नेपालमण्डल सभ्यता

प्रदेश नं. ३ या नां ‘नेपालमण्डल’ तल धाःसा तर्कसंगत जुइगु जक मखु थुकिया मौलिक इतिहास व परम्परा समेत ल्यनाच्वनीगु खनेदु ।

थौंकन्हय् प्रदेश नम्बर ३ धायेगु यानातःगु प्रदेशया नां छु तये माली धइगु वहस शुरु जूगु दु । थ्व झ्वलय् प्रदेशया नां बागमती, नारायणी, पशुपति आदि जुइमाः धइगु तर्क तइपिं नं पिहां वयाच्वंगु दु । तर थज्याःगु अनेक नां चर्चाय् दुसां उपिं नां छाय् तये माल ले धायेबलय् तर्क धाःसा छुं हे मदु । अय् जुयाः नं थ्व प्रदेशया नां ‘नेपालमण्डल’ तल धाःसा तर्कसंगत जुइगु जक मखु थुकिया मौलिक इतिहास व परम्परा समेत ल्यनाच्वनीगु खनेदु ।
इतिहासपाखे स्वयेगु खःसा स्वयम्भू पूराण कथं जुजु धर्माकरं नियमपूर्वक पाले याना तःगु (राज्य चले यानाच्वंगु) थाय् जूगुलिं थ्व देशया नां “नेपालमण्डल” जूवंगु खः धइगु धापू दु । ‘नेपालमण्डल’ धइगु खँग्वः इश्वीया स्वंगूगु शताब्दीनिसें हे छ्यला वयाच्वंगु दु । अबलेया
‘आर्यमहामञ्जुश्रीमूलकल्प’ धइगु बौद्धग्रन्थया श्लोक नं. ५०२÷५०३ य् ‘नेपालमण्डल’ धइगु खँग्वः उल्लेख दु । थुकथं ‘नेपालमण्डल’ लिच्छवी जुजु मानदेव सिबें न्ह्यः हे उल्लेख जुयाच्वंगु इतिहास दुगु सीदु ।

नेपालमण्डल खँग्वः दकलय् न्हापां येँया ज्ञानेश्वरस्थित लिच्छवी जुजु जयदेवया इश्वीया च्यागूगु शताब्दीया अभिलेखय् उल्लेख जुयाच्वंगु खनेदु ।
पृथ्वीनारायण शाहं नं थःगु गारेखा राज्य तकू जुइधुंकाः तकं थ्व लागायात नेपालमण्डलया रुपय् छगू अलग्ग हे प्रदेश माने याःगु दु । पृथ्वीनारायण शाहया पालाय् वय्कःया विस्तारित नेपाल अधिराज्यय् स्वंगू प्रदेश दुगु खः – चौबिसी राज्यया गुलिखे भाग, नेपालमण्डल, पूर्व व दक्षिणया सेनराज्य (किराँत) ।नेपालमण्डलया उचाइ भूगोल कथं थन हिमाली क्षेत्र (लाङटाङ, जुगल, गणेश हिमाल, गौरीशङ्कर आदि), पहाडी क्षेत्र (महाभारत पर्वत श्रृंखला) व भित्रीमधेश (चुरेपर्वत श्रृंखला) सम्मिलित जुयाः विविध वातावरणीय सम्पदायुक्त जुयाच्वंगु दु ।सोहौं शताब्दीपाखे च्वयातःगु ‘नेपालमहात्म्य’या अध्याय १५ श्लोक ३–५ य् उल्लेख जू कथं ‘नेपालमण्डल’ या सिमाना पूर्वय् कौशकी (तामाकोशी, रामेछाप), पश्चिमय् त्रिशूलगङ्गा (त्रिशूली, धादिङ्ग व नुवाकोट), उत्तरय् शिवलुति (सिलु, रसुवा) व दक्षिणय्शीतलोदका खुसि (चिसापानी, मकवानपुर) तक न्यना वनाच्वंगु खनेदु । मल्लकाल तक वःबलय् नेपालमण्डल धायेबलय् न्यागू राज्य दुगु छगू देश धइगु थुइकेफु । थ्व न्यागू राज्य छसिकथं यँे, यल, ख्व, भोंत व दोलखा खः । थ्वहे न्यागू राज्य दुने आःयागु प्रदेश नं. ३ या १३ गू जिल्ला मध्ये १२ गू जिल्ला दुथ्याः ।

