सौर गणनाय् पिहां वःगु नेपाल संवत्या क्यालेन्डर

नेपाल संवत् सन् ८७९ या २० अक्टोबरनिसें न्ह्याःगु धाइगुया अर्थ उखुन्हु म्हपूजा लाःगु जुल । आः नेपाल संवत् सरकारी व थौंकन्हय्या ज्याकुथिया व्यवहारय् छ्यले जीक धकाः वंगु २० अक्टोबर अथे धयागु कौलाथ्व चौथि खुन्हु हे नेपाल संवत् ११४१ या न्हू दँ जुल धकाः छथी क्यालेन्डर पिहाँ वःगु दु । थ्व पूर्णत सौरमासय् आधारित नेपाल संवत् खः । थुकी तिथिया छुं ल्याः मदु। संवत्या नामं संवत् व कछला, थिंला, पोहेला, सिल्ला इत्यादि १२लाया नां जक नेपाल संवत्या कयातःगु दु । नेपाल संवत्या आन्दोलन यानावयाच्वंपिं निसें कयाः थुगु ख्यलय् सनाजूपिं सकलें थ्व खँय् छुं प्रतिक्रिया मबीसे सुम्क हे च्वनाच्वंगु दु ।

खतुं नेपाःया व्यवहारय् वयाच्वंगु नेपाल संवत् यात वि.सं. १९६१ सालपाखे चन्द्रशम्शेरं हाकुतिनाः छ्वःगु हुनि धइगु हे कर्मचारीतय्त स्वदँय् छक्वः तलब नके माल धकाः खः धकाः धायेगु याः । तिथि टूट जुइगु व छगू हे तिथि निन्हु क्यनीगुया लिसें स्वदँय् छक्वः अनला दइगु सरकारी वा ज्याकुथिया ज्याखँय् छ्यलेगु नितिं समस्या खः । नेपाल संवत् राष्ट्रिय संवत् सरकारं मान्यता बी हे माः धकाः ने.सं. ११०० निसें साँस्कृतिक आन्दोलन सुरु जुसांनिसें हे थ्व सवाल पिथना च्वंगु खः । थुकियात ज्यंकेगु नितिं तिथि टूट व निन्हु क्यनेगु मयासें पारुंनिसें आमाइतकया क्यालेन्डर पिकायेगु ज्या देवदास मानन्धरपिसं यानाच्वनादीगु खः । न्हूदँ समारोह समितिया अन्तर्गत तकं वय्कःपिसं थ्व ज्या यानाच्वनादीगु खःसां थुकियात आधिकारिता बियाः सकसितं मान्य जुइगु व छ्यलाबुलाय् नं हयेगु ज्या धाःसा जुइफुगु मदुनि । थुकी नं स्वदँय् छक्वः वइगु अनलायात स्किप यायेफइगु उपाय मदु। मुस्मांतय्गु हिजरी सन् या क्यालेन्डरय् स्वदँय् छक्वः अनला मदइगु जुइगुलिं इमिसं थःगु सन्या वर्ष न्ह्याकावयाच्वंगु हे दु। झी चान्द्रमासय् आधारित कालगणना पद्धति नाला वयाच्वंसां सुद्र्यःनाप ट्याली यानाः वनीपिं जुल ।

वास्तवय् थ्व वैज्ञानिक नं खः । छाय्कि थौँया न्हि व कन्हय्या न्हियात चिन्हित यायेत झीसं बहनी लुइगु तिमिलाया कला हे स्वयेगु खः । ला नं उकिया आधारय् हे निश्चित जू वइगु खः । तर न्हि धाःसा झीसं सुद्र्यः लूगु आधारय् कायेगु खः । अथे जुइबलय् सुद्र्यः लूगु आधारय् न्हि धकाः धायेगु अले गुगु न्हि ले धायेत चन्द्रकलाया सहारा कायेगु। अथे हे दँ सुद्र्यःया आधारय् हे जुइगु जुल । उकिं चन्द्रकलाया आधारित जुयाः सुद्र्यः लूगु ईयात रिफरेन्स दयेकेगु ज्याया लिसें लच्छिया दुने संक्रान्ति क्यनेमाःगु व मक्यन धाःसा उगु लायात अनला यानाः सुद्र्यःया आधारय् प्रकट जुइगु दँनाप झीसं एडजस्टमेन्ट यानाः काल गणनाया पद्धति न्ह्याका वयाच्वनागु खः । छगू हे लाय् निगू संक्रान्ति क्यन धाःसा झीसं ला हे सुचुकेगु नं याना । थुकियात ज्योतिषतसें क्षयमास धकाः धाः । थुज्वःगु क्षयमास धाःगु थुज्वःगु क्षयमास धाःगु २०१८ साल व २०३९ स जूगु खः । २०३९ स जूगु क्षयमास थौंकन्हय्या आपाः मनूतय् लुमं जुइमाः । उबलय् कलाः भाःत नापं द्यनेमजिउ धाःगु लिसें अनेक खँ पिहाँ वःगु खः ।

