीगु हे आखाछेँ जक स्वःसां गाः । थन दुने आःतक ल्यनाच्वंगु सलंसः दँ पुलांगु सफू, उकी संकलित जुयाच्वंगु शब्दं हे दाफा परम्परा गुलि सफल अले निरन्तर जुइफु धकाः क्यनाच्वंगु दु ।

दाफा आखाछेँ निसें फल्चा तक निरन्तर विस्तार जुयाच्वंगु दु । कला, साहित्य, संस्कृति स्वता ह्वनाः छगू सम्पदा जुयाः न्ह्यानाच्वंगु दु । थुगु परम्परागत शिक्षायात थौंकन्हेया औपचारिक शिक्षाय् स्वाकेगु तःधंगु अवसर व सम्भावना दु । थनया विद्यालय, कलेजय् अले विश्वविद्यालयय् झी थाय्या हे विषयवस्तु छ्यलाः मस्तय्त निसें थकालिपिंत तक शिक्षित याये ज्यू ।

दाफाया फल्चा दुने धार्मिक ज्याखं जक जुइमखु, थन छम्ह मचां निसें कयाः गृहिणीतकयात माःगु शिक्षाया दु । संस्कृतिया मूर्त–अमूर्त आयामया सहकार्य दु, समाजया विविध खँया समन्वय दु । दाफा संस्कृतिया पुसायात बिचाः यानातःगु आखाछेँयात सामाजिक शिक्षालय कथं विकास याये ज्यू । झीथाय्या विडम्बना हे धायेमा, थःगु हे धुकुती च्वंगु सफू ब्वनेत नं सुं छम्ह विदेशी सःतेमाःगु अवस्था दु, झीगु फलय् थ्वयाच्वंगु साहित्य थुइकेत तकं मेगु भाय्या लिधंसा कायेमाःगु स्थिति दु ।

दाफा म्येँ खालि थुइके थाकुगु जक जुइमाः धयागु मदु । किपूया तःननि दाफा खलःया निपु म्येँया उदाहरण स्वये । न्हापा वागमति येचुबलय् किपुलीं स्वयेबलय् स्रष्टाया मनय् गुलि धार्मिक भावना लुया वल जुइ ! उकिं वं थःगु भाव फुक्क मुनाः ‘जय जय वागमति’ दाफा म्येँ चिनाः वंगु दु । अथे हे लोकंह्वाःगु चिलन्चो चैत्य सुथय् चाःहिलेबलय् प्यखेरं खनेदुपिं तथागत लुमंकाः ‘जगत्पाल विहारसं’ दाफा म्ये च्वयाः वंगु दु । थ्व साहित्यिक आयाम किपूया हे फलय्, त्वालय् लुयावःगु खः । थ्व हे झ्वलय् किपूया यक्व दाफा खलकं संस्कृत भाषाया वैष्णव साहित्यया महŒवं जाःगु गीत गोविन्द नं संग्रहित जुयाच्वंगु दु । आखः हे स्यनेगु जूसां, म्येँ जक स्यनेगु जूसां किपुली धुकू जायेक विषयवस्तु अझ नं दनि ।

दाफा संस्कृति आःतक म्वानाच्वंगु दु, थुकिया श्रेय सकल नेपाःमितसें दाफा संस्कृतिया गुरूपिंत बीमाः । वय्कःपिनिगु अथक अले सतत कुतलं यानाः हे खत, झीसं आःतक दाफाया सः न्यने खंगु । छुं नं औपचारिक शिक्षा मदुसां, अझ बांलाःगु वातावरण मदुसां साःप हे मिहेनत यानाः तःगूमछि दाफाया सफूयात गुरूपिंसं सुरक्षित यानादीगु दु । थःम्हं फयांफतले गुरूपिंसं शिक्षा, ज्ञानयात न्हूगु पुस्तायात स्यनेगु प्रयत्न यानादीगु दु । जीवनया गुंगू दशक पार यानाः दीधुंकूम्ह किपू‚ थांबहाः दाफा खलःया हनेबहम्ह गुरू चक्रमान महर्जनं धयादिल, “जिं दाफा निकः, धिमे निकः, बाँसुरी स्वकः स्यने धुन, न्हूपिंसं सयेकीगु खःसा अझ नं स्यनेफु ।”

