ने. सं. ११४४ कौलाथ्व षष्ठी -

कन्भिन्स व कन्फ्यूजया राजनीति

‘स्वनिगःया आदिवासी नेवाःत छप्पँछधी जुइ मफु, नेवाः न्ह्यलुवात मदु, नेवाःतय् दथुइ विभेद दु, नेवाःतय्त विभाजन यानातःगु दु, नेवाःतय् दथुइ छम्हेसिनं मेम्हेसियात ग्वहालि मया’ धकाः नेवाःतय्सं हे नेवाः भासं संचालन याना वयाच्वंगु एफएमया ज्याझ्वलय् धायेगु याना वयाच्वंगु दु । थ्व धइगु सर्वसाधारण नेवाःतय् दथुइ नेवाः नेतृत्वनिसें नेवाः एकताया सवालय् ब्वलनाच्वंगु व नेवाःतय्गु बारे थुइका वयाच्वंगु खँ खः धकाः अःपुक हे धायेफइगु अवस्था दु । एफएमया ज्याझ्वलय् ब्वति कयादीपिंसं न्ववानादीगु धइगु समाजय् नेवाःतय्गु बारे चिउताः प्वंकीपिं प्रतिनिधि पात्रतय्गु धापू जक खः धइगु थुइकेमाः । विशेष यानाः नकतिनि क्वचाःगु स्वन्ति नखःया इलय् दकलय् अप्वः थुज्वःगु कथंया खँ वःगु खनेदु । नेवाःत धइपिं गबलें नं एकता मजुइपिं धकाः धायेगु जक मखु स्वन्ति नखःया विवाद छगू ला मिले याये मफुपिंसं मेगु छु याइ ? नेवाः न्ह्यलुवा धइपिं नेवाःतय्त ल्वाकीपिं जक खः धकाः तकं धायेगु याना हःगु दु ।

स्वन्ति नखःया सवालय् नेवाः समाज दुने विविधता दु धइगु थुइके मफयाः उकथंया खँ तयेगु ज्या जूगु दु । उकिं मूल रुपं थुकथंया असन्तोष पिहां वःगु धइगु हे नेवाः नेतृत्वनापं नेपाल संवत्या आन्दोलनकारी, नेवाः संस्कृतिविद् व नेवाः समाजया बारे अध्ययन यानादीपिंसं थुइके मफुगुलिं हे खः धकाः धायेफइ । नेवाः समुदाय दुने सिइ उइपिं नं दु, ल्हाकीपिं नं दु । छगू लागाय् च्वंपिंसं छगू इलय् जात्रा याइसा मेगु लागाय् च्वंपिंसं व हे द्यःया जात्रा मेगु इलय् याइगु । येँय् पञ्जरां व यलय् पञ्जरां याइगु दिं हे पाः । तिथिकथं अर्थात चन्द्रमासया आधारय् याइगु जात्रा जक मखु गतेकथं अर्थात सूर्यमासया आधारय् जात्रा याइगु, नखः हनीगु नं चलन दु । उलि जक मखु स्वन्ति नखःया सन्दर्भय् खँ ल्हायेबलय् लक्ष्मी द्यःया किपा तयाः लक्ष्मीपुजा याइपिंनिसें वा व जाकियात पुजा याइपिं, म्हपुजा यायेमाःपिं, म्हपुजा हे यायेम्वाःपिं, मोहनि नखः हनेमाःपि, हने म्वाःपिं, दशमिकुन्हु चालं याइपिंनिसें एकादशिकुन्हु याइपिं तकं दु । इहि यायेम्वाःपिं, बाःह्राः तयेम्वाःपिं नं दु । गुरुजु, राजोपाध्यायपिं पुजारीकथं तयेमाःपिंनिसें थःगु हे गुथिया थकालि पुजारी जुइगु चलन दुपिं नेवाःत तकं दु । कय्तापुजा याइपिंनिसें बर छुकीपिं नं नेवाः समाजय् दु । थथे संस्कृति, संस्कारया ल्याखं यक्वकथंया विविधता दु, व धइगु भौगोलिक ल्याखं, जातिगत ल्याखंनापं थीथी ल्याखं खः धइगु थुइकेमाः । थ्व ल्याखं स्वल धाःसा मेमेगु आदिवासी जनजातिया तुलनाय् नेवाः आदिवासीया दुने सांस्कृतिक रुपं विविधता दु व विविधतायात आत्मासाथ यायेगु ज्या जुल धाःसा स्वन्ति नखःया सवलाय् वःगु न्ह्यसःयात अःपुक हे लिसः बी फइगु खः । तर थुगुसी नं नेवाः ख्यःया सरोकारवाला व्यक्तित्वपिंसं उकथं थुइकेगु ज्या याये मफुत । कन्हय् या दिनय् याये फइ धइगु आशा याये थाय् दु ।

