येँ देय् म्हसीके – भाषिक आन्दोलनया न्हूगु ईल्वहं

सहयोग रंजित

गुबलें निसें जिं भचा भचा थुयावल, अबले निसें निगः आखः ‘त’ व ‘ट’ दथुइ फरक छुटे यायेगु कुतः याना । अथेहे थ्व निगः आखःया उच्चारण फरक फरक कथं यायेगु कुतः मयानागु नं मखु । छाय्धाःसां अथे याये मफुत धाःसा यक्व हे असहज परिस्थितिया सामना यायेमाली धयागु खँय् जि प्रष्ट ।

स्वाभाविक रुपं आः नं जिं थज्याःगु परिस्थितिया सामना याये मालाच्वंगु दु । ‘त’यात ‘ट’ धायेबलय् व्यंग्य व न्ह्यसःत फयेमालाच्वंगु दु । न्यनेबलय् सामान्य थें तायेफु, जाबो निगः आखः ला खः धाइपिं नं दु । बुझे हे जुइ चाहे मजूपिनि निंतिं जिगु बोली ‘गल्ती’ खः । जिं तःक्वः हे यायेगु गलत उच्चारणयात ‘दोष’ हे तायेकीपिं नं दु । गुलिसिनं सयेके हे चाहे मजूगु द्वपं नं बी, तर छुं नं आःयात उमिसं स्वयाः फरक उच्चारण यायेगु हे जिगु मांभाय् नेपालभाषाया ‘म्हसीका’ खः धकाः उमित थुइके मफुत । जि थेंज्याःपिं द्वलंद्वः मनूत दु, गुपिं म्हसीका व द्वपंया दथुइ कानाच्वंगु दु ।

छेँ ः येँ, देय्या राजधानी ।
जात ः नेवाः ।

थ्व जिगु म्हसीकाया छगू ब्व खः । नेवाः समुदाय दुने नं भाय्यात कयाः जि थेंज्याःपिं ल्याय्म्हतय् विरुद्ध न्ह्यसः मदंगु नं गन खः ?
धाइ – नेवाः भाय् हे ल्हाइ मखु ।

थःगु हे समुदायं बीगु थज्याःगु द्वपं जिगु हकय् छुं हद तक सही नं खः । छाय्धाःसां जि मांभासाय् पोख्त मदु । नकतिनि स्यनाच्वना तिनि । नकतिनिा स्यनाच्वनागुलिं हे जि आः थथें मेपिंत थुइकाबीत सक्षम मदुनि ।

स्यनेगु गथे यानाः ? ब्वनेकुथिइ मांभासं ब्वंकीगु खँ हे मजुल । छेँय् स्यनेगु वातावरण चूमलात । समाजं धाइगु जक खः, स्यनाबीगु खँ हे मजुल ।

जि थःत नं मेपिंसं न्ववागु फुक्कं थू, ताक्कतुऽ नेवाः भासं लिसः नं बीफु धयागु जुइवं फुक्कं स्यनेमाः धयागु मताल । तर आःया पुस्तां जि थेंज्याःपिं दोधारय् च्वनेमाःगु अवस्थाया अन्त्य जूगु दु ।

येँ महानगरपालिकां कक्षा १ निसें ८ तक स्थानीय भासं स्थानीय पाठ्यक्रम तयार यानाः लागू याःगु दु । नेवाः भासं तयार याःगु पाठ्यपुस्तक थ्व हे शैक्षिक सत्रनिसें विद्यालयय् लागू याःगु दु । ‘येँ देय् म्हसीके’ नां बियातःगु थ्व पाठ्यपुस्तकं येँया जक मखु समग्र नेपालमण्डलया म्हसीका, संस्कृति, लिपि, भेषभुषा, नखःचखःया बारे ब्वनामिपिंत थुइकीगु जुइ । व नं सरल भाषां ।

थन जिं विद्यार्थी मधासे ब्वनामि धया । छाय्धाःसां थ्व पाठ्युसफू विद्यालयय् जक मखु, आः झीगु छेँय् छेँय् हे थ्यनेमाः व छेँय् छेँय् नं अध्ययन जुइमाः । थ्व पाठ्यसफू नेवाः समुदायया मस्तप्रति जक लक्षित मखु । थ्व येँ महानगरय् च्वनीपिं फुक्कं समुदायया विद्यार्थीतय् निंतिं दयेकूगु खः । देवनागरी लिपिं तयार याःगु थ्व पाठ्यसफू सुयातां भाय् क्वचिंकेगु स्वयां नं उकियात थुइकेत व थुइकेबीत तयार याःगु खः ।

