राणा शासन विरुद्ध नेपालय् जुयाच्वंगु आन्दोलनं गति कयावं वनाच्वंगु ईया खँ खः थ्व । उगु इलय् राणातय्सं थः विरुद्ध गन गन छु छु जुयाच्वन धइगु बारे तसकं दुग्यंक अध्ययन याइगु जुयाच्वन । अबले राणा विरुद्ध नेपालय् ला उलि गतिविधि याये मफु। उकिं प्रजातन्त्रप्रेमि नेपाःमितय्सं भारतय् च्वनाः गतिविधि याइगु जुयाच्वन । वहे झ्वलय् भारतया कलकत्तां पिहां वइगु छगू पत्रिकाय् नेपाः विरुद्ध प्रकाशित छपु लेखया कारणं तत्कालीन प्रधानमन्त्री जुद्ध शमशेरया गुलि कपाः स्यात धइगु खँ जुद्ध शमशेर व भारतय् च्वनाः नेपाः सरकारया ज्या याइम्ह गुरुजु हेमराज शर्माया दथुइ जूगु पत्राचारपाखें यक्व खँ सीका कायेफु । जुद्ध शमशेर व हेमराज शर्मा दथुइ जूगु पत्राचारया व्यहोरा इतिहास प्रधान स्वलापौ ‘पूर्णिमा’ या पूर्णाङ्क ७५ (वि.सं. २०४५)य् दिनेशराज पन्तं सम्पादन यानाः छापे जुयाच्वंगु दु।
भारतया वामपन्थी बिचाः दुपिं मनूतय्सं पिहां वइगु छगू वाःपौ खः ‘जनता’ । थुकी स्वतन्त्रताया लागिं भारतीय जनतां यानाच्वंगु आन्दोलन जक मखु, नेपालय् राणा शासन विरुद्ध नेपाली जनतां यानाच्वंगु गतिविधिया बारे नं बरोबर लेख पिहां वइगु जुयाच्वन । वि.सं. १९९५ या माघपाखे ‘जनता’ वाःपतिं नेपाः बारे छपु छापे याःगु जुयाच्वन । उगु लेखया कटिङ समेत तयाः हेमराज शर्मां नेपालय् प्रधानमन्त्री जुद्ध शमशेरयात पौ छ्वया हःगु जुयाच्वन । वयां लिपा वहे छपु लेखयात कयाः थ्व निम्हेसिया दथुइ मेगु निला धइथें पत्र कालबिल जुयाच्वन ।
हेमराजं च्वया हःगु छपु पती ‘जनता’ पत्रिकाय् प्रकाशित उगु लेख च्वःम्ह लेखक सु खः धकाः थम्हं मालाच्वनागु व्यहोरा च्वयातःगु दु। पत्रिकाय् लेखकया नां मतसे उगु लेख छापे यानातःगु जुयाच्वन । थ्व च्वःम्ह सु जुइ धइगु खँय् हेमराज व जुद्ध शमशेरया दथुइ आपालं मनूतय् नांयात कयाः चर्चा जुल । लेखया भाषा बांलाःगु व व्याकरण नं ठीक ठीक हे जूगुलिं थ्व च्वःम्ह मनू शुक्रराज शास्त्री जुइमाः धइगु शर्माया आशंका जुयाच्वन । तर जुद्ध शमशेरं धाःसा शुक्रराजयात शंका मयासे थुकिया लिउने मेपिं हे मनूतय् ल्हाः दयेमाः धकाः आशंका यात ।
