नेवाःतय्त आइएलओ व युएनड्रिपया छाय् माल ?

देशय् राजनीतिक हिउपाः वःगु दु । प्रतिनिधिसभा प्रधानमन्त्री ओलीं विघटन यानादीगु दु । उकिं संविधान कथं देय् न्ह्यानाच्वन कि संविधानया अःखः देय् न्ह्यानाच्वन धइगु छगू कथंया बहस जुयाच्वंगु दु । राजनीतिक दलत संसद विघटनयात कयाः संविधान कथं धइगु पक्ष व संविधानया अःखः धइगु पक्ष कथं विभाजित जुयाच्वंगु दु । अले राजनीतिक दलतय्सं प्रतिनिधिसभा विघटनया घटनायात आःया इलय् दकलय् तःधंगु घटना धकाः कायेगु नापं विघटनयात प्रतिगमन धकाः तकं धायेगु याना वयाच्वंगु दु । उकिं न्हियान्हिथं धइथें सतकय् प्रदर्शन जुयाच्वंगु दु ।

प्रतिनिधिसभा विघटनया विपक्षय् जक मखु पक्षय् नं शक्ति प्रदर्शन यायेगु ज्या राजनीतिक दलतय्सं यानाच्वंगु दु । उलि जक मखु आःया अवस्थाय् हाकनं राजसंस्था लिहां वइगु जुल धइगु कथंया खँ नं वयाच्वंगु दु । राजनीतिक दलत थ्व इलय् संविधानय् केन्द्रीत जुया वनाच्वंगु दु ।

आइएलओ १६९ धइगु आदिवासी जनजाति सम्बन्धी महासन्धि, १९८९ (आइ.एल.ओ.महासन्धि नं. १६९ )इ सरकारतपाखें सम्वन्धित आदिवासी जनजातिया परम्परागत कथं नालातःगु भूमि पहिचान यायेत व इमिगु स्वामित्व व भोगाधिकारया प्रभावकारी संरक्षणया प्रत्याभूति बिइत माःगु पलाःत ल्ह्वनी ।

संविधानया सवालयात कया खँ ल्हायेगु खःसा स्वनिगःया आदिवासी नेवाःत नापं नेपाःया आदिवासी जनजातितय्सं थःपिनिगु गम्भीर असहमति प्वंकाः वयाच्वंगु दु । संविधानय् पहिचानया आधारय् प्रदेश निर्माण यायेगु ज्या मयात, आदिवासी जनजातितय्त निगूगु दर्जाया नागरिक दयेकल, आदिवासी जनजातिया भाषायात अझ नं समाप्त यायेगु कथंया ज्या जुल धकाः मदिक्क धायेगु याना वयाच्वंगु दु ।

संविधानय् आदिवासी जनजातिया भावना कथं ज्या यायेगु लँपु दुगु स्वायत्त क्षेत्र, संरक्षित क्षेत्र व विशेष क्षेत्र घोषणा यायेमाःगु ज्या तकं राज्यसत्तां यानाच्वंगु मदु । उकिं नेवाःत नापनापं आदिवासी जनजातितय्सं संविधानप्रति गम्भीर असहमति प्वंकेगु ज्या निरन्तर रुपं याना वयाच्वंगु दु । झिंछक्वःगु नेवाः एकता दिवसयात नेवाः आन्दोलन दिवसया रुपय् हनेगु झ्वलय् नं उगु हे कथंया सः तयेगु नाप नापं नेवाःतय्गु अधिकारया निंतिं आः आइएलओ १६९ व युएनड्रिपया सवाल तकं ल्ह्वनेगु ज्या यात ।

नेपाःया आदिवासी जनजातितय्सं मदिक्क हे आइएलओ १६९ व युएनड्रिपया सवालयात कयाः खँ ल्हायेगु अले थःपिनिगु अधिकार दु धकाः धायेगु याना वयाच्वंगु दु । थ्व निगुलिं अन्तर्राष्ट्रिय कानुन खः । नेपाल सरकारं अनुमोदन यानातःगु अर्थात नेपाल सरकार पक्ष राष्ट्र जुयाच्वंगु खः । सरकारं थुकियात नालाकाये धकाः प्रतिबद्धता प्वंकेगु ज्या जूसां नं व्यवहारय् कार्यान्वयन यानाच्वंगु मदु ।

आदिवासी नेवाःतय्सं आः युएनड्रिप व आइएलओ १६९ यात कर्यान्वयन याकेफत धाःसा जक नेवाःतय्गु पहिचान ल्यनी, नेवाःतय्गु भूमि ल्यनी अले नेवाःतय्गु अस्तित्व ल्यनी धकाः धायेगु यानाच्वंगु दु । आइएलओ व युएनड्रिप धइगु आदिवासीतय्गु सामुहिक अधिकारया खँ दुथ्यानाच्वंगु दु । व्यक्तिया अधिकार छखे दुसा आदिवासीतय्गु सवालय् सामुहिक अधिकारया खँ मूल विषय खः । सामूहिक पद्धतिइ म्वाइपिं अले सामुहिकताय् विश्वास याइपिं आदिवासीतय्गु नितिं थ्व निगू धइगु मूल मन्त्र जुयाच्वंगु दु । उकिं थुगु विषययात थुइकेगु ज्या यायेमाःगु आवश्यकता दु ।

