मिसा अधिकारया खँ

विश्वन्यंकं दँय्दसं ८ मार्चकुन्हु अन्तर्राष्ट्रिय नारी दिवस हनेगु यानाच्वंगु दु। थ्व झ्वलय् सरकारी व गैरसरकारीस्तरं नेपालय् नं थीथी ज्याझ्वः यासें अन्तर्राष्ट्रिय नारी दिवस हनेगु यानाच्वंगु दु। थुगुसी विश्वय् संक्रमण न्यना वनाच्वंगु कोरोना भाइरस (कोभिड-१९)या कारणं सरकारं छुं नं कथंया भेला, बैठक वा मुँज्या वा ज्याझ्वः यायेमते धकाः सार्वजनिक सुचं जारी याःसां थीथीकथंया ज्याझ्वः यासें अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक महिला दिवस हनेज्या जूगु दु ।

बिदा बियां जक मगाः बरु मिसातय्गु हक अधिकार व इज्जतयात जोगे यायेकथं अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस हनेगु यायेमाः । चेतना ब्वलंकेगु ज्याझ्वःत यानाः नारी दिवस हनेज्या जुल धाःसा वास्तविक रुपं नारी दिवस हनागु सार्थक जुइ । मखुत धाःसा नारी जातिया लागिं दिवस माने यानागु छुं नं अर्थ दइमखु। म्हिगःतक मताधिकार मदुपिं विश्वन्यंकंया नारी अर्थात मिसात आः वयाः मताधिकारया प्रयोग यायेगु जक मखु कि स्वयं थः हे नं उम्मेदवार जुइगु, राष्ट्रपति व प्रधानमन्त्री जुइगु तकया अधिकार चूलाना थौं उकथं हे थीथी थासय् थ्यनाच्वंगु दु। अथे खःसां समाजय् नारी हिंसा, यौन शोषण, उत्पीडन व अभद्र ब्यवहार कायम हे दु ।

नारी दिवसया दिनय् हे अबुं थः हे १६ दँ दुम्ह म्ह्याय्यात ताः ई न्ह्यःनिसें यौन शोषण यानाच्वंगु छगू भिडियो भाइरल जूगु दु। अथेहे होलि म्हितेगु झ्वलय् मिसातप्रति दुब्र्यवहार जूगु खँत नं वयाच्वंगु दु। ‘होलिया नामं मिसातय् दुरुपाय् ल्हाः तइपिंत कारवाही या सरकार’ धकाः स्टाटस तयाः होलि म्हितीगु वसः पुनाः नं थःगु तस्वीर सार्वजनिक यानाच्वंपिं मिसातय्त लिसः बीगु ज्या नं थ्व इलय् जूगु दु। देसय् राष्ट्रप्रमुख तकं छम्ह मिसा जुयाच्वंगु थ्व घडीइ नं झीथाय् मिसातय्त कयाः जुइगु अनेकथं शोषणया अन्त्य धाःसा जुइफुगु मदुनि । पश्चिम नेपाःया छाउपडी प्रथा सचेतना बियाः चीकेमाःगुलिइ सरकारं बलजफ्ती चीकूगु कारणं थौं छेँ मदयाः पिने खुल्ला आकासय् छाउपडी च्वनीपिं मिसात झन् असुरक्षित जूवंगु दु। मिसात थाय्थासय् बलात्कृत जुयाच्वंगु, मीत यंकाच्वंगु अले थीथी थासं उद्धार यानाः हयाच्वंगु समाचारत नं इलय् ब्यलय् वयाच्वंगुलिं थ्व देसय् सामाजिक न्याय व मिसातय्गु हक अधिकारया खँ ल्हायेगु बाहेकं मेगु ज्या यायेगु वातावरण मदु वा उकथंया ज्या यानाच्वंगु मदु धइगु यच्चकु सीदु। कानूनी रुपं मिस्तय्त हक अधिकार चूलाये धुंकूगु दु। तर आतकं कानून धाःसा ब्यवहारय् लाःगु जुइफुगु स्थिति मदुनि । ब्यवहार छखे नीति नियम मेखेजूगु कारणं अन्यौल कायम जुयाच्वंगु खः ।

सदनय् नं अनिवार्य रुपं मिसातय्त थाय् मदयेकूगु जूसा उलिमछिं मिसात सदनय् थ्यनीगु खइमखु। थ्व बांलाःगु पक्ष खः । तर न्हापालाक्क सक्षम यायेगु कि सक्षम यायेत प्रतिनिधित्व निं न्हापां याकेगु धइगु खँय् विवाद दु ।