लिपा उगु लेख च्वःपिं धकाः खुम्ह मनूयात शंका यात । उकी शुक्रराज शास्त्री, सूर्यविक्रम ज्ञवाली, मुरली, आदिपिंत शंका याःगु खः । तर धाथेंयाम्ह लेखक सु खः धकाः पत्ता लगे मजू । कलकत्ताय् च्वनाच्वंम्ह हेमराजं पत्रिका पसलय् उगु ‘जनता’ पत्रिका सुनां सुनां न्याना यंकी धकाः स्वयेत मनू समेत खटे याःगु जुयाच्वन । शर्मां जुद्ध शमशेरयात छ्वयातःगु पती धयातः कथं अन १ आना मूल्य तयातःगु उगु पत्रिका बजारय् २ आना, ३ आना व ४ आनां समेत पुलाः न्याना यंकीगु जुयाच्वन । नेपाः बारे नं लेखत छापे याइगु उगु पत्रिका पाठकतय् दथुइ अपाय्सकं लोकप्रिय जूगु नं राणा शासकतय्त तसकं मयः ।
हेमराज शर्मां पत्रिकाय् खण्डन छापे हे जूसां यक्वस्यां स्वइगु सम्भावना मदु धासें आः उकिया सम्पादकयात हे वनाः नापलाये माली धइगु सुझाव समेत बियातःगु दु।पत्रिकाय् छु छापे जूगु खः धइगु विवरण ला बियातःगु मदु। तर उकिं यानाः नेपाःया सरकारयात धाःसा तसकं सकस जूगु खँ पत्रपाखें सीदु। उगु छपु च्वसुयात कयाः वि.सं. १९९५ या माघ व फागुन यानाः निला तक जुद्ध शमशेर व हेमराज शर्माया दथुइ पत्राचार जुयाच्वन । तर च्वःम्ह थ्वहे खः धकाः सीके मफु।
भारतय् च्वनाः अन जुयाच्वंगु गतिविधि बारे नेपाःया प्रधानमन्त्रीयात जानकारी यानाच्वंम्ह हेमराज शर्मां भारतय् ब्रिटिश सरकार विरुद्ध भारतीय जनतां यानाच्वंगु आन्दोलनया बारे नं इलय् ब्यलय् च्वइगु जुयाच्वन । खास यानाः महात्मा गान्धीं शुरु यायेत्यंगु अनसन व पं. जवाहरलाल नेहरूया गतिविधि बारे नेपाःया प्रधानमन्त्रीयात शर्मां नियमित जानकारी बियाच्वंगु खनेदु। भारतय् च्वनाच्वंपिं नेपाःमितय्सं पं. नेहरूयात नापलानाः प्रजातन्त्रया लागिं भारतय् जक मखु नेपालय् नं ध्यान तया बी माल धकाः इनाप याःगु खँ नं शर्माया छपु पती च्वयातःगु दु। अथे हे शुक्रराज जोशीं कलकत्ताय् वयाः महात्मा गान्धीयात नापलाःगु व्यहोरा नं शर्मां जुद्ध शमशेरयात अवगत याकूगु दु ।
भारतय् नेपाःया राणा शासन विरुद्ध बांमलाःगु भावना दुहां मवनेमा धकाः न्ह्यःने वयाच्वंगु शिवरात्रिबलय् पशुपति दर्शन याः वइपिं भारतीय भक्तजनतय्त बांलाःगु सत्कार याना छ्वये माली धकाः नं शर्मां जुद्ध शमशेरयात सल्लाह बियाहःगु जुयाच्वन । सल्लाह बमोजिम उगु जुद्ध शमशेरं भारतं वइपिं साधुसन्ततय्त बांलाक हे सम्मान यायेगु जुइ धकाः नं लिसः बियाहःगु खः ।
भारतीय पत्रिकाय् छापे जूगु लेखया उत्कृष्ट भाषा स्वयेबलय् थ्व च्वसु शुक्रराजं च्वःगु जुइमाः धइगु शंका राणा सरकारयात जूगु खःसां शुक्रराज धार्मिक प्रचारया ज्याय् अप्वः लगे जुइम्ह जूगुलिं वं अज्याःगु लेख च्वइ मखु धकाः बिचाः यानातःगु जुयाच्वन । उकिं थ्व च्वसु शुक्रराजया ससःदाजु धर्मभक्त माथेमां च्वःगु खः लाकि धकाः नं उमिसं शंका याःगु जुयाच्वन । अथे हे कृष्णप्रसाद, शंकरप्रसाद अथवा भेटनारायण मध्ये छम्हेस्यां च्वःगु जुइफु धकाः नं आशंका यानातःगु दु ।
