ने. सं. ११४३ चौलाथ्व पारू -

अभियन्ता, मुद्दा व अधिकार

श्रीकृष्ण महर्जन

नेवाः ख्यलय् जक मखु समग्र नेपाःया थीथी सवालयात कयात खँ ल्ह्वनीपिं थौंकन्हय् अभियन्तात जुयाच्वंगु दु । भ्रष्टाचार जूसां, अनियमितता जूसां बाय् छुं नं कथंया सरकारी योजना वल धाःसां अले सुयां विरोध यायेमाल धाःसां अभियन्ताया नामं ज्या यानाच्वंगु खनेदु । लिपांगु इलय् वयाः अमेरिकी सहयोग नाप स्वापू दुगु एमसीसी सम्झौताया विरोध यायेगु ज्या तकं अभियन्ता धाःपिंसं हे यानाच्वंगु दु । राजनीतिक दलया नेतातय्गु विरोध यायेमाल धाःसां अले छुं नं कथंया ज्या यायेमाल धाःसां नं अभियन्तातपाखें यानाच्वगु दु । उकिं नेपाःया समाजय् थौंकन्हय् दकलय् अप्वः लोकंह्वाःगु खँग्वः हे अभियन्ता जुया बिउगु दु धाःसां पाइमखु ।

नेवाः समाजय् नं अभियन्तापिंसं तःधंगु ज्या यानाच्वंगु दु । नेवाः विरुद्ध छुं नं कथंया गतिविधि जुल बाय् राज्यं नेवाःतय्त लिच्वः लाइगु कथंया छुं नं कथंया योजना हल धाःसा दकलय् न्हापां नेवाः अभियन्तात हे न्ह्यःने वनाच्वंगु खनेदु । अभियन्तातय्सं उकिया तःधंगु विरोध यानाः मनूतय्त सचेत यायेगु ज्या मदिक्क यानाच्वंगु दु ।
लिपांगु इलय् छेँ बालं विवादयात कया नं नेवाः अभियन्ततातपाखें जनमानसयात खँ थुइकेगु अले उकिया बारे चर्चा यायेगु नापं माःगु कथंया पहलकदमी याःगु दु । अथे हे बुंगद्यःया जात्रा मजुयाच्वंगु अवस्थाय् जात्रा याकेत दबाब बिइगु ज्या नं अभियन्तातय्पाखें हे जूगु दु । थ्व झ्वलय् थगुने बुंगद्यः जात्रा नाप स्वापू दुगु पूच्व घटना जूगु सुनां नं ल्वःमंकूगु मदुनि ।

गबलें फल्चाया अभियान, गबलें हितिया अभियान अले गबलें सम्पदा बचे यायेगु अभियान नापं थीथी कथंया अभियान नेवाः अभियन्तातपाखें न्ह्याकाच्वंगु दु । उकिं नेवाःतय्त सचेत यायेगु, नेवाः विरोधी गतिविधियात पनेगु नापनापं नेवाःतय्त छप्पँ जुया वनेमाल धकाः मदिक्क हे सन्देश बियाच्वंगु दु ।

नेवाः अभियन्तातय्सं यानाच्वंगु थीथी कथंया ज्या मध्ये कोरोना महामारीया इलय् जूगु निगू घटना लुमंकेबहः जू । छगू खः छेँ बालं घटना व मेगु बुंगद्यः जात्राया घटना । थ्व निगू तसकं न्ह्यथनेबहःगु अले सयेका काये बहःगु उदाहरण जुयाच्वंगु दु । थ्व निगू घट्नापाखें नेवाःतय्सं यक्व शिक्षा कायेमाःगु आवश्यकता दु, अले नेवाःत सचेत नं जुइमाःगु अवस्था दु ।

