ने. सं. ११४३ ञलागा चौथी -

नेपाःया संकट ताःहा जुयाः वनेफु

नेपाःयात धर्मनिरपेक्ष राष्ट्र नं धायेगु अले धर्मनिरपेक्ष धाःगु हे सनातन धर्मया संरक्षण यायेगु धकाः नं च्वयेगु ज्या आःया संविधानय् जुल । धर्मनिरपेक्षताया अर्थ गबलें नं गुगुं नं धर्मया संरक्षण यायेगु जुइमखु। थ्व भाय् हे मथूपिंसं च्वःगु नं मखु। थुकिया सरासर अर्थ थ्व हे खः कि संविधान च्वइपिंत धर्मनिरपेक्षताया पक्षयात नं ल्हातय् कायेमाःगु दुसा थ्व खनाः तं चाःपिंत नं भःभः न्हुइका छ्वयेमजिल, ल्हातय् कया तयेमाःगु हे दु ।

मेगु खँ स्वयेगु खःसा थ्व संविधानय् आपालं थासय् ‘संघीय कानून अनुसार हुनेछ’ धकाः च्वयातःगु दु। २०४७ सालया संविधानय् समुदायपाखें प्राथमिक तगिंतक मातृभाषां शिक्षा बीगु व्यवस्था यायेदु धकाः धयातःगु दु। आः प्राथमिक तगिंतक धइगु मंत, कानूनअनुसार धकाः धइगु खँग्वः तनाबिल । थुकिया अर्थ थ्व हे खः कि समुदायपाखें छुं ज्या यायेगु स्वतन्त्रता बिल धाःसा सुनां याइ, गथे यानाः याइ धकाः राज्यया सञ्चालकत ग्याःगु जुयाच्वन । संविधान दयेकेगु झ्वलय् आपालं पक्ष सतकय् कुहां वःगु खः । थुपिं फुक्क राज्य सञ्चालक वा शासकतय्गु निंतिं इतर पक्ष खः । माओवादी नं इतर पक्षया नायः जुयाच्वंगुलिं लिपा ल्वानाः, ख्यानाः, हालाः, सनाः भितर पक्ष दयेकूगु खःसा समुदायपाखें दनावःपिं मनूत ला छु खः, गय् खः थुमिसं धाये हे मफु। उकिं राज्यय् अनेकन इतर पक्षतसें वयाः हस्तक्षेप याइ धकाः हे थुकथंया व्यवस्था दयेकल ।

थुलि जक मखु, राष्ट्रपति, प्रधानमन्त्री, मन्त्री, सांसदतय्त नं ल्हाः तये मजिउगु, दबाव बियाः ज्या याके मजिउगु इत्यादि खँ तयाः कानून दयेकूगुया अर्थ नं इतर पक्ष खनाः राज्य सञ्चालकत ग्याःगु हे खँया लिच्वः खः । नेपाःया समाज निगू पक्षय् विभाजित जुयाच्वंगु दु। राज्य वा सत्ता निगुलिं पक्षया माग संबोधन यानाः थःत स्वतन्त्र व राज्य पक्ष खः धकाः क्यनेत स्वःसां पुलांगु पञ्चायतं कय्च्याना च्वंगु जाति, भाषा, धर्म, संस्कृतिया मनूतय्त हे कय्च्यायेगु व इमिगु हे प्रतिनिधित्व यायेगु ज्या याना च्वंगु दु। आदिवासी जनजाति, मधेसी, दलित, महिला इतयादि धाःपिंत च्वकि ह्वलाः लय्तायेका तयेगु, म्येय् बियाः लय् तायेका तयेगु, बाजं थाकाः प्याखं हुइका तयेगु नीति कयाच्वंगु दु ।

गथे दरवारियातसें २०४७ सालया संविधानय् सन्तुष्टि कायेमफु व इपिं गुकथं जिउ उकथं बहुदलीय व्यवस्थायात बदनाम यानाः हाकनं जुजुया प्रत्यक्ष शासन हयेगु हे दाउ दुने दुनें म्हिता जुल, उकथं हे नेपालय् वःगु गणतन्त्र, धर्मनिरपेक्षता, संघीयता व समावेशीता मयःपिं नं उत्तिकं दु। नेपालय् धर्मनिरपेक्षताय् सत्ताया पहः धाःसा पुलांगु हे जुयाच्वंगु दु, संघीयता वःसां जातित अधिकार सम्पन्न मखु। बहुदल वःसां पञ्चतसें पार्टी चायेकाः प्रधानमन्त्री नःथें जुयाच्वंगु तर मौका लात धाःसा बहुदल हे चीका छ्वयेगु दाउ नं दुपिं खः धकाः धाःथें संघीयता वःसां उकिया उपभोग नं यायेगु तर वास्तवय् संघीयता हे उल्टे याये चाहे जूपिं मनूत नं दु । थुकथं नया त्वनाः वयाच्वंगु सुविधा तप्यंक मखसे चाःहिइका जूसां उपभोग यानाच्वंपिं तर तप्यंक उपभोग याये धकाः दाउ मालाच्वंपिं मनूत नं दु ।