दाफा सयेकीपिं नं मदुगु मखु । तःननिया हे खँ भतिचा तने । तःननि दाफा खलकं नकतिनि मस्त, ल्याय्म्ह ल्यासे व मिसापिंत बाँसुरी स्यन । उकी स्वये जिइक सहभागिता दु । सयेके धुंकाः वय्कःपिंसं नं पूजा यानाः बांलाक बाजं नं थाना दिल । अथे हे किपुया हे ह्वाकुंचाय् मांपिं, मस्त सकलें जानाः बाँसुरी सयेकादीगु दु । सामाजिक शिक्षाया छगू क्रम थःथःगु कुतलं न्ह्यानाच्वंगु दु ।

ह्वाकुंचा व मेमेगु त्वालय् च्वंगु गुँदे दापा खलःया ल्याय्म्हम्ह दुजः भाजु न्हूजः महर्जनया अनुभव थन सान्दर्भिक जुइ । खँ ल्हानाबलय् वय्कलं धयादिल, “किपुली हे भदौबलय् जुइगु बाघभैरवया जात्राय् सुथं निसें बाजं थाःवनेगु याना, तर थुगु परम्पराया बारे स्कुलय् गनं नं औपचारिक कथं सयेके सीके मखं । आखः ब्वने बलय् थःगु थाय्या भाय्, तजिलजि नापं ब्वने दःसा जिमितः नं यक्व अःपुइगु जुइ ।”

थन थाय्लाक्क किपू नगरपालिकाया भूमिका तःधंगु जुइ । किपूया सकल आखाछेँ जक परिचालन याये फःसा, उकियात सामुदायिक शिक्षालय कथं झीसं विकास याये फःसा दाफा संस्कृति जक मखु समग्र नेवाः समुदायया हे विकास जुइगु खना । थौंकन्हय् किपू नगरपालिकां फल्चा दयेकेगु व ल्ह्वनेगु ज्या न्ह्याकाच्वंगु दु, थ्व साःप हे बांलागु खँ खः । थज्याःगु पलाः निरन्तर न्ह्याके हे माः । आः मूर्त निसें अमूर्त सम्पदा तक नं भिंकेगु बिचाः यायेमाःगु व पलाः न्ह्याकेगु माःगु दु ।

दाफाया स्यनेकनेगु ज्याय् न्हूगु पुस्तां थःम्हं फुगु कुतः यानाच्वंगु दु । झीसं थ्व मिहेनतयात बांलाक सम्बोधन याये फत धाःसा दाफा संस्कृतिइ हे न्हूगु आयाम वयेफु । न्हापा–न्हापा दाफा स्यनीबलय् आखः मच्वसे बाजंया बोल जक न्यनाः सयेके माः । सम्भवतः न्हापा भाषिक दमनया झ्वलय् आखः स्यनेत ब्वनेत बन्देज याना तःबलय् दाफाया बोल लिपिबद्ध मयाःगु जुइफु । च्वये–ब्वनेगु सिकं न्यनाः हे सयेकेगु परम्परा पुलांगु जूगुलिं नं दुथें–फुथें संस्कृतिया संरक्षण याना तःगु नं जुइफु ।

आःयागु लकस सहज जुयावःगु दु, समाजया ख्वाः हिलाः वःगु दु । झीसं थुकियात नं वाः चायेका न्हूगु पुस्ताया कुतःयात हःपा बीमाः । गुँदे दापा खलःया हे ल्याय्म्ह भाजु रुमिन महर्जनं धयादिल, “जिं थःम्हं सयेकागु बाजंया बोलयात टाइप यानाः मुनाः, क्वकालिपिं किजापिंत नं स्यनाबलय् इनाः बिया । थुलि यानाबलय् लिखित रुपं हे दाफाया संगीत व साहित्य स्यनेकने ज्या यक्व बांलाःगु दु ।”