छेँ बालं घटना-
सरस्वती प्रधानया छेँय् रुपा सुनारं क्वथा बालं बालं कायत वःगु घटना अले प्रहरी चौकीइ उजुरी तयाः प्रधानयात ज्वना यंकूगु व लिपा अदालतय् तकं थुगु मुद्दा थ्यंगु सकलसिनं स्यूगु हे खँ खः । थुगु घटनायात कयाः गुगु कथं अभियन्तातय्गु भूमिका जुल थ्व तसकं महत्वपूर्ण जू । अभियन्तातय्संं हे थुगु मुद्दायात कयाः माःगु कथं पहल यात । प्रधानयात त्वःतकेगु ज्या जुल । आः वयाः मुद्दा जुयाच्वन । थुगु घटनाय् अबलेया मन्त्री कृष्णगोपाल श्रेष्ठ नापं स्वात । मन्त्री श्रेष्ठं प्रधानयात लिफ्ट बिल धकाः मन्त्रीया विरोध जुल । दलितत जक मखु दलिततय्गु पक्षय् वकालत याइपिंसं तकं मन्त्रीया विरोध यात । मन्त्री स्वयं नं मन्त्रीया हे गाडिइ तया यंकेगु अवस्थाय् उकिं बांमलाःगु लिच्वः लायेफु धकाः बिचाः यायेमाःगु खः । तर अथे मजुल उकिं यानाः थ्व मुद्दाय् मन्त्री श्रेष्ठ नं स्वानावन ।

बुंगद्यः जात्रा, पूच्व काण्ड
स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्गु सभ्यताया प्रतिक अले नेवाःतय्त एकता यानातःगु जात्रा मध्ये छगू बुंगद्यःया जात्रा खः । थुगु जात्रा यायेमाःगु पक्षं इलय् हे मयाःगु अले मनूतय्त हीमी चायेकेगु ज्या जक यानाच्वंगु खः । कोरोना महामारीया दथुइ लिलिछ्याछ्यां वनाच्वंगु खः । अबले बुंंगद्यःया जात्रा नाप स्वापू दुगु प्रथाजन्य संस्थायात तकं बेवास्ता यानाः प्रशासन, गुथि संस्था, संघ संस्थानिसें जातीय संघसंस्थात तकं वन । अन्ततः नेवाः अभियन्तापिं मुनाः प्रदर्शन यायेगु ज्या यात । असंगठित शक्ति जूगुलिं अन विना योजना रथ सालेगु ज्या जुल, अन्ततः पूच्वः घट्ना जुल । गुगु मजुइमाःगु घटना खः । कयौं अभियन्तातय्त ज्वन अले ताः ई लिपा तकं तारिखय् वनेमाल, लिपा जरिवाना पुलाः जक क्वचायेकेमाःगु अवस्था वल ।

थ्व निगू घटनायात नेवाःतय्सं थःथःगु कथं ब्याख्या यानाच्वंगु दु । न्ह्यागु हे जूसां अभियन्तात नाप स्वानाच्वंगु थुगु निगू घटनां नेवाःतय्सं यक्व हे सयेकेमाःगु अवस्था दु । अभियन्ताया अर्थ मालेगु खःसा अभियन्ताया अर्थ धइगु “बांलाम्ह चालक’’ जुइ । प्राविधिक अर्थ धायेगु खःसा इन्जिनियर खः । अभियन्तायात अंग्रेजीभासं इन्जिनियर धाइ । व्यवहारीक रुपं विज्ञानया प्रयोग यानाः थीथी कथंया उपकरण छ्यालाः ज्या याइम्हेसित अभियन्ता धाइ धकाः नं ब्याख्या यायेगु याना वयाच्वंगु दु ।

अभियन्ता
अभियन्ता धयापिं सामाजिक उत्थान जुइमाः धइगु तायेकाः सामाजिक परोपकारी कर्म वा अभियान न्ह्याकीपिं धकाः समाजं थुइका वयाच्वंगु दु । मेपिंत लँपु क्यनीपिं धकाः थुइका वयाच्वंगु दु । सामजय् चेतना ब्वलंकीपिं नापं समाजय् माःगु कथंया बिचार बिइपिं धकाः थुइका वयाच्वंगु दु । थःगु निंतिं मखु देय् व समाजया नितिं छुं याये धइगु भावना ज्वनाः ज्या यानाच्वंपिं धकाः समाजं नाला वयाच्वंगु दु ।

अभियन्ता धइगु छु खः ? अभियन्ता सुयात धाइ ? अभियन्तापिनिगु समाजनापया स्वापू छु खः ? छु बिचार व दर्शन ज्वनाः वयाच्वंपिं जुइ ? थज्याःगु कथंया न्ह्यसःया लिसः मालेगु ज्या आतक खास हे जूगु खने मदुनि । सुयागुं नं कमाजोरी पक्ष व खराव पक्षयात कयाः प्रचार यायेगु अले सः तयेगु नापं समाजयात नकारात्मक लिच्वः लाइगु ज्या याके मबिइपिं धइपिं हे अभियन्तात खः धकाः मनूतय्सं थुइका वयाच्वंगु दु ।