थ्व १२ गू जिल्लात येँं, ख्वप, यल, दोल्खा, सिन्धुली, रसुवा, नुवाकोट, धादिङ्ग, सिन्धुपाल्चोक, काभ्रेपलाञ्चोक, रामेछाप व मकवानपुर खःसा ल्यं दुगु छगू जिल्ला चितवन नं यक्षमल्लया पालय् तक नेपालमण्डल दुने हे लाः ।थुकथं भूगोलया आधारय् स्वयेबलय् नेपालमण्डल धइगु काठमाडौं उपत्यका जक मखु प्रदेश नं. ३ या सम्पूर्ण भूगोल हे लाः वः । उकि नं भूगोलया आधारय् नेपालमण्डल नामय् दकलय् अप्वः अपनत्वया आभास जुइगु खनेदु । वास्तवय् नेपालमण्डल धइगु हे प्रदेश नं. ३ जुयाच्वन । उकिं जिं ला थ्व स्वनिगलय् च्वनादीपिं सकल नेवाः समुदाययात छु इनाप याये मास्ते वः धाःसां कृपया ‘नेपालमण्डल’ धइगु नां उपत्यकाबासीतय्गु जक खः धकाः भ्रम न्यंकेगु ज्या यानादी मते । थ्व प्रदेश नं. ३ य् च्वंपिं सम्पूर्ण जनताया खः, सकल १३ गुलिं जिल्लाबासीया थःगु खः । सकस्यां अपनत्व लुइके फइगु नां हे ‘नेपालमण्डल’ खः ।नेपालमण्डल क्षेत्रय् थीथी थासं वयाः च्वनाच्वंपिं थीथी जातिया मनूत थवंथवय् ल्वाकःबुकः जुयाः छगू न्हूगु समुदाय ‘नेवार’ बने जूगु खनेदु । तामाङत झण्डै १५ सय दँ न्ह्यवंनिसें हे नेपालमण्डलय् च्वनाच्वंपिं आदिवासी खः । नेपालमण्डलय् नेवाः व तामाङ बाहेक मल्लकालय् नेपालमण्डलय् वयाः च्वनाच्वंपिं खसआर्य, ब्राम्हणत नं थनया आदिबासी हे खः । अथे हे दोलखाया थामी, जिरेल, चुरेपहाड जःखः च्वनीपिं चेपाङ व काँठया दनुवार नं थनया आदिवासी खः ।

अथे हे शाह, राणा लगायत न्यासःदँ न्ह्यवंनिसें थन बसोबास याना वःपिं मुस्मां समुदाय नं थनया आदिवासी खः । थौंया इलय् तक वयाः सलंसःदँ न्ह्यवंनिसें बसोबास याना वयाच्वंपिं थीथी जातजातिया मनूत सकलें थनया सम्मानित जनता खः ।नेपालमण्डल धइगु नामं हे बहुपहिचान स्थल धइगु क्यं । थन च्वंपिं मनूतय्गु सभ्यता धइगु हे नेपालमण्डलया सभ्यताया रुपय् कायम जुयाच्वंगु दु । नेपाःया अप्वः धइथें धार्मिक–सांस्कृतिक पुजाआजा याइबलय् “नेपालमण्डल” या उच्चारण याइ । नेपालमण्डलय् सुं नं मनूया जातः च्वइबलय् ‘…… आर्यावत्र्त हिमवत्खण्ड्य नेपालमण्डल देशीय…’ धकाः च्वयेगु यानाच्वंगु खनेदु । ‘नेपालमण्डल’ खँग्वः सामाजिक सांस्कृतिक ज्याखँय् नं न्ह्यथनातःगुलिं थ्व खँग्वलं थनया जनताया सामाजिक सांस्कृतिक पहिचान समेत क्वबियाच्वंगु स्पष्ट खनेदु ।बज्राचार्यतय् नेपालमण्डल दुने स्वंगू चक्र (चित्तचक्र, वाकचक्र र कायचक्र) दुनेया २४ गू पीठ दु धइगु विश्वास यानाः वज्राचार्यत्व प्राप्तिया लागि दछि तक पीठसेवा वनेगु परम्परा आः तकं दनि । थ्व स्वंगू चक्रयात संगठित रूपं स्वयेगु खःसा छगू वृहत् “मण्डल” या स्वरूप तयार जूगु खने दइ । वंघःया आजुद्यःया न्ह्यःने च्वंगु कान्तेश्वरयात मध्ये भाग माने यानाः नेपालमण्डलयात स्वंगू चक्रसहितया मण्डल आकारय् नेपालमण्डलया भूगोल दयेकातःगु खनेदु ।