युएनड्रिपय् छु दु ?
युएनड्रिपया पूरा अर्थ आदिवासी जनजाति अधिकार सम्बन्धी संयुक्त राष्ट्र सघीय घोषणापौ खः । छगू कथं धायेगु खःसा आदिवासीतय्गु नितिं थ्व छगू धर्मशास्त्र हे खः । थुगु घोषणा पौयात नेपाल सरकारं नाला कायेमाःगु बाध्यकारी खःसां नाला कयाच्वंगु मदु । थुगु घोषणा पतिइ मूल रुपं आदिवासी जनजातितय्त आत्मनिर्णयया अधिकार दइ, उगु अधिकारया कारणं इमिसं थःगु राजनीतिक स्थितिबारे स्वतन्त्र रुपं निर्णय याइ व थःगु आर्थिक, समाजिक नापं सांस्कृतिक विकासया लँ मालेगु याइ धकाः उल्लेख यानातःगु दु ।

अथे हे आदिवासी जनजातिय्सं थःपिनिगु आत्मनिर्णय सम्बन्धी अधिकार उपयोग याइगु इलय् थःगु आन्तरिक नापं स्थानीय मामिलानाप स्वापू दुगु खँ नापं थःगु स्वायत्त ज्याय् लगानी यायेगु उपाय र माध्यमतबारे स्वायत्त जुइगु व स्वशासनया अधिकार दु ।

आदिवासी जनजातितय्के थःगु ब्यागलं राजनीतिक, कानुनी, आर्थिक, सामाजिक नापं सांस्कृतिक व्यवस्थायात कायम यायेगु व सबल यायेगु अधिकार दुसा इमिसं चाहाना यात धाःसा राज्यया राजनीतिक, आर्थिक, सामाजिक व सांस्कृतिक ज्याखँय् पूवंक सहभागी जुइगु अधिकार नं दु ।

आदिवासी जनजाति नापं मनूतय्त बलपूर्वक विलयन मजुइगु बाय् इमिगु सांस्कृतिक विनाश मजुइगु अधिकार दइ । आदिवासी जनजातियात इमिगु भूमि व क्षेत्रपाखें बलपूर्वक चीकेगु याइमखु । छुं नं स्थानान्तरण सम्वन्धित आदिवासी जनजातितय्त स्वतन्त्र, पूर्व नापं सूचित मञ्जुरीबिना जुइमखु । अथे स्थानान्तरणय् न्यायपूर्ण व उचित क्षतिपूर्ति बिइगु सहमतिइ व सम्भव जुलधाःसा लिहां वयेगु विकल्पसहित जुइ । उमिगु स्वतन्त्र, पूर्व नापं सूचित मञ्जुरीबिना व उमिगु कानुन, परम्परा व प्रचलनयात हाचां गाइगु कथं काइगु इमिगु सांस्कृतिक, बौद्धिक, धार्मिक नापं आध्यात्मिक सम्पत्तिइ सम्वन्धय् आदिवासी जनजातिलिसे सहकार्य यानाः तयार याइगु प्रत्यवस्थापनलगायतया प्रभावकारी संयन्त्रतपाखें राज्यतपाखें क्षतिपूर्ति उपलब्ध याकाबिइ ।

आदिवासी जनजातियात प्रभाव लाइगु कानुन व प्रशासनिक उपायत नालीगु व कार्यान्वयन याये न्ह्यः राज्यतपाखें आदिवासीया स्वतन्त्र, पूर्व व सूचित मन्जुरी प्राप्त यायेगु सम्वन्धि आदिवासी जनजातिया थःगु प्रतिनिधिमुलक संस्थापाखें उमिसं असल नियतपूर्वक परामर्श व ग्वहालि याइ । आदिावसी जनजातिलिसे थःपिनिगु परम्परानिसें थःगु स्वामित्वय् दुगु, कब्जाय् दुगु व मेगु कथं प्रयोग याना वयाच्वंगु हासिल याःगु भूमि, क्षेत्र व संसाधानय् अधिकार दु धकाः तकं उल्लेख यानातःगु दु ।

आइएलओ १६९ छु खः ?
आइएलओ १६९ स आदिवासीतय्गु भूमि, संस्कृति, सम्पदाया सवालय् यक्व कथंया अधिकारयात उल्लेख यानातःगु दु । आइएलओ १६९ धइगु आदिवासी जनजाति सम्बन्धी महासन्धि, १९८९ (आइ.एल.ओ.महासन्धि नं. १६९ )इ सरकारतपाखें सम्वन्धित आदिवासी जनजातिया परम्परागत कथं नालातःगु भूमि पहिचान यायेत व इमिगु स्वामित्व व भोगाधिकारया प्रभावकारी संरक्षणया प्रत्याभूति बिइत माःगु पलाःत ल्ह्वनी ।

सम्वन्धित आदिवासी जनजातिपाखें नालातःगु भूमिपाखें इमित चीके दइमखु धकाः तकं उल्लेख यानातःगु दु ।
थुगु कथं भूमि, संस्कृति, सम्पदानिसें पहिचानया सवालय् तकं खँ दुथ्यानाच्वंगु अन्तर्राष्ट्रिय कानुन नापं महासन्धीया बारे स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्सं थुइकेगु अभियान हे न्ह्याकेमाःगु अवस्था दु । अले उकिं जक नेवाःतय्सं थःपिनिगु अधिकारया बारे थुइ । अधिकारया बारे थुइ धुंकाः न्ह्याः वनेत अःपुइ । उकिं आः नेवाः अधिकारया खँ ल्हाइपिं न्ह्यलुवाःतय्सं नेवाःतय्त आइएलओ व युएनड्रिपया बारे थुइकेगु अभियान न्ह्याकेमाःगु आवश्यकता जूगु दु ।