नेवाः समाजया ल्याखं स्वल धाःसा ला अभियन्तात धइपिं नेवाःतय्गु सवालय् थौंकन्हय् दकलय् न्ह्यःने च्वनाः नेवाः विरोधी गतिविधियात पनीपिं खः धकाः नाला कयाच्वंगु दु । अभियन्तात धइपिं अगुवा अर्थात न्ह्यलुवाः मखु । उपिं छुं संगठित शक्तिया नेतृत्व याइपिं मखु । अभियन्ता धयापिं असंगठित शक्ति खः । असंगठित ब्यक्तित खः । समाजप्रति सचेत मनूत खः । समाजाया नितिं लँपु क्यनेफुपिं खः । थुगुु ल्याखं स्वल धाःसा नेवाः सामाजय् अभियन्तातय्सं यक्व हे ज्या यानाच्वंगु दु अले नेवाःतय्त न्ह्यःने यंकेगु खःसा अभियन्तातबिना कल्पना यायेमफइगु अवस्था दु । उकिं नेवाः अभियन्तातय्गु तःधंगु भूमिका व योगदान नेवाः समाजय् दु अले दया नं च्वनी धइगु खँय् सुयां निगू मत दइमखु । अभियन्तापिनिगु निश्चित घेरा धाःसा दयाच्वनी । व धइगु संगठित रुपं यायेमाःगु ज्या जुल धाःसा यायेफइ मखु । अभियन्तातय्सं थःगु घेरां पिने वना ज्या यायेफइमखु ।

अभियन्तातय्सं ध्यान बिइमफुत धाःसा राजनीतिक दलया नेतातय्सं अभियन्तातय्गु ज्याया लबः कायेत स्वइ । बुंगद्यःया जात्रा नाप स्वापू दुगु पूच्वः काण्डयात स्वल धाःसां वा छेँबालं बीगु घटनायात स्वल धाःसां थ्व खँ स्पष्ट जू । अभियन्तापिन्सं मुद्दायात ल्ह्वने फइ । तर अधिकार प्राप्त यायेगु सवालय् धाःसा संगठित शक्ति हे आवश्यकता जुइ । अथे धायेबलय् आः अधिकारया नितिं नेवाःतय्गु जातीय बाय् सामाजिक संस्थात न्ह्यःने वनेमाःगु खः ला धइगु न्ह्यसः ब्वलनी । बास्तवय् नेवाःतय्गु सामाजिक संस्था बाय् जातीय संस्थाया नं घेरा दु । जिल्ला प्रशासनय् दर्ता जुयाच्वंगु अज्याःगु सस्था थःगु घेरां पिहां वने फइमखु । उकिया उदाहरण ला बुंगद्यःया पूच्व घटनां हे स्पष्ट जुइ धुकूगु दु ।

वास्तवय् नेवाःतय्गु अधिकार हे प्राप्त यायेगु खःसा अधिकारया नितिं धकाः हे संगठित शक्तिया आवश्यकता दु । थज्वःगु हे खँयात ध्यानय् तयाः नेवाःतय्गु राजनीतिक अधिकारया नितिं नेवाः राजनीतिक अभियान व आदिवासी नेवाः जागरण अभियानया नामं नेवाःतय्त संगठित यायेगु ज्या यानाच्वंगु खनेदु । आः नेवाःतय्गु अधियकारया नितिं अज्वःगु अभियानयात धाथें हे नेवाः शक्ति रुपय् हिला यंकेमाःगु आवश्यकता दु । नेवाः अभियन्तापिनिगु नं साथ कयाः अले नेवाःतय्गु जातीय खलः पुचःनिसें सामाजिक संस्थाया नं साथ कयाः नेवाःत धयापिं स्वनिगःया आदिवासी खः अले आदिवासीतय्गु अधिकार प्राप्त यायेगु नापं व अधिकारयात व्यवहारय् न छ्यलाः यंकेगु कथंया ज्या यायेमाःगु आवश्यकता दु ।