दाफा खलः दुने पुलांगु आखलं च्वयाःतःगु सलंसः दँ पुलांगु साहित्यया सम्पदा दु । झीसं प्वःचिनाः जक तल धाःसा थ्व सम्पदा नं किलं नयाः तना वनि धकाः ग्यायेमाःगु अवस्था दु । थ्व इलय् यायेमाःगु धयागु झी हे मस्तय्त ह्ययेकाः हःपा बियाः न्हापाया फुक्कं साहित्यिक सम्पदाया अभिलेखीकरण यायेगु खः । थथे यानाः छगू दाफा खलःया साहित्य मेगु दाफा खलकं नं स्वयाः सीकाः संवाद व संवद्र्धन यायेगु अवस्था तयार जुइ ।

थुज्वःगु हे छगू कुतः तःननि दाफा खलःपाखें जुयाच्वंगु दु । सतोरी सेन्टर अफ आर्ट्सं दाफा धुकूया अवधारणा दयेकाः तःननि दाफा खलःलिसे ज्या सनाच्वंगु दु । थ्व हे झ्वलय् थकालिपिंसं नुगलय् मुंकाः तःगु लालाहिरा प्याखं न्यनाः रेकर्ड याना हानं च्वयेगु ज्या जुइ धुंकल, गीत गोविन्दया न्यापु म्यँेया अभिलेखीकरण, नेपालभाषाया नीच्यापु दाफा म्येया नं अभिलेखीकरण व खय् भासं अनुवादया ज्या नं क्वचाये धुंकल । थ्व लिसें नीखुपु दाफा म्येँ बांलाक रेकर्डिङ यायेगु ज्या नं जुइ धुंकल ।

थुकथं मुनाः यंकेगु झीगु सम्पदा तःननि निसें कयाः सकलसिगु धुकू जुइ धुंकल । सुनां नं स्वयेगु, न्यनेगु, ब्वनेगु, अझ बांलाक अनुसन्धान हे यायेगु खःसा छगू प्राथमिक स्रोत झीके दत ।
दाफा संस्कृति धात्थें हे दाफा–स्वां थें खः । थुकिया हिसि व महत्ता नेवाः समुदायया तःधंगु धरोहर खः । थुकी पुलांगु खँ जक लुमंकेगु मखु, कुतः यात धाःसा न्हूगु रचना दुथ्याकेगु सम्भावना नं दु । झीसं आधुनिक प्रविधि बांलाक छ्यलाः थःगु सः व थःगु नुगःयात दाफाया म्येँय् तने माःगु दु । थथे याये फत धाःसा न्हूगु पुस्तायाके थःगु सम्पदाप्रति छगू अपनत्वया विकास जुइ ।

थ्व इलय् दाफा स्यनादीपिं, सयेकेत उत्सुकपिंत ऊर्जा बीफत धाःसा, आखाछेँयात बांलाक बिचाः याये फत धाःसा, नगरपालिकां लिधंसा बीफत धाःसा, जुयाच्वंगु कुतःयात समुदायसं हे थौंकन्हय्या आवश्यकता कथं संस्थागत याये फत धाःसा झीगु दबू हानं झःझः धाइ, जीवन्त जुइ । दाफा संस्कृतियात बांलाकेत ज्या सनादीम्ह तःननि दाफा खलःया अभियन्ता रवीन्द्र महर्जनया खँ थन लुमंके बहःजू, “न्हापा किपुली हे ३०–३५ दाफा खलः दु धाइ, आः मुस्किलं १९–२० जक दनि । झी सकसिनं मंकाः कुतः याये फःसा दाफा संस्कृतिया स्वर्णयुग आः नं सम्भव जू नि ।”

किपुली बांलाक फल्चात दनाच्वंगु दु, उकी दाफाया सः नं न्ह्याइपुक्क थ्वयाच्वंगु दु । लसताया खँ, थन स्यनादीपिं नं दु, सयेकीपिं नं दु । थ्व सुन्दर समागम, थ्व भिंगु संयोग निरन्तर जुइमाः, थुकियात किपु नगरपालिकां बांलाक तिबः बीमाः । न्हापाया पुस्तां अनवरत मिहेनत यानाः सलंसः दँ तक दाफा संस्कृतियात म्वाकादिल, झीसं न्हूगु प्रविधि छ्यलाः थुकी अझ बांलाःगु खँ तनाः, द्वलंद्वः दँ तक थुकियात म्वाकाः तये फयेमा ।

सम्बन्धित बुखँ

LEAVE YOUR COMMENTS