ने. सं. ११४३ चौलाथ्व सप्तमी -

बाखं च्वमि सरस्वति तुलाधर व च्वखँमि एमके कल्पितया मतिनाया बाखं

केशरमान ताम्राकार

मतिना खँग्वःयात कयाः थीथी नांजाःपिं दार्शनिकत, वैज्ञानिकत, साहित्यकारत, संगीतकारतसें थःथःगुपहलं परिभाषा बियातःगु दु । थःगु हे कथं विश्लेषण यानातःगुदु । नेपालभाषाया साहित्यकारपिंसं नं थीथी इलय् मतिना खँग्वःयात कयाः परिभाषा बियाच्वंगु दु । थन मेम्ह छज्वः नेपालभाषा ख्यःया भाजु मय्जु मतिनामित ब्वये हया, गुपिं मतिनां इहिपा जुल थनिं ४५ दँ न्ह्यः । निम्ह काय व छम्ह म्ह्याया मांबौ जुल । वय्कःपिं खः बाखंच्वमि मय्जु सरस्वति तुलाधर (रंजित) व च्वखंमि एमके कल्पित –माहिलाकाजी तुलाधर) । बाखंच्वमि मय्जु सरस्वतिं तुलाधरं धयादी, ‘मतिना याये धयां मतिना मजुइफु । मतिना मतिइ मदुसां मचायेक जूवनेफु । मतिना आकर्षण मखु, मतिना छगू संजोगया खँ खः ।’

अथेहे एमके कल्पितया बिचाः कथं ‘मनूत बुइवं ईकथं ल्याय्म्ह ल्यासे जुया वइ । उगु इलय् छम्ह मिसां छम्ह मिजंयात छम्ह मिजनं छम्ह मिसायात ययेकीगुयात हे मतिना धाइ ।’

कल्पित भाजुं सरस्वति मय्जुयात परोपकार हाइस्कूलय् ब्वनीम्ह धकाः न्हापांनिसें स्यू, तर धाथें वय्कःपिनि परिचय जूगु रत्न राज्इ कलेजय् बि.सं. २०३० य् नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन न्यायेकूगुइलय् खः । उगु इलय् दँय्दँय्पतिकं थीथी कलेजपाखें नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनया ग्वसाः ग्वयेगु याः । सरस्वतिया लिसें मनदेवी, प्रतिसरा, चिनिमैयाँ, सुधा, मोतिलक्ष्मी, प्रेमहिरापिं तसकं सक्रिय मय्जुपिं । वय्कःपिनि सक्रियतां रत्नराज्य कलेजं तःजिक साहित्य सम्मेलन न्यायेकल । अले उगु सम्मेलनय् छपुचः भाजुपिं प्रकाशवीर, पुष्परत्न व माहिलाकाजीपिं ग्वाहालि याःवंगु जुयाच्वन । उगु इलंनिसें सरस्वति व एमके कल्पितया म्हसीका क्वातुना वन । सम्मेलन क्वचायेधुंकाः गोदावरी गुँभ्वय् न्यायेकेगु ग्वसाः ग्वल । उगु गुँभ्वजय् सम्मेलनय् ग्वाहालि याःपिं भाजुपिंत नं ब्वंगु जुयाच्वन । ग्वसाः खलःया पुचः व ग्वाहालि याःपिं पिनेया भाजुपिं दथुइ तसकं न्ह्यइपुक गुँभ्वय् न्यात । सकलें लय्ताः ।

गुँभ्वय्सिधयेकाः बसय् लिहां वयाच्वंपिं मध्यये सरस्वति, माहिलाकाजि व शोभा स्थापित ताम्राकार ड्राइभर नापसं च्वंगु सिटय्लात । इमि स्वम्ह दथुइ खँ न्यात, लँ दुछि मिस्तय्त आखः ब्वनेगु ह्वःताः मदुगु, थःथःगु छेँया सुख दुःखया खँ … । खँल्हाबल्हाया सिलसिलाय् गथे खः मस्य् सरस्वतिं कंगु सुखदुखया खं माइलाकाजीया नुगः सालाकाल । अथेहे सरस्वतिया नुगः क्वसाःगुया खँय् धायेगु खःसा वय्कः छम्ह नेवाः, उकिसनं नेपालभाषाया ह्यःमि, इलय् ब्यलय् थीथी थासय् जुइगु नेपालभाषाया साहित्य सम्मेलनय् नापलाइम्ह साहित्यकार भाजु ।

साहित्य सम्मेलनय् वंवं सरस्वतिं माहिलाकाजीयात अले माहिलाकाजीं सरस्वतियात थःथःगु नुगलय् तयेधुंकूगु जुयाच्वन । वय्कःपिनिगु चर्तिकला खनाः छन्हु माहिलाकाजी सरस्वतिया छेँय् वयाच्वंगु इलय् लाकाः सरस्वतिया मामं माहिलाकाजीयात धाल, ‘का माहिलाकाजी, जि म्ह्याय्यात भमचा ल्हाः वल । मेपिनिगु छेँय् बिया छ्वये मानिम्ह । लिबाक्क उखेथुखे जुइ मजिल । लोकं खँ ल्हाइ । मिसा मचा ला खः । लिफः न्ह्यफः स्वयाः जुइमाः…. ।

