नेवाः तजिलजि व संस्कारय् वनस्पतिया छ्यलाबुला : जिगु अध्ययन
जिगु मनया धौबजि
विद्यार्थी जीवनय् ब्वनेगु जक तःधंगु खँ मखुसें ब्वनागु विषययात व्यवहारिक रूपं छ्यला वनेफत धाःसा जक जीवन सार्थक जुइ । उच्च शिक्षा हासिल यायेगु सिलसिलाय् जि पाटन ध्वाखाय् च्वंगु पाटन मल्टिपल क्याम्पसय् बी.एस.सी. ब्वनेत भर्ना जुया । प्राइभेट क्याम्पसय् ब्वनां छक्वलं सरकारीइ ब्वनेगु अःपुगु खँ मखु । सरकारी क्याम्पसय् ब्वंकीगु तरिका, अनया व्यवस्थापन अले थीथी थासं झायादीपिं सकल पासापिं जिगु निम्तिं न्हूगु खँ जुल ।
बी.एस.सी. तगिंया उगु प्यदँय् जिमिसं वनस्पति विज्ञान, रसायन शास्त्र व जीवविज्ञान ब्वना । उकीमध्ये लिपांगु दच्छिइ छगु जक विधा ब्वने दइगु जुल । जिं वनस्पति विज्ञान ल्यया । मचांनिसें थःगु जःखः चाकःहिक दुगु थीथी सिमा, घाँँय्, बांलाक ह्वइगु स्वां खनां जिगु मन तसकं लय्ताइगु खः । मनू व प्रकृतिया सम्बन्ध ला व लुसिया थेँ हे जुइ । प्रकृतिनाप लय्ताइगु जिगु मन अले प्रकृतियात अझ बांलाक म्हसिइकेगु ताःतुनां जिं वनस्पति विज्ञान ल्ययागु खः ।
बी.एस.सी. जिगु निम्तिं विशेष जुल । क्याम्पसं ब्वनेगु हे झ्वलय् जिमित वनस्पति मुंकाः हर्बेरियम दयेकेत गोदावरी, बज्रबाराही, अथे हे वासःया रुपय् छलाबुलाय् वयाच्वंगु वनस्पति म्हसिइकेत खोना, भ्वँत यंकेगु ज्या जुल । अथे हे थीथी वनस्पतिया विषय ब्वनेगु झ्वलय् हात्तिवन, तौदह नं वना । शैेक्षिक भ्रमणया लागि जिपिं जिरी चाःह्यूवना । अनया वनस्पति येँया स्वयां पाः । अनया च्याया बगान चाहिलेत वनाबलय् जिगु मन तसकं लय्ताल । वनस्पतिया बारे गुलि आपाः खँ थुया वन उलि हे थुकिं जितः साला काल ।
वनस्पतिया तःताजि नां दइ गथे की नेपाली नां, अङ्ग्रेजी नां, वैज्ञानिक नां अले थीथी जातिया मनूतय्सं धयावयाच्वंगु नां । नेपाःमितय्सं धायेगु नेवाः नां उकिया दसु खःसा तामांगतसें धाइगु मेता नां । क्ववालेज्यापाखेँ स्वय्गु खःसा वैज्ञानिक नां उप्वः लुयावइ । वैज्ञानिक नां लुमंकेत जिं थीथी कथं ब्वना । गबलय् गबलय् बुँइ वनेबलय् नापं वनाच्वनाम्ह ततायात, “थ्व घाँय्या वैज्ञानिक नां छु खः स्यूला ?” धकाः न्यना । ततां मस्यू धाइबलय् सयेका तयेमाः धैगु ल्याखं जिं थुकियात,”सिन्तेला एसाइ्टिका” धाइ धकाः कना ।
अथेहे गबलँय् किजानाप वनेबलय् नं थथेहे सहलह यायेगु याना । जिं वैज्ञानिक नां धयावने बलय् जिपिंनापं दुम्ह जिमि मांनं मथुयाः, “छु धाःगु, छु धाःगु ? छुंहे खँ मथू ।” धायेगु यानादी अले, थुकियात ला “मिलाबांकु घाँय्” धाइ धकाः नेवाः नां कनाबी । जि छम्ह वनस्पतिया विद्यार्थी जूगु नातां जिं वनस्पतिया वैज्ञानिक नां थुइकेमाःगु खःसां व स्वयां न्हाप जिला छम्ह नेवाः खः । वहे जुयाः नेवाः नां म्हसिइकाः थःगु भाय्यात म्वाकेगु जिगु भाला खः धैगु जिं तायेका ।
