ने. सं. ११४१ कौलागा पञ्चमी

पाचन क्रियाय् म्हुतुप्वाःया ज्या

पाचन क्रिया वा पाचन प्रणाली अर्थात मनूतय्सं नइगु त्वनीगु आदि नसात्वँसा नयाः त्वनाः गय् जुयाः गथे जुयाः पचय् जुइ । पचय् जुयाः मनूया शरीरय् गथे गथे गुगु कथं वनी । अले मनूतय्सं वहे नसा–त्वँसा नयाः–त्वनाः शरीरय् गथे गुकथं प्रयोग जुइ, मनू स्वस्थ जुयाः गुकथं म्वानाच्वनी । थ्व फुक्क ज्या पाचन प्रणालीं याइगु खः । पाचन प्रणालीया हे ज्या खः ।

पाचन प्रणाली धायेबलय् मनूया म्हुतुनिसें सुरु जुयाः मलद्वारय् अन्त जुइ । थुकी दुने अनेक कथंया अनेक थासय् अंग प्रत्यंगं ज्या याइ । उकी मध्ये म्हुतुप्वाःया भूमिका वा ज्या नं प्रमुख जुइ । म्हुतु वा म्हुतुप्वाः धायेबलय् मनूया ख्वालय् न्हाय्या क्वसं दइगु प्वाः खः । म्हुतुप्वाःया जवंखवं निगू न्यताः दइ । च्वय् थक्व, क्वय् बँ अर्थात फ्लोर दइ । लिउने कथु, न्ह्यःने खुल्ला । थ्व हे प्यंगू किल्लाय् दुने च्वंगु थाय्यात म्हुतुप्वाः धाइ अर्थात अंग्रेजीं वरल क्याभिटी धाइ । म्हुतु प्वालय् वयस्क जुलकि नीच्यापुनिसें स्वीनिपु तक वा दइ । छपु मे दइ । स्वज्वः ई ग्रन्थी अर्थात नर्भस प्रणालीं नियन्त्रण याना तइ । नर्भस प्रणाली कथं ज्या जुयाच्वनी । वा च्वय्, क्वय् यानाः मचाबलय् नीपु जक दइ । वयात दुरुवा धाइ । लिपा तःधिकः जुया वःलिसे दुरुवा हायावनी । अन स्थायी वा बुया वइ । दुरुवाय् हा दइमखु । स्थायी वाय् गाक्क हा दइ, ली थाकुइ । वा तसकं बलागु, छाःगु तन्तुं बनय् जुयाच्वनी, अले डेन्टिनं भुनातइ, याकनं ज्यला वनीमखु। याकनं त्वः नं धुली मखु ।

पाचन क्रियाय् वाया तःधंगु भूमिका दू । ज्या दु। मनूतय्सं गुलि नं ठोस पदार्थ, छाःगु वा क्यातुगु नसा नइ, न्हापा वां न्ह्ययाः कुचाकुचा याइ । छाःगु पदार्थ जूसा वां हे तछ्यानाबी । नयेगु घुर्केजीक न्ह्यया बिइ । अय् जुयाः सकसिनं नयेबलय् गाक्क न्ह्ययाः नयेमाः । गुलि गाक्क न्ह्यल उलि नयेगु कुचा कुचा जुइ, चिचिकू जुइ । घुर्के अःपुइ । पचय् जुइत अःपुइ । धाइनापं दु, म्हुतुइ स्वीनिपु वा दु कथं नयेगु नं स्वीनिकः न्ह्ययाः नयेमाः । मनूयात नयेगु लागि वास्तवय् नीपु जक वा दःसा गाः । अय् जुयाः दुरुवा नं नीपु जक दुगु खः । नीपु स्वयाः अप्वः दुगु वा एक्स्ट्रा खः । स्वीनिकः न्ह्ययाः नयेमा धकाः धयातःगु भनाइ वास्तवय् नयेगु चाहिँ बांलाक न्ह्यया नयेमाः जक धाःगु खः । स्वीनिक सुनानं न्ह्याच्वनी मखु, हानं न्ह्यया च्वने लाइ नं मखु । तर थौंकन्हय् धाःसा हथाय् हथाय्चाया बांलाक न्ह्यया नइमखु। प्यकः न्याकः न्ह्ययाः घुर्के जिल कि घुर्का छ्वइ । गुकिं यानाः नयेगु बांलाक पचय् जुइमखु। शरीरं उपयोग याये फइमखु। गथे नल अथे हे पिहां वइ । लिच्वः छखे नयेगु सितिं वनीसा मेखे शरीरय् वनीमखु, खालि म्हुतुया स्वाद जक जुइ ।