संविधानं आदिवासी जनजाति, दलित, महिलातय्गु समस्याया समाधान याये मफुगुलिं छन्हु नं छन्हु विस्फोटया स्थिति मवःसे मगाः धकाः धायेगु याना वयाच्वंगु दु। गुलिसिनं स्वंगूगु जनआन्दोलनया खँ नं ल्हाना जूगु दु । संसद विघटन यायेगु अधिकार थुगु संविधानकथं प्रधानमन्त्रीयाके दु वा मदु धइगु खँ नं संसदीय लोकतन्त्रया धार दुनेया खँ हे खः ।

थुकथंया नेपाःया सामाजिक शक्तिया हे राजनीतिक अभिव्यक्ति छन्हु नं छन्हु खनेदये हे माःगु खः । थुकिया विस्फोटन छगू नं छगू कथं पिहां वयेमाःगु खः । नेकपा दुने जूगु आन्तरिक संघर्ष व उकिं हःगु संसद विघटनया घटनां थुकियात तछ्याना बिउगु दु। थुकिया अभिव्यक्ति आतक नं राजनीतिक सत्ता संघर्ष जक जुयाच्वंगुलिइ आः थ्व ताःहाया वनेगु संकेत खनेदुगु दु। निश्चित रूपं थ्व ताःहाया वन धाःसा संविधानसभां संविधान दयेकलं नं थःपिनि अधिकार सुनिश्चित मजूपिं मनूत नं हाकनं छक्वः सतकय् कुहां वयाः न्ह्याः वनेगु अवसर व हाथ्या नितां खनेदया वइ ।

गुलि गुलिसिनं वंगु संविधानं आदिवासी जनजाति, दलित, महिलातय्गु समस्याया समाधान याये मफुगुलिं छन्हु नं छन्हु विस्फोटया स्थिति मवःसे मगाः धकाः धायेगु याना वयाच्वंगु दु। गुलिसिनं स्वंगूगु जनआन्दोलनया खँ नं ल्हाना जूगु दु। संसद विघटन यायेगु अधिकार थुगु संविधानकथं प्रधानमन्त्रीयाके दु वा मदु धइगु खँ नं संसदीय लोकतन्त्रया धार दुनेया खँ हे खः, तर आः गणतन्त्रया धारं हे पिहां वनेत्यंगु व संविधानयात हे निष्क्रिय यायेत्यन धइगु खँ नं पिहां वयाच्वंगु दु। प्रतिगमन धइगु खँग्वः नं छ्यलाच्वंगु दु। थुलि जक मखु, आपाःसिनं संकटकालया घोषणा जुइफुगु खँ नं ल्हानाच्वंगु दु। देसय् मुठभेडया स्थिति पिहां वल धाःसा सरकारं संकटकाल लगे याइगु व रामकुमारी झाँक्रीयात ज्वंगु नं मुठभेडया स्थिति पिकायेगु हे दाउ खः धकाः पुलांम्ह गृहमन्त्री जनार्दन शर्मा प्रभाकरं धाःगु दु ।

थ्व फुक्कं खँया संकेत धइगु संविधानय् दुने गुगु विरोधाभासयात न्ह्यंकातःगु खः, उकिया हे दथुइ संघर्ष जुइगु सम्भावना दु धकाः धइगु खँया संकेत खः । बरु थ्व संघर्षं ताःहाकःगु हे रूप नं कायेफु। थथे जूगुलिं संविधानसभामार्फत संविधान वलं नं थःगु अधिकार सुनिश्चित मजूपिं जनता हाकनं छक्वः थःगु अधिकारया नितिं संघर्षय् कुहां वयेमाःगु अवस्था नं वयेफु। आदिवासी जनजातितय्गु निंतिं अधिकार दइगु व्यवस्था धइगु संघीय लोकतान्त्रिक व्यवस्था हे खः । तर कंलाय् जक संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र वःगु दुसा थुकिया ला छकूचा नं खनेमदु। थुज्वःगु स्थितिइ लानाच्वंगु धइगु दुवातय् लानाच्वंगु अवस्था हे खः । थुकी पुलांगु शक्तितसें देय्या संरचना नापं २०४७ साल अर्थात् संवैधानिक राजतन्त्रय् यंकेगु व वयांलिउ जिल धाःसा जुजुया प्रत्यक्ष शासनय् यंकेगु कुतः जुयाच्वंगु दु । आदिवासी जनता आः कंलाय् जक संघीय गणतन्त्रयात वास्तविक अर्थय् संघीय गणतन्त्र दयेकेमाः धइगु लँपुइ दु। आतक छगू दल दुनेया निगू खेमाया ल्वापुकथं जक खनेदुगु दु। संसद पुनस्र्थापना वा चुनाव न्ह्यागु हे जूसां देय् थ्व हे संसदीय लोकतन्त्रया लँपुइ हे न्ह्याइ । तर संसद पुनस्र्थापना नं मजुल व वैशाखय् चुनाव नं मजुल धाःसा देसय् संवैधानिक संकट पिदनी । थुगु संकटय् म्हिताः राज याइपिं खेलाडीत नं पिहां वइ । थ्व अवस्थाय् आदिवासी जनता नं थःगु अधिकारया संघर्षय् कुहां वयेत वाध्य जुइफु।