अले थ्व २४ पीठ मध्ये लिपांगु च्यागू पीठं “नेपालमण्डल”या प्यंगू सिमाना किटान यानातःगु खनेदु ।अथे हे शैवतय्सं हिमवत्खण्डय् चतुष्ठी शिवलिंग स्नानयात्रा याइबलय् नेपालमण्डलया च्यागू जिल्ला चाःहिलेगु याइ । अथे हे शाक्ततय्सं २७ “नेपालमण्डली पीठ”या प्यंगू आवरण (मण्डल) य् थुकियात आवद्ध यानातःगु दु । थुकथं धार्मिक सांस्कृतिक रुपं नं नेपालमण्डलं थन दुने च्वंगु हिन्दू व बौद्ध धर्मावलम्बीतय्गु पहिचानयात म्वाका तःगु दु ।आः थ्व प्रदेशया नां बागमति प्रदेश, नेवाः–ताम्सालिंग प्रदेश, देवपत्तन प्रदेश, मञ्जुश्रीपत्तन प्रदेश, नारायणी प्रदेश आदि आदि तयेगु धकाः वयाच्वंगु प्रस्ताव बारे नं छकूचा न्ह्यथने । बागमति खुसिया उद्ग–मस्थल वागद्वार शिवपुरी डाँडा खःसा थ्व खुसि कुरुवाः अर्थात दक्षिणकालीया लिउने तक जक बागमति खुसिया रूपय् कायम दु । येँय् बागमति जक मखु विष्णुमति खुसि नं दु । लिसें मेमेगु नांया खुसित नं यक्वं दु । उकिं बागमति खुसिया नामं प्रदेशया नां तयेबलय् सकस्यां अपनत्व महसुस याये फइ मखु ।पञ्चायतकालीन १४ अञ्चल मध्येया छगू बागमति अञ्चलय् च्यागू जक जिल्ला दुथ्याः । मेगु जिल्लात नारायणी अञ्चलय् नं लाः उकिं नारायणी प्रदेश छाय् मतयेगु धइगु न्ह्यसः नं दनी ।

उकिं फुक्कं प्रदेशतय् नां अञ्चलया नामं तयेगु खँयात विज्ञ व थनया जनतां ययेकी मखु । नारायणी प्रदेशं मकवानपुर, चितवनयात जक कःघाइ, मेगु जिल्ला कःघाइ मखु । उकिं थ्व नां सकसितं स्वीकार्य नां जुइ फइ मखु । नेपालमण्डल धइगु छगू सभ्यता खः । थुकिं व्यापक अर्थय् अधिकांश विषयया प्रतिनिधित्व याः । थज्याःगु व्यापक अर्थ बीगु नां दयेक दयेकं अन्य नां तः जुइगु उपयुक्त मखुअथे हे नेवाः–ताम्सालिंग प्रदेश, देवपत्तन प्रदेश, मञ्जुश्रीपत्तन प्रदेश, काष्ठमण्डप प्रदेश, नारायणी प्रदेश आदि न्ह्यागु तःसां थ्व नांतय्सं ‘नेपालमण्डल प्रदेशं’ ति ऐतिहासिकता, भौगोलिक पहिचान, जनसंख्याया प्रतिनिधित्व याये फइ मखु । ‘नेपालमण्डल प्रदेश’ धइगु थ्व फुक्क नांतय् दथुइ छगू मध्यमार्गी नां नं खः।

गुलिसिनं देशया नां व प्रदेशया नां छगू हे यायेगु पाय्छि मखु धइगु तर्क नं तया हःगु खनेदु । तर थज्याःगु तर्क थःहे गलत खः । देशया नां व शहरया नां अथे हे च्वंगु नेपाः जक मखु विश्वया आपालं थासय् खनेदु । नेपाःया हे सन्दर्भय् नेपालगञ्ज, नेपालटार, नेपालथोक नां दुगु थाय्त झीथाय् हे दु । अथे हे अन्तर्राष्ट्रिय ख्यलय् मेक्सिको, भ्याटिकन सिटी, पनामा, लक्जेमवर्ग, एन्डोरा, डिजीबोटी, ग्वाटेमाला, कुवेत, मोनाको, सान मारिनो, सिंगापुर आदि अज्याःगु शहरया नां खः गुमिगु देशया नां नं थ्वहे खः ।अथे हे अल्जेरियाय् अल्जियर्स, ब्राजिलय् ब्रासिलिया, डोमिनिक रिपब्लिकय् सान्टो डोमिगो, एल साल्भाडोरय् सान साल्भाडोर, गिनिया बिसाउलय् बिसाउ, चाइजिन ताइपेइलय् ताइपेइ, ट्युनिशियाय् ट्युनिश नांया न्यनेबलय् अथे हे थेंच्वंगु शहरत नं विद्यमान जुयाच्वंगु दु ।

(च्वमि प्रदेश नं. ३ य् नेकपा एमालेपाखें निर्वाचित येँ क्षेत्र नं. ‘९–क’ या सांसद खः)