नेपालभाषाया न्हापांगु शिलापत्र

नेपालभाषा नेपाःया पुलांगु भाय् मध्ये छगू खः । थुकिया छ्यलाबुला ताः ई न्ह्यवंनिसें हे जुयाच्वंगु सीदु। नेपाः गालय् लुया वःगु थीथी दस्तावेजपाखें थ्व खँ स्पष्ट जू । नेपालभाषाया छगू निगू खँग्वः न्ह्यथनातःगु दस्तावेजत ला यक्व पुलांगु हे लुया वःगु दु। अथे खःसां पूवंक वाक्य समेत दुथ्याकाः च्वयातःगु दस्तावेज धाःसा यलय् लुया वःगु छगू ताडपत्र खः । नेपाल संवत् २३५ य् च्वयातःगु उगु ताडपत्रय् दकलय् न्हापां नेपालभाषाया स्पष्ट प्रयोग जुयाच्वंगु खने दुगु खः । यल उकुहालय् सुरक्षित यानातःगु उगु ताडपत्र आः तक लुया वःगु नेपालभाषाया दकलय् पुलांगु दस्तावेज खः ।

थ्व ताडपत्र धुंकाः ल्वहँतय् हे नेपालभाषाया स्पष्ट प्रयोग यानातःगु शिलापत्र धाःसा सक्वय् लुया वःगु खः । तत्कालीन जुजुया नां हे स्पष्ट किटान यानाः शिलालेखया रुपय् तयातःगु थ्व दस्तावेजपाखें उगु इलय् नेपालभाषा राज्यं सरकारी भाषाया रुपय् छ्यलेधुंकूगु भाषा खः धइगु नं पुष्टि याइ ।

ने.सं. २९३ (वि.सं. १२२९ पाखे) थ्व शिलापत्र तयातःगु खः । थ्व मुक्कं स्वझ्वःजक दुगु शिलापत्र खः । सक्व वज्रयोगिनी देगः (च्वय् च्वंगु) या न्ह्यःनेसं च्वंगु छगू चीधंगु स्तम्भय् थ्व शिलापत्र तयातःगु खः ।
थुकी च्वयातःगु दु –
१) वं स्वस ग्वल अधिक संव-
२) त् न्यशसः रगुपति रुद-
३) रदेव राजा विज्यरपत्वं
(ऊँ । ने.सं. २९३ स रघुपति रुद्रदेव राजाया विजयराज्यय् (थ्व तयातःगु खः) ।

इतिहासकार धनवज्र वज्राचार्यं स्वझ्वः जक दुगु अभिलेख खःसां तत्कालीन इलय् नेपालभाषाया महत्वयात उजागर याइ थ्व छगू तसकं महत्वपूर्ण दस्तावेज जूगु खँ कनादीगु दु। थुकिं लिच्छवीकालया छुं भचा महत्व कनेगु याःसां नेपालभाषायात राज्यं सरकारी ज्याखँया भाषाया रुपय् समेत प्रयोग शुरु याःगु न्हापांगु दस्तावेजया रुपय् कायेमाःगु खँ वय् कलं उल्लेख यानादीगु दु।

थ्व स्वयां न्ह्यःया शिलापत्रत संस्कृत भासं च्वयेगु याना वयाच्वंगु खः । अबले संस्कृत भाय् जनभाषाया रुपय् प्रयोगय् मदुसां सरकारं सार्वजनिक रुपं प्रयोग याइगु भाय् धाःसा संस्कृत हे जुया वयाच्वंगु खः । तर थ्व शिलापत्रंनिसें संस्कृत याकःचिया उगु छ्यलाबुलाया परम्परा तोडे जुयाः न्हूगु परम्परा शुरु जूगु खनेदु ।