सांस्कृतिक रुपं विविधता दुगु नेवाः समुदाय दुने अधिकारया निंतिं नं एकता जुइमाल धइगु सवाल नं विचार, आस्था नापं राजनीतिक दलया निकतताया आधारय् नं ब्यागलं ब्यागलं कथं थुइकेगु याना वयाच्वंगु दु । अझ विशेष यानाः दलीय व्यवस्था जूगुलिं राजनीतिक दलया ल्याखं नं नेवाःत विभाजित दु। इमिसं थुइकेगु खँ नं पानाच्वंगु दु । राजनीति याइपिंसं फत्तले थःपिनिगु हे पक्षय् साला यंकेगु अले मेपिं बेथिक थःपिं जक पाय्छि जू धकाः कन्भिन्स याइगु स्वाभाविक खः । कन्भिन्स याये मफुसा कन्फ्यूज यायेगु ज्या नं राजनीति याइपिंसं हे याइगु खः धइगु थुइकेमाः । कन्भिस व कन्फ्यूजया राजनीति न्ह्याबलें नं राजनीतिक दलतय्सं यानाच्वनी । उकिं नेवाःतय्सं थःपिं गुगु थासय् दु अले आःया अवस्थाय् छु
यायेमाः धकाः बिचाः यायेमाःगु ई वःगु दु ।

कन्भिन्स याये मफुसा कन्फ्यूज यायेगु ज्या नं राजनीति याइपिंसं हे याइगु खः धइगु थुइकेमाः । कन्भिन्स व कन्फ्यूजया राजनीति न्ह्याबलें नं राजनीतिक दलतय्सं यानाच्वनी । उकिं नेवाःतय्सं थःपिं गुगु थासय् दु अले आःया अवस्थाय् छु यायेमाः धकाः बिचाः यायेमाःगु ई वःगु दु ।

नेवाःतय् दथुइ विभाजन दु धाःसां बाय् नेवाःत एकता जुइ हे फइमखु धकाः धायेगु यानाच्वंगु जूसां नं येँ जिल्ला दुने लाःगु चाबही लागाया दिप पुनःनिर्माणया घटनायात कया स्वल धाःसा नेवाःत एकता जुइफइगु आधार दु धकाः धायेछिं । नेवाःत एकता जुयाः हे चाबहीया शाक्यतय्गु दिप पुनःनिर्माण यायेत सफल जूगु दु। दिप पुनःनिर्माण अन्तिम चरणय् थ्यंगु दु। मखुसा थीथी लागाय् दिप सतकय् लाना वन, दिप ल्हाना छ्वल, दिप जःखः छेँ दयेकाः दिप हे मदयेका छ्वल धइगु खँत वया मच्वंगु मखु । अज्याःगु घटनाया दथुइ नं सरोकारवाला पक्षत नापं नेवाःत छप्पँ जुइवं अन्ततः असम्भव थें खने दुगु दिप तकं पुनःनिर्माण यायेगु ज्या जूगु धइगु छगू उदाहरणया ज्या खः । शाक्य व डंगोलतय्गु ब्यागलं ब्यागलं दिप दुगु गंगा हिति क्वसं च्वंगु चाबहीया दिपया सवालय् जूगु मूल मूल घटना छकः न्ह्यब्वयेः