भाषाविज्ञ व स्थानीय पाठ्यक्रम समितिया संयोजक डा. चुन्दा वज्राचार्यया कथं पाठ्यक्रम अन्तर्गत भाय् जक ब्वंकेत्यंगु मखु । स्थानीय भाय्या माध्यमं स्थानीय रहनसहन, संस्कृति, पर्व, व्यवसाय, कासा आदिया ज्ञान बीगु कुतः जूगु खः । थुकिं नेवाःत जक मखु गैरनेवाःत नं लाभान्वित जुइ । स्थानीय मांभाय् सयेकेल धाःसा थः च्वनाच्वनागु समाज म्हसीकेत ग्वाहालि जुइ धयागु ज्याखं पाठ्यक्रम दयेकूगु खः ।
जिं थथे धयाच्वनाबलय् विरोध याःपिं नं दु । ‘विद्यार्थीतय्त थप भार क्वबीकेगु ज्या जुल, भाय् विद्यालयय् मखु, छेँय्छेँय् सयेकेगु खः, छु आः मेमेगु भाय्यात नं विद्यालयय् अनिवार्य यायेगु ला ?’ थज्याः थज्याःगु न्ह्यसः तइपिं नं दु । येँय् फुक्क जातयापिं मनूत च्वनी, गन नेवाः भाय् ब्वनेगु धाइपिं नं दु ।

थ्व विरोधया निंतिं विरोध जक खः । संविधानं हे बिउगु अधिकार छ्यलाः येँ महानगर लगायत मेमेगु छुं स्थानीय तहं नं स्थानीय भासं स्थानीय पाठ्यक्रम लागू याःगु दु । थुकियात विरोध यायेमाःगु छुं कारण मदु ।

भाय् जगेर्ना याये धाइगु छु गलत खः ला ? जिगु सन्नतीयात मांभासं ब्वंके धायेगु दइमखु ला ?

जिं धाये– थ्व फुक्कं एकल भाषिक पहिचानया रबर स्टाय्म्पपाखें प्रभावितपिं खः । गुपिं नेवाःतय्सं ‘त’ व ‘ट’य् थःगु भाषिकता मालाच्वंगु दु, कन्हय् उमिसं ‘त’ व ‘ट’, ‘थ’ व ‘ठ’ लगायतया आखःया उच्चारणया सुन्दरताबारे खुला बहस याइ धकाः आत्ते चाःगु जक खः । थ्व आवश्यक मखु । बरु सकलें जानाः नेपालभाषा व मेमेगु मांभाय्या संरक्षण यानाः मेगु पुस्तायात हस्तान्तरण यायेफयेकेमाः । मेपिनिगु भाषिक पहिचानय् न्ह्यसः थना च्वनेगु इलय् राष्ट्रिय भाषा धयातःगु नेपाली भाय् नं गुलि संकटय् लाना वनाच्वंगु दु धयागु बिचाः यानाच्वंगु मदु ।
नेपालभाषा थें मेमेगु भासां नं देवनागरी लिपि हे ग्रहण यानाः नेपाली भाय्या हे उथानय् तिबः बियाच्वंगु दु धयागु उमिसं थुइकेमाः । अंग्रेजी ला विद्यालयय् अनिवार्य हे जुल, जापानिज, चाइनिज, हिन्दी आदि भाय् स्यने धाइबलय् थाकु मचाःपिंत थःगु हे देय्या भाय् स्यने धाःबलय् विद्यार्थीतय्त भार जुइगु ला ? नेपाली भाषाया हे अवस्था तसकं दयनिय जुयाच्वंगु थौंया इलय् उकियात हे बल्लाकते देवनागरी लिपिं हे पाठ्यपुस्तक वःबलय् उकी समस्या खनेगु धयागु व्यक्तिगत दोष मखु, एक भाषिक पहिचानया ‘हेजिमोनाइज्ड माइन्ड’या उपज जक खः ।

