विद्रोही साहित्यकार श्यामदास प्रजापति

थ्व हे विक्रम संवत २०७४ साल मंसीर ९ गते नांजाःम्ह साहित्यकार लिसें ‘पलिस्था’ साहित्यिक संस्थाया नायः भाजु श्यामदास प्रजापतिं थ्व अनित्य संसार त्वःतावन धइगु बुखँ ब्वनाः जिगु नुगलय् नं बज्र प्रहार जूवन । थुकिया हुनि वय्कः पासा जूगुलिं जक मखु । चीहाकयेक धायेगु खःसा वय्कः थज्याःम्ह इमान्दार, लगनशील व सक्रियम्ह साहित्यकार भचा अप्वः दुगु जूसा झीगु भाय् व साहित्य गन थ्यने धुंकी । थज्याःपिं झीगु ख्यलय् साप हे म्हो जुजुं वनाच्वन । थ्व छगू विडम्बना खः ।
दिवंगत श्यामदास प्रजापति मूलतः बाखंच्वमि खः । अथेला ‘सःबसः जिन्दगी’ नांगु मुक्तक मुना नं वय्कलं च्वनादीगु दु । वय्कःया बाखं सफू धाःसा न्यागू, आक्सय् लूगु निभाः, निभाःया पलखय्, सुथ लूगु सुथ, सर्गः थः हे नमि व मतः छप्वाः नुगः दुने पिदंगु दु । वय्कःया छपु निपु बाखं ब्वनेबलय् हे सीदु, वय्कः बाखं हनायंकेगु ज्याय् गुलि क्वातु धइगु । थज्याःगु ग्यसुलाःगु लेख च्वयेफुम्ह मनू आः झीगु न्ह्यःने मदये धुंकल । नेपाल भाषाया निंतिं थ्व छगू अपूरणीय क्षति खः ।
उकुन्हुतिनि थुगु न्हिपतिइ पिहांवःगु समालोचक पासा पूर्ण ताम्रकारयागु लेखय् वय्कः दिवंगत प्रजापति जुयागु विस्तृत खँ जक मखु, वय्कःपिसं नीस्वनादीगु प्रतिस्थित संस्था ‘पलिस्था’या इतिहास हे चित्रण जूगु दु । अय्सां बिस्कं कथंया जिगु नुगःखँ प्वंकाः विचाः हायेकेत थन निफुति मसि फुकाच्वना ।
थनिं ३०—३५ दँ न्ह्यःयागु खँ, येँ देय्या नुगःचु असंत्वाः छगू न्ह्यइपुगु त्वाः खः । हनेबहःपिं साहित्यकारपिं दुर्गालाल दाइ, पद्मदाइ (पद्मरत्न तुलाधर), भृगुराम दाइ, प्रेम बाः (प्रेमबहादुर कसाः) अले पासापिं मल्ल के. सुन्दर, राजा शाक्य, नातिबज्र, दबलकाजी, रमेशकाजी (थुगु न्हिपौया प्रकाशक), गिरिजाप्रसाद जोशी, भरत साय्मि, भगतदास, अमृतरत्न तुलाधर, नारद बज्राचार्य, सुन्दर मधिकर्मि आदि आदि व हे त्वाःयापिं धाःसां जिउ । जिपिं मुनेगु थाय् धइगु नातिबज्रया पसलय् खः । अले भाषिक संस्थाया छुं मिटिङ यायेमाल धाःसा नातिबज्रया छेँय्, भचा तःधंगु मुँज्या यायेमाल धाःसा नातिबज्रया हे छेँय्या क्वय् अर्थात् दगु बहालय् खः । गुबलें गफसफ यायेमाल धाःसा दबलकाजीया लाकां पसलय् नं च्वनेगु याः । श्यामदास प्रजापति व पूर्ण ताम्राकारपिं उबलय् असनय् हे नापलाःपिं खः । ने. सं. ११०० बलय् श्यामदासजुया नेतृत्वय् प्रगतिशील च्वमि गुथि नीस्वन । जि थुगु संस्थाया दुजः ला मखु । अय्सां