पश्चिमा जगत् चले जुयाच्वंगु कालगणना पद्धतियात माने यानाः नेपाल संवत् न्ह्याकेगु धइगु खँ परम्पराया धारय् न्ह्याः वनेगु व उकियात हे छिंका यंकेगु ज्या मजूसें छलाब मारे यायेगु ज्या जूगु दु। कम्युनिस्टतय्सं जक न्हापा छलाब मारे यायेगु धकाः धाइगु। आः न्हू पुस्ताया नेवाःतसें संवत्या सम्बन्धय् थथे याःगु खनेदत ।

झीथाय् थ्व तिथिया गणना गय् गथे जुयाः दयावल, संवत् गथे जुयाः दयावल, कालगणना पद्धति गुकथं न्ह्यानावल धकाः स्वयेगु खःसा स्कुलय् छगू च्याप्टर जक तयाः नं ब्वंकेजिउ । तर अथे आःतक व्यवस्था मजूगुलिं नेवाःतय्त हे छु धाः गय् धाः जुयाच्वंगु दु। झीथाय् न्ह्यानावयाच्वंगु शक संवत् नं थ्व हे चन्द्रमासया हे आधारय् न्ह्यानावयाच्वंगु दु । संवत् धकाः माने मयासें कालगणना पद्धति जक माने यायेगु खःसा आश्विन कृष्णपक्ष व आश्विन शुक्ल पक्ष धकाः माने यानावयाच्वंगु ला द हे दु । तर थुमिसं कृष्ण पक्ष न्हापा तयाः शुक्ल पक्ष लिपा तइगु। थथे जुइबलय् थुमिगु मासान्त आमाइ मखसें पुन्हि जुयाच्वंगु दु। अर्थात् झीपिं आमान्त मास माने याइपिं धाःसा थुपिं पूर्णिमान्त मास माने याइपिं जुयाच्वंगु दु ।

थथे जुयावयाच्वंगुलिं पश्चिमा जगत् चले जुयाच्वंगु कालगणना पद्धतियात माने यानाः नेपाल संवत् न्ह्याकेगु धइगु खँ परम्पराया धारय् न्ह्याः वनेगु व उकियात हे छिंका यंकेगु ज्या मजूसें छलाब मारे यायेगु ज्या जूगु दु। कम्युनिस्टतय्सं जक न्हापा छलाब मारे यायेगु धकाः धाइगु। आः न्हू पुस्ताया नेवाःतसें संवत्या सम्बन्धय् थथे याःगु खनेदत ।

द राइजिङ नेपालय् पिदंगु बुखँ कथं १२य् न्हापांगु ५ला तका ३०न्हुया ला जुइगु ६गूगु ला २ ९ न्हुया जुइ, मेगु ६ला ३१ न्हुया जुइ । थुकथं ३६५ न्हुया दच्छि दयेकातःगु दु। तँसा दइगु दँय् धाःसा ६गूगु ला ३० न्हुया जुइ । उगु बुखँपौया कथं थुगु न्हूगु क्यालेन्डर दयेकेगु ज्या रुक्साना कपाली, सुप्रिया मानन्धर, संयुक्त श्रेष्ठ व सुभाषराम प्रजापति प्यम्ह जानाः जूगु खः । वय्कःपिन्त सुभाय् बीसिकं न्ह्यः ला थ्व विषय व्यापक बहसय् न्ह्याः वनेमाःगु खनेदु। थ्वय्कःपिनिगु ज्याय् उदासिन जुयाः पुलांगु हे ढर्रा व तालय् न्ह्याः वनाच्वनेगु पाय्छि जुइमखु ।

हलिमय् थौं कन्हय् न्ह्यानावयाच्वंगु कालगणना कथंया क्यालेन्डर धइगु ग्रिगोरियन हे खः । न्हापा न्ह्यानावयाच्वंगु जुलियन क्यालेन्डर व आःया ग्रिगोरियन क्यालेन्डरया फरक थुलि हे खः कि न्हापा ४०० दँय् १०० क्वः हे लिप यिअर दइ धाःसा आः ४०० दँय् ९७ क्वः जक लिप यिअर माने याइ । जुलियन क्यालेन्डर कथं सन् १९०० ला लिप यिअर खः व उगु ल्याखं फरवरि २९ न्हुया जुइमाःगु खः, तर ग्रिगोरियन क्यालेन्डर कथं मजू ।

अथे हे सन् २००० धइगु खः । तर सन् २१००, २२०० व २३०० लिप यिअर जुइमखु, सन् २४०० जक जुइ । ग्रिगोरियन क्यालेन्डर प्रचलनय् हःपिसं न्हूगु तारिकनिसें जक अथे ल्याः मतः बरुकंछि न्हापांनिसे ं हे हिसाब यानाः तारिख हे न्ह्यछ्यात । वास्तवय् पृथ्वीं सुर्द्यः छचाः तुलीगु ई ३६५न्हु व ६ गू घण्टा मखसें ३६५ न्हु ५ घण्टा, ४६ मिनेट व ४८ सेकेन्ड जूगुलिं थ्व व्यवस्था हे आःतकया वैज्ञानिक व पूर्ण सौरगणनाय् आधारित कालगणना ठहर जुयाच्वंगु दु। सुभाय् ।