ख ला सरस्वति लिबाक्क छेँय् दुहां वइबलय् वय्कःया मामं न्वानादी, ‘थुगु ई जुइधुंकल, सुनाः तःवल ?’ सरस्वतिं मांया म्हुतुप्वाः तिकाबी– प्रकाश दाइ, पुष्पदाइ व एमके दाइपिंसं ।

छन्हु सम्मेलनय् ब्वति कयाः लिहां वयाच्वंगु इलय् माहिलाकाजीं लथ्यानातःगु निपाना कापि छगुली तयाः सरस्वतियात धाल, ‘थ्व जिगु छपु बाखं ब्वना स्व । बांलाः बांमलाः जितः लिसः ब्यु ।’

छेँय् थ्यंकाः बाखं ब्वन सरस्वतिं । दकलय् लिपागु झ्वः, ‘छं जितः यः… यः । लिसः ब्यु, पियाच्वने । ’

सरस्वति लय्ताल, बाखं मखु, माहिलाकाजीया न्हापांगु मतिनापौ ब्वना । म्ह छम्हं क्वानावल, गबलें मक्वाः थें । थ्व माहिला काजीया न्हापांगु मतिनाया प्रस्ताव जुल । अंग्रेजी भासं धायेगु खःसा ‘क्ष् ीयख थुयग, मय थ यग बअअभउत mभ’ । गुलाब स्वां बियाः मखु, हिराया अंगू न्ह्याकाः मखु । उगु इलय् मतिनाया प्रस्ताव थुकथं याइगु, उगु ईया मतिनामिपिंसं अनुभव याः जुइ ।

वय्कःपिनि इलुइलु जुयाच्वंगु इलय् डेटिङ धकाः निम्ह जक पार्कय् चाःहिलेगु, फिल्म स्वःवनेगु धयागु गबलें मजू खनी । मय्जु सरस्वति ला डेटिङ खँग्वः छु झंगःया नां धयागु तकं मस्यू खनी । मेगु कथं धायेगु खःसा वय्कःपिनि डेटिङ धयागु हे नेपालभाषाया थीथी ज्याझ्वलय्ब्वति काःवनेगु ई हे खत, थःपिं निम्ह जक मखु मेमेपिं पासापिं लिसे। मतिनाया न्ह्यइपुगु खँ कालबिल यानाः मखु, भाषाया खँ ल्हानाः मतिना स्वाकाच्वन ।

भाषाया ख्यलं अझ मतिना क्वातुका यंकेगु झ्वलय् वि.सं. २०३१ सालय् मखं बहालय् माहिलाकाजीया छेँय् क्वय् दबू दयेकाः हनेबहम्ह धर्मरत्न यमिया सभापतित्वय् नेपालभाषाया साहित्य सम्मेलन जुयाच्वंगु । उबलय् सरस्वति नं वयाच्वंगु ।सम्मेलनया ज्याझ्वः क्वचायेवं माहिलाकाजीं सरस्वतियात थःगु छेँय् थत यंकाः हिराया अंगू छपाः न्ह्याकूगु तसकं न्ह्यइपुगु व ल्वःमंकां ल्वःमंके मफइगु क्षण कथं लुमंकादी मय्जु सरस्वतिं ।

सरस्वति रंजित, माहिलाकाजी तुलाधर । जात मिले मजू । न्हापा न्हापा जात मिले जूपिं लिसे जातः क्यनाः जक ब्याहा याइगु चलन । थजात क्वजातया जमाना । उपिं जात दुने मलाःपिं पंगः वइ धकाः भचा भचा ग्याःचिकु दु उमिके । इपिं निम्ह तसकं सतिक जुयाच्वंगु सियाः सरस्वतिया छेँपाखें मांबौ निम्ह च्वनाः माहिलाकाजीयात धाल –

‘छि तुलाधर, जिपिं रंजित । छिपिं आः मिले जुयाच्वन । लिपा लिपा छु जुइ धकाः जिपिं ग्याः । हाकनं लिपा जात मिले जूम्ह छम्ह नं इहिपा याना बी धाःसा छिं छु धायेगु … ?’ थुगु न्ह्यसःया लिसः माहिलाकाजीं तप्यंक लिसः बिल, ‘अथे गबलें नं जुइमखु । यः धयागु यः जक हे खः ।
सरस्वतिया मांबौया न्ह्यसःयात लिसः बीधुंकाः माहिलाकाजी छेँय् वनाः सरस्वतिलिसे इहिपा यायेगु प्रस्ताव तल । वय्कःया प्रस्ताव अःपुक पारित जुल । छुं पंगः मवयेक ।