पासा मल्ल के. सुन्दरजुं गबलें गबलें जितः सःताः नेपालभाषा मंकाः खलःया मुँज्याय् ब्वना यंकी थें श्यामदासजुं नं प्रगतिशील च्वमि गुथिया मिटिङय् तयेगु यानादी । वय्कःपिंसं छगू ब्रोसर नं पिकयादीगु दु उबलय् । उकी तत्कालीन ब्यवस्थायागु आलोचना यानाः च्वमि गुथि नीस्वनेमाःगुया हुनि उल्लेख यानादीगु दु । वय्कःपिनिगु हे संगतं यानाः जिं प्रगतिशील साहित्य धइगु थज्याःगु जुइमाः धकाः धायेसःगु खः ।
छता खँ गुबलें ल्वःमनी मखु । जि दबलकाजीया पसलय् फ्यतुना च्वनागु । श्यामदास व मेमेपिं अन हे दु । खँल्हाबल्हाया सिलसिलाय् श्यामदासजुं वाक्कुछिना ल्हाः म्हूचिनाः धयादिल, ‘शोषित पीडित जनताया हि क्वाकेगु साहित्य च्वयेमाः ।’ उबलय् वय्कः जोशिलोम्ह ल्याय्म्ह खः । तानाशाही शासनया विरुद्धय् जनपक्षीय साहित्य च्वयाः हिउपाःया निंम्तिं ग्वाहालि यायेगु वय्कःया गुगु अभिष्ट खः, उकियात जिं दुनुगलंनिसें वन्दना याये । थ्व हे हुनिं जुइफु वय्कःया गुलिं बाखनय् जिन्दावाद व मुर्दावादया सः थ्वयेकातःगु दु । नेपालभाषा दँपौ ‘पलिस्था’ या दुजः म्हसीकाय् वय्कःयात भाय्ह्यःमि व साहित्य च्वमि धयातःगु दु । लुमंकेमाःगु छता खँ, वय्कःया साहित्य धइगु बाखं खः, विशेष यानाः । वय्कःया बाखं मेमेपिनिगु स्वयाः भचा पाःगु खनेदु । भाषाय् वय्कलं वरिष्ठ साहित्यकार दिवंगत ईश्वरानन्द थें फयां फति नेवाः खँग्वः हे छ्यलेगु यानादी । बाखनय् वर्णन यायेगुलिइ नं वय्कःया कल्पना शक्ति भचा च्वजाःगु खनेदु । थुथाय् जितः नांजाःम्ह बाखंमि व उपन्यासकार मथुराकृष्ण साय्मि व ईश्वरानन्दजु लुमना वः ।
खय्त ला भाजु श्यामदास प्रजापतिं थीथी खलः व पुचःया थीथी पदय् च्वनाः नेपालभाषा व साहित्यया सेवा यानादीगु दु । अय्सां वय्कःयात नांजाःम्ह बाखंमि व पलिस्थाया नायः कथं यक्वसिनं म्हसिउगु खः । नेपालभाषा व थ्वया साहित्य च्वजायेकेगु ज्याय् पीन्यादँ न्ह्यःनिसें थःत पाना वयाच्वंम्ह वय्कः प्रजापतियात वय्कःयागु त्याग, तपस्या व सेवा भावनाया कदर यानाः नेपाल संवत ११३२ स बुद्धिपूर्ण सिरपाः लःल्हाःगु व नेपाल संवत ११३५ बिराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथिं छगू ज्याझ्वः यानाः हंगु थुथाय् लुमंकेबह जू ।