– २०७४ बैशाख १९ गते मंगलवाः संजिव शाक्यया सीम्ह उइगु झ्वलय् सतकया दथुइ हे सीम्ह तयाः च्याकल धकाः एकपक्षीय रुपं छुं छुं संचार माध्यमय् समाचार वःगु ।
– २०७४ माघ २ गते कान्छीमाया शाक्य (९८ दँ ) मदुगु अवस्थाय् सी उइके बीमखु धकाः जःखः छेँ दनाः च्वंवःपिं मनूतय्सं हस्तक्षेप यात अन्ततः वार्ता लिपा सुरक्षाया घेराय् च्वना सी उइगु ज्या जुल ।
– २०७५ मंसिर २३ गते आइतवाः भिममाया डंगोलया सीम्ह च्याकेगु झ्वलय् दिपय् हे हस्तक्षेप यायेगु ज्या यात । वार्ता यानाः सुरक्षा घेरया दथुइ सीम्ह उइमाल ।
– २०७६ भाद्र २८ गते लक्ष्मी डंगोलया सीम्ह उइगु झ्वलय् सीम्ह हे सात्तुसालाः संघर्ष यायेमाःगु अवस्था वल । अन्ततः सुरक्षा घेराया दथुइ सीम्ह उइमाल ।

थुकथंया घटनाया दथुइ चाबहीया स्थानीय नेवाःत छप्पँ जुल । नेवाःतय्गु प्रथाजन्य संस्था गुथिया गुथ्याःत छप्पँ जुल, थीथी आन्दोलनय् कुहां वयाच्वंपिं नेवाः अभियान्तातनिसें नेवाः न्ह्यलुवा अले नेवाःतय्गु खलः पुचःत छप्पँ जुल । उकिं यानाः नेवाःतय्गु सी उइगु थेंजाःगु महत्वपूर्ण संस्कारयात पनेत वःगु अवस्थाय् नं दिप लिक्क सिन्कि भावं जग्गा न्यानाः छेँ दनाः च्वंवःपिंसं न्हापालिपा थें पंगः थनेगु ज्या याये मफया वन । उकिं यानाः स्थानीय सरकार येँ महानगरपालिकायात नं नेवाःतय्गु दिपया सवालय् आर्थिकनिसें प्राविधिक रुपं ग्वहालि यायेत बाध्य यानाबिल । शाक्यतय्गु दिपया पुनःनिर्माणया निंतिं माःकथंया नक्सा पासा यानाः टेन्डरया आह्वान यायेगु अले वंगु असार ११ गते कार्यदेश जारी तकं याःगु खः । अन्ततः भच्चा भच्चा पंगः थनेगु कुतः याःसां नं नेवाःत छप्पँछधी जुइवं सरकारं नं न्हासं चुयाः हे नेवाःतय्त ग्वहालि यायेमाःगु अवस्था वल । उकिं नेवाःत छप्पँछधी जुल धाःसा सुना नं नेवाःतय्त छुं हे याये फइगु अवस्था दइमखु धकाः सन्देश बीगु ज्या चाबहीया दिप पुनःनिर्माणया घटनां क्यंगु दु ।

नेवाःत धइपिं स्वनिगःया आदिवासी खः अले नेवाः आदिवासीतय्गु अधिकारया निंतिं नेपाःया संविधानय् दुगु अधिकार, अन्तर्राष्ट्रिय कानूनय् दुगु आदिवासीतय्गु अधिकार प्राप्त यायेगु लँपुइ वनेत न्ह्यागु हे राजनीतिक दलय् आवद्ध जुयाच्वंम्ह नेवाः जूसां पनीमखु । आदिवासी नेवाः धकाः वनेफत धाःसा नेवाःतय्गु सांस्कृतिक अधिकारंनिसें भाषिक, जातीय अधिकार अले भूमिया अधिकार तकं कायेफइगु अवस्था दु । उकिं थ्व इलय् नेवाःत आदिवासी खः अले आदिवासीया ल्याखं कायेफइगु अधिकार फुक्क कया वने धकाः नेवाः न्ह्यलुवानिसें नेवाः ख्यःया कार्यकर्तापिं छप्पँ जुया वनेमाःगु नापं आम नेवाःतय्त थुइकेगु ज्या यायेमाःगु आवश्यकता दु ।