सक्वय् थ्व शिलापत्र न्हापांखुसी पत्ता लगे यानादीपिं नं धनवज्र वज्राचार्य व जगदीशचन्द्र रेग्मी खः । वय्कःपिंसं थ्व शिलापत्र बारे न्हापांखुसी ‘एपिग्राफिक सर्भे रिपोर्ट’य् छापे यानादीगु खः । थ्व शिलापत्रपाखें सक्वया धार्मिक-सांस्कृतिक इतिहासया अध्ययन याये फइगु लिसें लिच्छवी जुजुपिनि वंश अध्ययन याये फइगु खँ नं वज्राचार्यं धयादीगु दु। लिसें वय्कलं थुकियात नेपालभाषां आखः कियाः च्वयातःगु न्हापांगु शिलापत्र नं थ्वहे खः धयादीगु दु ।

व स्वयां न्ह्यः बोलीचालीइ जक छ्यला वयाच्वंगु नेपालभाषायात थनंनिसें लेखपढ समेत जुइगु भाषाया रुपय् प्रयोग याःगुलिं थ्व भाषा विकासया छगू महत्वपूर्ण मोड समेत जूगु खनेदु। न्ववायेगुली जक सीमित जुयाच्वंगु भाषा जब च्वयेगुली नं प्रयोग जुइ, वयां लिपा उगु भाषां उन्नतिया लँपु ज्वनी । नेपालभाषां थनंनिसें हे उन्नतिया छगू महत्वपूर्ण त्वाथः गःगु विश्लेषण भाषाविद्तय्सं यानातःगु दु ।

इतिसकार धनवज्र वज्राचार्यं थ्व शिलापत्रय् प्रयोग जुयाच्वंगु भाषां नेपालभाषां ‘रपा’ प्रत्ययया बांलाक प्रयोग याःगु व थ्व नेपालभाषाया छगू महत्वपूर्ण पक्ष जूगु खँ नं उल्लेख यानादीगु दु। नेपालभाषां ‘रपा’ प्रत्यय प्रयोग याये सयेकेवं संस्कृत व मेमेगु भाय् या खँग्वः समेत थःगु भाषाय् दुकयाः प्रयोग यायेत सक्षम जूगु खँ नं वज्राचार्यं कनादीगु दु। थुकिं नेपालभाषाया लेख्य परम्परायात न्ह्यःने न्ह्याकेत यक्व हे ग्वाहालि याःगु नं वय्कःया दावी दु। थुकी खस नेपाली भासं ‘रुद्रदेवको विजयराज्यमा’ धायेगु लागिं ‘विजयरपत्वं’ धइगु खँग्वः प्रयोग यानातःगु खः । थ्व शब्दया प्रयोगं नेपालभाषा मेमेगु भाय्या खँग्वः समेत दुकयाः प्रयोग यायेत सक्षम जुइधुंकूगु खनेदु । लिसें संवत्या अंक नं आखलं हे च्वयातःगुलिं नेपालभाषाय् संख्यावोधक शब्दविधि नं थ्वहे इलय् निश्चित यायेधुंकूगु खँ नं वय्कलं धयादीगु दु ।

वज्राचार्यया कथं नेपाःया इतिहासय् थ्व धुंकाः नेपालभाषां मेमेगु शिलापत्र नं तयेगु परम्परा शुरु जुया वंगु खनेदु। गुलिं शिलापत्रय् धाःसा च्वय्सं स्कृत भासं छुं झ्वः च्वयेधुंकाः वयां लिपा नेपालभाषां नं विवरण च्वयेगु यानातःगु नं लूगु दु। छगू हे शिलालेखय् निगू भाय् प्रयोग यायेगु चलन अन वःगु सीदु ।

सक्वया थ्व शिलापत्र सक्व देय् व जुजु रुद्रदेवया इतिहास सीकेगु लागिं नं छगू महत्वपूर्ण सामग्री जूगु दु। अथे खःसां नेपालभाषाया विकासक्रमया सवालय् धाःसा थ्व अझ तःधंगु दस्तावेज खः । लिसें नेपालभाषाया छगू ऐतिहासिक ज्वलं नं खः । थुकियात छुं नं सुरक्षित याना तयेमाःगु झी सकस्यां कर्तव्य खः । नेपालभाषाया अध्ययन याइपिं हरेक पुस्ताया विद्यार्थी व जिज्ञासुया लागिं थ्व छगू तःधंगु स्रोत जुइगु खँय् शंका मदु ।