झीसं थुइकेमाःगु खँ, थ्व भाय् लादे यायेत हःगु पाठ्यपुस्तक पक्कां हे मखु । अनिवार्य धाःसां नं थ्व पाठ्यक्रम प्रयोगात्मक शिक्षा बीगु हेतुं तयार याःगु खः । थुकिया मू उद्देश्य विद्यार्थीतय्त भाय् थुइकेबीगु खः । मस्तय्सं थुइकेत अःपुइमा धकाः कक्षा १ निसें ३ तक १०० पूर्णांकय् १०० हे अभ्यासगत पठन पाठन याइ । कक्षा ४ व ५ य् ७५ अंक अभ्यासगत व २५ अंक सैद्धान्तिक पठनपाठन जुइसा कक्षा ६, ७ व ८ य् ५० अंक अभ्यासगत व ५० अंक सैद्धान्तिक पठनपाठन जुइगु व्यवस्था यानातःगु दु । थ्व नितान्त भाय्या ‘स्रोत’ जगेर्ना यायेगु अभियान खः ।
२०६८ या जनगणना कथं नेपालय् १२३ गू भाय् न्ववाइ ।

भाषा आयोगं ‘सेक’े लिसें च्यागू लोप जुइत्यंगु भाय्यात राष्ट्र भाषाया धलखय् दुथ्याकेत प्रस्ताव याःगु दु । प्रस्तावित न्हूगु भाषाय् राना थारु, नार फु, चुम (स्यार), नुब्री (लाक्रे), पोइके, सेराके (सेके), मारेक–याक्खा व नावा शेर्पा लाः । थुलिमछि भाय् दुगु देशय् माध्यम भाय् नेपाली भाय्या छ्यलाबुलायात कयाः विवाद हे मदु । सुनां नं नेपाली भाय्यात कयाः न्ह्यसः थनाच्वंगु नं मदु । माग छगू हे जक खः –नेपाली सहित स्थानीय मांभासं शिक्षा । सरकारी ज्याखँय् भाषाय् मांभाय्या नं छ्यलाबुला ।

थ्व मागं ला नेपाःया भाषिक बाहुल्यतायात थप बल्लाकेगु ज्या याइ । येँ महानगरपालिकां महानगर दुने ‘येँ देय् म्हसीके’ लागू यायेगु थ्व हे बाहुल्यतायात थप सुदृढ व सुन्दर यायेगु निंतिं हे खः । निजी विद्यालय व सामुदायिक विद्यालयलिसे आवद्ध संस्थातय्सं नं येँ देय् म्हसीकेयात ग्रहण यानाः लागू यायेगु प्रतिबद्धता प्वंके धुंकूगु दु । थज्याःगु अवस्थाय् थप विवाद पिकायेगु आवश्यक मदु । बरु पाठ्यक्रम लागु यायेबलय् वयेफुगु समस्यायात सकलें जानाः समाधान यायाः न्ह्याःवने माः ।

‘भाषा म्वाःसा जाति म्वाइ’ धकाः तःदँ न्ह्यवनिसें सतकय् वयाच्वंपिं नेवाः समुदायया निंतिं येँ देय् म्हसीके छगू उपलब्धी खः । वास्तवय् येँ देय् म्हसीके नेवाः पहिचान व भाषिक आन्दोलनया ईल्वहं खः । मेगु खः, थ्व पाठ्यपुस्तक येँ महानगरं लागू याःसां थुकी यल व ख्वपया विषयवस्तु नं दुथ्यानाच्वंगु दु । वइगु इलय् थ्व सफू महानगर लिसें मेमेगु स्थानीय सरकारं नं लागू यायेफइ ।

थीथी थथ्याःक्वथ्याः पार यायां यँे देय् म्हसीके लागू यानाः येँ महानगरपालिकाया प्रमुख विद्यासुन्दर शाक्य, उपप्रमुख हरिप्रभा खड्गी श्रेष्ठं क्यनादीगु हिम्मतया कदर वइगु इलय् भावी पुस्तां या हे याइ । अथेहे पाठ्यपुस्तक दयेकूगु पुचःया योगदान नं अविस्मर्णिय खः ।
येँ महानगरयात सुभाय् ।

सम्बन्धित बुखँ

LEAVE YOUR COMMENTS