वाया लिपा पाचन प्रणालीया मू अंग खः मे । मेम्हुतुप्वाःया बँय् दइ । म्हय् क्वँय् मदुगु अंगत मध्ये छगू मे नं खः । धाइनापं दु क्वँय् मदुगु मे न्ह्याखें पुइकूसां ज्यू । मे म्हुतुप्वालय् स्वतन्त्र रुपं च्वय् क्वय्, जवंखवं प्यखेरं संकेफु । थुकिं लिउने कथुइ हा कयाच्वनी । मेया ज्या मध्ये छगू ज्या नसा त्वँसाया स्वाद कायेगु खः । स्वाद बीगु खः । खास यानाः मेया छचाखेरं सिथय् सिथय् सँय्प्वाँय्या च्वका च्वका दइ । थय्क बांलाक स्वल धाःसा सकसिनं खंकेफु । चिचिग्वःगु कैचा कैचा थेंच्वंगु सँय्प्वाँय् च्वका मे न्यंकं दइ । थ्व नर्भस प्रणालीया च्वकात खः । थुकिं नसा त्वँसाया स्वाद बीगुलिं टेस्ट बड्स धाइ । मेय् अज्याःगु टेस्ट बड्सत द्वलंद्वः दइ । उकी मध्ये मेया न्ह्यःने च्वकाय् चाकुगु माकुगु स्वादया टेस्ट बड्सत दइ । अनं लिउने जवंखवं चिसवाःया टेस्ट बड्सत दइ । अथेतुं अनं लिउने जवंखवं पाउँ, पालुया टेस्ट बड्सत दइसा दकसिवे लिउने कथुया न्ह्यःने खायुया टेस्ट बड्सत दइ ।

ख ला नयेबलय् नयेगु त्वनेगु म्हुतुइ तयेधुंकाः म्हुतु संकल कि मे उखेथुखे यातकि नयेगु त्वनेगुया स्वाद वइ । नयेगु त्वनेगु फुक्कं थ्व टेस्ट बड्सतनाप सम्पर्कय् वयाः स्वाद वइगु खः । अय्सांतबि यदि थुपिं टेस्टबड्सयात टेस्ट यानाः स्वयेगु खःसा गन गन छु छु कथंया स्वाद वइगु टेस्ट बड्सत दइ, अन अन व हे कथंया स्वाद वइगु नसा त्वंसात तयाः स्वाद काल धाःसा बांलाक चाइ, सीदइ । अर्थात चाकुगु माकुगु थासय् व हे कथंया नसात्वँसा तयाः वा मेमेकथंया स्वादया नसा त्वँसा तयाः वहे कथंया टेस्ट बड्स दुगु थासय् तयास्वल धाःसा सीदइ । धायेत्यनागु छु धाःसा चिसवाः वइगु टेस्ट बडय् चाकुगु माकुगु तया स्वल धाःसा उलि चाकुसवाः वइमखु । अथेहे मेमेगु टेस्ट बड्सय् नं जुइ । अथेतुं हानं मेया दथुइ दथुइ मेमे कथंया सँय्प्वाँय्या च्वकात दइ । इमित पापिलि धाइ । पापिलि स्वंगू कथंया दु। थ्व पापिलिखय् नं टेस्ट बड्सत दइ । अनलि मेया मेगु ज्या नयेगु त्वनेगु न्ह्ययाः घुर्केत ठीक जुलकि लिउने नसा नलिइ छ्वयाबीगु खः। नसा नलिपाखें प्वाथय् थ्यनी । नयेबलय् त्वनेबलय् मे उखेथुखे च्वय्क्वय् संकाः नयेगु त्वनेगु, न्ह्ययाः कुचाकुचा, चिचिकु यायेत ग्वाहालि याइ । नापनापं मेचं खँ ल्हायेत, सः पिकायेत नं ग्वाहालि याइ । सःयात शब्दय् हिलाबी ।