बी.एस.सी. ब्वनावलय् थेसिस् च्वयेगु थिति उप्वः मदुनि । प्यदँ-न्यादँतिनि दुगु खः । वया न्ह्यः थेसिस् च्वयेम्वाः । थेसिस् सकस्यां च्वयेखनी धइगु नं मदु । थुकियात दच्छि व निदँया क्ववालेज्याय् पास जुइमाः अले विद्यार्थीया नं मं दयेमाः । जिं ब्वनाबलय् स्वम्हेस्यांजक थेसिस् च्वयागु खः । स्वम्हेस्यां थीथी विषयय् च्वयेगु कुतः याना । जिं वनस्पतियात झीगु नेवाः तजिलजिनाप स्वाकाः च्वयेगु कुतः याना । थुकिइ जितः क्याम्पसया प्रकाश खड्की सरं व शीतल वैद्य मिसं ग्वहालि नापं हःपाः बियादिल ।
झी नेवाःतय्सं यक्व नखःचखःत हनावयाच्वनागु दु । नापं मचा बुसांनिसें सी धुंकाःतकया थीथी संस्कारत नं हनावयाच्वनागु दु । थुज्वःगु नखःचखः व संस्कारय् नेवाःतय्सं उप्वः वनस्पतित छ्यलावयाच्वंगु खनेदु । नेवाःतय्सं हनाः वयाच्वंगु तजिलजित नेवाः समाज दुनेया थीथी जात व थीथी थासय् छुं भतीचा पाः । थेसिस् यायेगु झ्वलय् यलया वादेय्याः नेवाःतय्सं हनावया च्वंगु तजिलजिइ छु छु वनस्पतित छ्यलावया च्वंगु दु धकाः सिइकेगु जितः बिचा वल ।
जिगु अध्ययन विधि
वादेय् नेवाःतय्गु बाहुल्य दुगु थाय् खः । जिं अन नेवाःतय्सं हनाः वयाच्वंगु नखःचखः व संस्कार छु छु दु अले छु छु वनस्पतित छ्यला वयाच्वंगु दु धकाः कर्ममाण्डया ज्या यानावया च्वंपिं बाज्या, गुरूजु अलय् अन च्वंपिं नेवाःतय्त न्यना । नेपाल संवतया न्हूदँनिसें न्ह्यानां दच्छितक नेवाःतय्सं हनाः वयाच्वंगु तजिलजि (म्हपुजा, किजापुजा, सकिमिला पुन्हि, यःमरि पुन्हि, घ्यःचाकु संल्हु, सिथिनखः, गथांमुग, नागपञ्चमि, सापारू, येँयाःपुन्हि, मोहनी, खिचापुजा, लक्ष्मीपुजा) अले नेवाः संस्कार (मचाबू ब्यंकेगु, मचाजंक्व, इहि, बाःर्हाः, कय्तापुजा, इहिपाः, ज्याःजंक्व, सीज्याः)य् छ्यला वयाच्वंगु वनस्पति अध्ययन यानाः ।
वनस्पतित मुंकेगु कुतः याना । वनस्पतिया वैज्ञानिक नां म्हसिइकेत स्वांवा पासि दूगु नमूना संकलन याना हर्बेरियम दयेका । स्वांवा पासि दूगु वनस्पतिया नमूना संकलनया निम्तिं जि तःक्वः हे वादेय् वना । थ्वहे विषयया निंतिं जिं खंपिं ज्याथःपिं, सःस्यूपिं भाजु मय्जुपिनिगु ग्वहालि कया । तजिलजि व संस्कारय् च्वयातःगु सफूत मालाः ब्वना । लिपातक दइ धःकाः जिं तजिलजि हनाःच्वंगु अलय् वनस्पतिया किपा नं कया । थुगु ज्या यायेत जिं दाजु, किजा अलय् पासापिनिगु ग्वहालि नं कया ।
जिगु अध्ययनया लिच्वः
वादेया नेवाःतय्सं तजिलजि ४४गू प्रजातिया वनस्पति व संस्कारय् ४६गू प्रजातिया वनस्पतित छ्यला वःगु खनेदु । संस्कारय् जंक्वयात २०गू प्रजातिया वनस्पति व नखःतय् मोहनीबलय् ८गू प्रजातिया वनस्पति माः । वनस्पतिया प्रजाति दुने म्वाय् (केरा) (मुशा प्यारादिसिंका)या हः व पासि, दाफ्वः स्वां (ज्यास्मिनम् मल्तिफ्लोरम), पालु (जिन्जिबर अफिसिनेल) अलय् सितु (साइनोदन दक्ताइलन) उप्वः छेला वयाच्वंगु खनेदु ।