थनिं न्यादँ न्ह्यः अर्थात् विक्रम संवत २०६९ जेष्ठ २९ गते नुगःचुया ल्वचं वय्कःया तिरिमय्जु रत्नदेवी प्रजापति ६० दँया बैशय् आकाझाकां मंत । थुकिं वय्कःया छेँजःपिंत गुलि दुःख जुइ, धायेमाःगु मखु । अय्सां जोशीलोम्ह साहित्यकार प्रजापतिं, गुम्हकि दमया ल्वचं २४ सै घण्टा अक्सिजन कयाच्वनेमाःम्ह खः हरेस मनसें दिवंगत तिरिमय्जुया नामं रत्नदेवी प्रजापति ट्रष्ट नीस्वनादिल । बौद्ध बाखंया लिधंसाय् च्वइतःगु श्यामदासजुया उगु बाखं सफू ‘मत छप्वाः नुगः दुने’ (ने. सं. ११३३) पिहां वये धुंकूगु दु । पिकाकःया धापू कथं थुगु सफुलिइ मिसा असमानता, मिसा हिंसा व मिसा दमनया विरुद्ध च्यानाच्वंग छप्वाः मत खः । मेगु खँ, व हे ट्रष्टपाखें नेपाल संवत ११३४ य् श्यामदासजुयागु हे विशेष कुतलय् पूर्ण ताम्राकारजुया समीक्षात्मक च्वसु मुनाः ‘ल्हाब्सा’ पिदंगु दु । थुकी वय्कलं स्येल्लाक समीक्षात्मक भूमिका नं च्वयादीगु दु ।
जीवनया सन्ध्या इलय् वय्कः दिवंगत प्रजापतिजु बुद्धधर्मं प्रभावित जूगु खनेदु । बुद्धशिक्षा धइगु हे प्रगतिवादी विचाः नाप ज्वःलाःगुलिं जुइफु । मेमेगु धर्मय् भगवानं जिगु सेवा या, जिगु चाकडी या, छिमित दुःखं मुक्त यानाबी धाइ । तर बुद्ध धर्मय् भगवानं अथे मधाः । बुद्धं निर्वाण थ्यंक थ्यंकेफुगु लँपु क्यनाबिउगु दु । व खः शिल, समाधि व प्रज्ञा । थ्व लँपुइ वन धाःसा न्ह्याम्हं सुयागुं सहारा मकासें दुःखं मुक्त जुइफु । बुद्ध धर्मया मू विशेषता धइगु थ्व हे खः । झी श्यामदासजु नं थुगु धर्मया छम्ह वरिष्ठ उपासक धाःसां जिउ ।
वय्कःया दक्कलय् लिपायागु सफू ‘मत छप्वाः नुगः दुने’ यक्व हे मेहनत यानाः च्वयादीगु खनेदु । थ्व छगू स्येल्लाःगु बाखं सफू खः । थुकी ‘सीम्ह मचाया मां’, ‘व ल्यासे जुल’, ‘उँइ मखुम्ह उँइ’ लगायत खुपु बाखं दुथ्याकातःगु दु । उपासक, उपासिकापिसं थुपिं बाखंत अवश्य नं न्यनातःगु दइ । तर नं थुपिं बाखंत झीसं ब्वनेमाःगु खः, छाय्कि बाखंमि श्यामदासजुं बाखं थःगु हे पहलं हनायंकाः सीमदयेक प्रगतिशील विचाः ब्वयातःगु दु ।
थुथाय् जितः छपु बाखं ‘व ल्यासे जुल’ लुमंसे वः । नगरशोभिनी अम्बपालीया बाखं । थ्व थज्याःगु बांलाः, थज्याःगु हिसि दु, बैशालीया राजकुमारपिनि व खनकि नुगलय् भ्वखाय् ब्वइ धकाः चित्रण यानातःगु दु । थ्व तसकं स्वभाविक जू । झीथाय् लभ् याये धुंकूपिंसं नं अनुभव यायेदइ । न्ह्याक्वः हे दिक्कदाक्क जूसां थः यःम्ह मिसा (गर्ल फ्रेण्ड) नापलातकि नुगलय् धिमे थानाहइ । उत्साह उमंग दयावइ । ख्वाः चकनावइ । जब मिसां जन्हुफाः क्यनाः थः लभरयात त्वताः मेथाय् वनी, अले व मिजं कि त वेँ जुइ कि त कवि जुइ । अम्बपाली वास्ता मयाबलय् बैशालीया राजकुमारपिं नं करिब करिब उगु हे अवस्थाय् थ्यन धाःसां जिउ । अम्बपालीं थुइकाहल । थः जोवन मियाः नयेमाःम्ह मखु, छाय्कि व बैशालीया छम्ह तःमिम्ह बन्जाःया म्ह्याय् खः । राजकुमारपिं धाःसा मतिना मखु, रण्डीबाजी याइपिं जक खः ।