भाषाख्यःया मतिनामित सरस्वति व एमके कल्पितया इहिपाया खँ क्वःछित लमिया भूमिका भाजु पुष्परत्न तुलाधर व भाजु रत्नमान डंगोलपाखें म्हितूगु जुयाच्वन । वय्कःपिं निम्हं सरस्वतिया छेँय् वनाः मांबौलिसे खँ ल्हासें इहिपाया दिं क्वःछित– वि.सं. २०३२ जेठ ४ गते । गुरुजुं साइत बियाः हल, साइत बहनीसिया ११ बजे । ख ला सरस्वतिया छेँपाखें बाजं थानाः हे काःवःसां ज्यू धयागु खँ वःगु खः, तर अथे मजुसे अःपुक भद्रकाली निखलःया थःथिति व स्याःन्याःपिं पासापिनि उपस्थितिइ सरस्वति व माहिलाकाजीया स्वयम्बर जुल ।

भाषाख्यःया छज्वः मतिनामि भाजु मय्जु कलाः–भाःत जुल, बहनी ११ बजे लुमढी द्यः न्ह्यःने । सरस्वतियात अनं हे पित बिल । भौमचा कथं सरस्वतियात माहिलाकाजीया छेँ मखंबहालय् दुचायेकल । प्यन्हु लिपा माहिलाकाजीया छेँ मखंबहालय् थःथिति, भाषाख्यःया हनेबहःपिं व पासापिं सकसितं सःताः तःजिक पस्ताः भ्वय् न्यायेकल ।

थःथितिपिंसं न्ह्यइपुक भ्वय् नयाः वन, तर जातिय कथं सरस्वतियात आगमय् दुकायेगु व पुजा ज्यापाखें ब्यागलं तल ।
मतिनामितय् मतिना जुयाच्वनीगु इलय् थीथी कथं सम्बोधन याइगु चलन दु । अप्वः धयाथें मय्जुं भाजुयात दाई धकाः सम्बोधन याइ ।

अथेहे भाजुं मतिनाकथं काली, तुयुमैँ, मैंया कथं सम्बोधन । तर माहिलाकाजीं सरस्वति हे धाइसा सरस्वतिं एमके दाइ धकाः सःतिगु जुयाच्वन । इहिपा लिपा सरस्वतियात एमके दाइ धाये मछिनावल । लिपा मचा दयेधु.काः म्ह्याय् समा अथे हे झिला दुबलय् छन्हु माहिलाकाजीं अफिसं लिहाः वःगु इलय् कुकीज विस्कुट ज्वनावःगु जुयाच्वन ।

म्ह्याचं बौया ल्हातिइ कुकीज विस्केट खनेवं दंग जुयाः मचाभासं पापा हल, पापा हल धकाः लय्ताल । अंग्रेजी भासं बौयात पापा नं धायेगु याः । तर मचां बौयात पापा धाःगु मखु जुयाच्वन । थुकथं पापा हल धाधां बाः धायेगु खँग्वःया पलेसा पापा धायेगु सयेकल । मखंबहःया जःलाखःलापिंसं तकं माहिलाकाजीयात पापा वल पापा वल धायेगु यानाहल । म्ह्याय् समां कुकीजयात पापा धाधां अबुयात पापा खँग्वः हे अःपुक छ्यलाबिल । लिपा वनाः म्ह्याचं छ्यःगु खँग्वः पापा हे सरस्वतिं नं छ्यलाः एमके दाइया पलेसा पापाम्ह धयाहल । । अले माहिलाकाजीं नं सरस्वतियात पापा धकाः सःतेगु जुयावन । निम्हं पापा पापा जुल ।

इहिपा मजूतले निम्हं च्वमि, छम्ह बाखंमि, मेम्ह च्वखंमि । इहिपा लिपा भाजुं च्वयेगु ज्या उलि न्ह्याके मफुत, तर मय्जुं थःगु च्वज्या अथे धयागु बाखं च्वयेगु ज्या न्ह्याकाच्वंगु दु । आःतक स्वंगू बाखं सपूm ‘पौभाः छगू जीवनया’ (११२१), ‘लकसय् न्ह्यानाच्वंगु जीवन (११३३), व थौंया जीवन–ईया हिलासुइ (११३६) पिथनादीगु दु । भाजुं च्वज्या दिकूसां मय्जुया च्वज्याय् माःबलय् माःकथं ग्वाहालि यानाच्वंगु दु । थुगु खँय् निम्हं सहमति दु, साहित्यिक मतिनाया भाषा, साहित्यं मतिना जुल । मतिनां इहिपा जुल ।

इहिपाया अर्थया बारे खँ ल्हायेगु खँयाखँय् मय्जु सरस्वतिं भाजु माहिलाकाजी लिसे लमुडी द्यःया न्ह्यःने छ्यं छ्यं ल्वाकाः बाचा ल्हानाः इहिपा याःगु खः । इहिपाया अर्थ धयागु हे निम्हं गबलें मबायेगु, गबलें मल्वायेगु व न्ह्याबलें न्ह्यइपुक न्ह्याकेगु जीवनया छगू खुसिचा खः । नापं न्हापा व लिपा जीवन उकथं हे न्ह्यइपुक न्ह्याकेगु तातुना खः – इहिपा ।