अजा-अजिपिंसं धाःगु गुलिंगुलिं वनस्पतित ला मालेत तसकं थाकुल । नेवाः तय्सं इहि, कय्तापूजा, ज्याःजंक्व व सी संस्कारय् होम यायेत चस्वांया हः छ्यलावयाच्वंगु दु । थज्याःगु महत्व दुगु वनस्पति जितःला अपुक हे लुयावइथे ताःगु खः तर थ्व सिमा मालेत जि तसकं ब्वाँय् जुइमाल । यक्व सिके न्यना । छगू हे लिसः वल, “न्हापान्हापा ला यक्व दु, आः खने मदयेधुंकल ।”
मामां वना जिं थ्व सिमा वादेय् छम्ह अले यलया पूर्णचण्डी छम्हजक लुया वल । थ्वला छगू दसि जक खः । थथे जाःगु वनस्पतित ला अप्वः दु । वयकःपिंसं धयादीगु वनस्पति थ्वहे खः धकाः थुइकेगु निंम्तिं वनस्पतिया नेवाः नां व नेपाली नां स्यूपिं तसकं म्हो जुइ धुंकल । “अझ व वनस्पति आः खनेमदय् धुंकल हं ।” दसि कथं न्हापा ज्याजंक्व बलय् छ्यलावःगु जीस्वां आः खनमदय् धुंकल हं, अलय् थुकिया नेपाली नां छु खः धकाः नं मस्यू हं । “वनस्पति मालेत थाकुयाः थज्याःगु वनस्पति थनया तजिलजि व संस्कारय् छ्यलाबुलाय् मवय् धुंकल हं ।” थथे वनस्पति तनावंगु खनां जिगु मनय् चसक्क वन ।
जिगु अध्ययनं जिं थुइकागु खँ
जिं क्याम्पसया ज्या क्वचायेका । लिच्वःपौ न बांलाक हे वल । तर जितः थुलिंजक सान्तुष्ट मजुल । तनावंगु वनस्पतियात गथेयाना संरक्षण यायेगु अलय् नेवाः तजिलजि व संस्कार गथेयाना म्वाकाःतये फइ धकाः जिगु नुगलय् खँ लुयाच्वन । जिं थुइका कयागु छता खँ छु धाःसा, नेवाः तजिलजि व संस्कार म्वाकेगु खःसाः वनस्पतियागुु संरक्षण मयासे हे मगाः । अथेहे अजाः-अजिपिंके दूगु ज्ञानयात न्हूगु पुस्तायात लःल्हाना वनेमाः ।
अजाः-अजिपिनिके दुगु ज्ञानयात झींसं च्वयाः, सफू पिकानां न्हूगु पुस्तायात लःल्हायेगु ज्या यायेमाल । अलय् झीगु तजिलजि व संस्कारय् महत्व दूगु वनस्पति संरक्षण यायेत झीसं छेँया कःसिइ ज्यूला, क्यब्वय् ज्यूला वा अलग हे उद्यानय् संरक्षण यायेमाः ।
वनस्पति तनावन धालःसा वनापं स्वाःगु ज्ञान नं तनावनी । अलय् खँ स्युपि मनूत मन्त धाःसा दूगु वनस्पतिया न महत्व दइमखू छय्कि उके स्वाःगु ज्ञान तनावने धुंकिइ । वनस्पतिया महत्व सिल धाःसाजक उकिया संरक्षण यानावने फइ । यक्व लिपा मलाःनि । सकसिनं थम्हं स्यूगु खँ मेमेपिन्त नं स्यनेगु कुतः यायेमाः । अजाः-अजिपिनिके दुगु ज्ञानयात झींसं च्वयाः, सफू पिकानां न्हूगु पुस्तायात लःल्हायेगु ज्या यायेमाल । अलय् झीगु तजिलजि व संस्कारय् महत्व दूगु वनस्पति संरक्षण यायेत झीसं छेँया कःसिइ ज्यूला, क्यब्वय् ज्यूला वा अलग हे उद्यानय् संरक्षण यायेमाः । थथेयाना वने फतः धाःसाजक झीसं वनस्पति संरक्षणयालिसेलिसें झीगु नेवाः तजिलजि व संस्कार न म्वाकातये फइ ।
(पाटन मल्टिपल क्याम्पसं वनस्पति विज्ञानय् बी.एस.सी यानादीम्ह च्वमि महर्जन नेवाः तजिलजि व संस्कारय् छ्यलावयाच्वंगु वनस्पतिया अध्यता खः ।)
LEAVE YOUR COMMENTS