वयात छम्ह क्रान्तिकारी मिसा कथं बाखंमिं चित्रण यानादीगु दु । अम्बपाली थः पासा उत्तरापिन्त धाःगु दु, थ्व बैशालीया राजकुमारपिं मनू मखु, लाखे । उमिसं वइत लाय्कूया महारानी मखु, महाबेश्या यायेत कानून दयेकल । उकिं वं युद्ध म्हयाच्वंगु दु । बाखंया अन्त्यपाखे वं भगवान बुद्ध नापलाइ । मनूया नुगः धइगु जःखःया लकसं अपवित्र जुइगु खः, उकिं होस् तयाजु धइगु बुद्धया उपदेश न्यनाः वया नुगः दुने छप्वाः मत च्यानावल । थ्व चेतनाया मि खः । आः व स्वतन्त्र जुल धकाः लय्तातां भगवानयात भोजनया निम्ता बियावन ।
अथे हे ‘म्वानाया सवाः’ दुनेया बाखं शहरया छम्ह तःमिम्ह महाजनया म्ह्याय् कुण्डलकेशा व सत्युक धैम्ह डांकाया मतिनाया बाखं खः । बाखंया अन्त्य तिसाया लोभं सत्थुकं थः जहान कुण्डकेशायात गुँच्वं कुतकाः स्याये त्यंगुलिं कुण्डलकेशां चलाखी म्हिताः वइत हे तुं गुँच्वं कुतका छ्वइ ।
व हे सफुलिइ पटाचाराया बाखं नं दु । कृष्णा गौतमीया बाखं नं दु । दक्वं बाखंया चर्चा यायेत थन थासं मसिउ । धायेत्यनागु खँ थुलि हे सम्म खः, मिसा हिंसा, मिसा मुक्तिया लागिं कडा संघर्ष यायेमाःगु छुमां बाखंमि दिवंगत प्रजापतिजुं ब्वयातःगु दु । थुगु ल्याखं वय्कःया छम्ह विद्रोही साहित्यकार धाःसां जिउ ।
वय्कः मदये निलाति न्ह्यः तक्क नं पलिस्थायात धिसिलाक्क न्ह्याकेगु जोश जांगर वय्कःयाके दु खनीं । वास्तविक खँ छु धाःसा गुगुं आर्थिक श्रोत मदुगु संस्था चले यायेत साप थाकु, चःति हायेके माः । मनूतसें धर्मया लागिं जूसा लाखौं लाख नं चन्दा तइ । चन्दाया भरं भराय्धंगु विहार दयेकातःगु झीसं मखनागु मखु । तर नेपालभाषा पत्रिकाया लागिं द्वःछि वंगु विज्ञापन कायेमाःसां थाकु । हानं स्वयंसेवक जुयाः ज्या यायेमाःगुलिं ज्या याइपिं मनूत नं मदु । वास्तवय् नेवाः भाय्, साहित्य थकायेगु धइगु कवि लेखकतय्गु जक जिम्मा मखु । सम्पूर्ण नेवाः नुगः दुपिनिगु खः । थज्याः थज्याःगु हे खँ न्ह्यथनाः छम्ह पासां साःप हे निराश जुयाः श्यामदासजुयात नापालानादीबलय् श्यामदासजु छप्ति निराश जुयामदी । पलिस्थायात गुगुं हालतय् नं बन्द मयायेगु पक्षय् वय्कः दु । उकिं पलिस्थायात सकसिनं हारगुहार यानाः अझ धिसिलाक्क न्ह्याका यंके फत धाःसा वय्कः दिवंगत साहित्यकार प्रजापतिजुयात धात्थेंगु श्रद्धाञ्जली बिइगु जुइ । वय्कःयागु निर्वाण कामना याये ।