संघीयता कायम यानाः थीथी थासय् मिसातय्गु अनिवार्य प्रतिनिधित्व यायेगु धाःसां तबि सक्षमपिं छम्ह निम्ह मिसात बाहेक देय्या मूमू पदय् गनं हे मिसातय्सं नेतृत्व यानाक्यंगु खनेमदुनि । इमित शिक्षा दीक्षा बियाः आवश्यककथं सक्षम याये मफयेकं खालि प्रतिनिधित्व जक याकेगु नामय् बलजफ्ती थाय् बीगु चलनं थप उपिं पीडित नं जुयाच्वंगु दु। चितवन छथाय् बाहेकं गन मिसात मेयर जूगु दु? सदनय् नं अनिवार्य रुपं मिसातय्त थाय् मदयेकूगु जूसा उलिमछिं मिसात सदनय् थ्यनीगु खइमखु। थ्व बांलाःगु पक्ष खः । तर न्हापालाक्क सक्षम यायेगु कि सक्षम यायेत प्रतिनिधित्व निं न्हापां याकेगु धइगु खँय् विवाद दु। आः थाय् थासय् प्रतिनिधित्व यानाच्वंपिं नं गुलिं मिसात थःपिनिगु पहलय् मखु मिजंतय् लिघ्वासाय् जक इपिं उगु थासय् थ्यनाच्वंगु आपालं दसु दु। थ्व ल्याखं स्वयेगु खःसा अन्तर्राष्ट्रिय नारी दिवसं क्यंगु लँपु अझ हे नेपालं लागू याये फयाच्वंगु मदुनि । म्हिगः संघीयता वयेवं मिसा, दलित, अल्पसंख्यक, सीमान्तकृत, उत्पीडित वर्ग व थीथी जातजातियात ग्वाहालि जुइ धाःसां थन अथे जुइ फयाच्वंगु मदुनि ।

राजनीतिक परिवर्तन लिपा देय् दुने महिला आयोग दयेकाः ज्या जूगु दु। उकिं नं खास हे मिस्तय्गु हक, अधिकार व जीवनशैलीयात परिवर्तन यायेफुगु मदुनि । शिक्षादीक्षा व योग्यतायात थःपिंसं हे कःघाना वनेगु लँपु स्वये मफुतले मनूतय्त न्ह्याक्व च्वन्ह्याके धाःसां च्वन्ह्याये फइमखु। थन मिसातय् सवालय् नं अथेहे जुयाच्वंगु दु। छम्ह लिपा मेम्ह मिसा शोषणय् लानाच्वंगु थ्व इलय् नारी पुरुष बराबर धाःसां बराबर जुइ फयाच्वंगु मदु। बरु नारीया विशेष गुणयात सदुपयोग यायेगु व पुरुष नारीया शत्रु मखु धइगु ज्ञान बीगु नं तसकं महत्वपूर्ण खँ खः । गुलिखे मामिलाय् मिसात हे मिसा जातिया शत्रु जुयाः नं ज्या यानाच्वंगु दु। फेशन शो, खुल्ला जीवनशैली, डान्स बारय् प्याखं हुलेगु व फिल्म स्वयेत वनेगु छुट दयेवं जक नारी मुक्ति जूगु तायेके मजिउ । थन थःगु तुतिइ थःहे दने फइगु, जागिर नये फइगु, वकालत याये फइगु, पत्रकारिता सक्षम रुपं न्ह्याके फइगु नापनापं राजनीतिक पदय् नं उलि हे बांलाक प्रतिनिधित्व यायेफत धाःसा जक बल्ल मिसातय्सं थःपिनि हक अधिकारयात सदुपयोग यायेगु वातावरण दयावनी ।

सामाजिक परिवर्तन मजूतले वा समाज हे न्ह्यःने वनेगु मस्वयेकं खाली मिसातय्त जक न्ह्यःने यंके धयां व ताः लाइमखु। समाजया अभिन्न अंग जूगु ल्याखं समाज च्वन्ह्याये फत धाःसा हे जक मिसातय्त नं सक्षम व योग्य नारी दयेके फइ । खाली भाषणय् जक मिसातय्गु अधिकारया खँ ल्हायेगु, बांबांलाःगु कानूनी प्रावधान जक तयेगु ज्यां मिसातय्सं थः वःगु अधिकार स्पष्ट प्राप्त याये फइमखु। बरु छु यात धाःसा थःपिंसं नं अधिकार व क्षमता अप्वः चूलाके फइ धइगु खँ ध्वाथुइके फयेकेमाः ।

मिसातय्सं मिजं वा पुरुष जातियात शत्रु भाःपियाः मखु कि मिसा व मिजं सामाजिक परिवर्तन मजूतले वा समाज हे न्ह्यःने वनेगु मस्वयेकं खाली मिसातय्त जक न्ह्यःने यंके धयां व ताः लाइमखु। समाजया अभिन्न अंग जूगु ल्याखं समाज च्वन्ह्याये फत धाःसा जक मिसातय्त नं सक्षम व योग्य नारी दयेके फइ ।

मिस्तय्सं मिजं वा पुरुष जातियात शत्रु मखु कि मिसा व मिजं छगू हे रथया निगू चक्का खः धइगु ध्वाथुइकाः नापनापं न्ह्यःने वने फत धाःसा जक उकिं समाजयात च्वन्ह्याके फइ । म्हिगः तक भुतू ज्याय् जक तःक्यनाच्वंनीपिं मिसात आः वयाः शासन सत्ताय् थ्यनाच्वंगु बांलाःगु पक्ष नं खः ।