भारतय् जुद्ध शमशेरया दूत हेमराज शर्मां ‘जनता’ पत्रिकाया ज्याकुथी हे मनू छ्वयाः व लेख च्वःम्ह सु धकाः समेत बुझे याके छ्वःगु जुयाच्वन । तर अनं पत्ता याये मफु। छुं यानाः नं मजिसेंलि ‘जनता’ या सम्पादकयात मुद्दा लगे यानाः जेलय् कुंका बी माली धइगु विकल्प बारे नं बिचाः याःगु जुयाच्वन । तर सम्पादकयात जेलय् कुना बिउसां वयां लिपा सम्पादक जू वइपिं मेपिं मनूत नं नेपाःया बारे बांलाःगु बिचाः मतइपिं जूगुलिं थ्व ज्या नं मयाःसा हे बांलाइ धइगु सुझाव नं हेमराजं बियातःगु दु ।
अथे हे जलपाईगुडीइ सुभाषचन्द्र बोसं भाषण याःबलय् भारतीय कांग्रेसय् नेपाली व सिखतय्गु नं समर्थन अप्वया वःगुलिं कांग्रेस बल्लानाच्वन धकाः न्ववाःगु खँ कलकत्ताया मेगु पत्रिका ‘विश्वमित्र’य् छापे जूगु जुयाच्वन । थ्वहे सन्दर्भ स्वानाः ‘विश्वमित्र’य् बी.के. डंगोलं छपु लेख च्वयातःगु दु धकाः उकिया कटिङ नं हेमराज शर्मां जुद्ध शमशेरयात छ्वयाहःगु जुयाच्वन । तर थ्व च्वमि वास्तवय् सु खः धकाः म्हसीके मफुगु खँ नं पती च्वयातःगु दु ।
भारतय् थुकथंया गतिविधि अप्वया वनाच्वंगु व उकी नेपालं आखः ब्वं वयाच्वंपिं ‘लडका’त नं धमाधम समाहित जू वनाच्वंगुलिं थुकिं कन्हय् वनाः नेपाःयात गज्याःगु खराब याइगु खः उकिया बारे बिचाः यायेमाली धकाः नं हेमराजं सुझाव बियाहःगु जुयाच्वन । तत्कालीन भारतया ब्रिटिश सरकारं नेपाःयात दँय् १० लाख भारु बीगु जुयाच्वन। भारतीय एसेम्बलीइ उकियात कयाः नं न्ह्यसः पिहां वःबलय् ‘निगूगु विश्वयुद्धय् नेपालं बेलायतया पँ लिनाः युद्ध ल्वाःगु कारणं बियागु’ धकाः लिसः बिउगु जुयाच्वन। तर भारतीय राजनीतिक नेतातय्सं विश्व युद्धय् बेलायतया सेवा याःगु खःसा उकिया भुक्तानी भारतं छाय् पुलेगु धकाः नं न्ह्यसः तयाहःगु जुयाच्वन। ‘विश्वमित्र’ पत्रिकाय् छापे जूगु थुकिया कटिङ नं हेमराजं छ्वया बिउगु खः ।
भारतय् च्वनाः हेमराजं राणा सरकारया बचाउ जुइ कथं लेख च्वयाः थीथी पत्रिकाय् बी यंकीगु जुयाच्वन । तर अनया छुं नं पत्रिकां उगु लेख छापे मयाः खनिं । हेमराजं थज्याःगु जानकारी नं जुद्ध शमशेरयात बियातःगु दु। श्री ३ जुद्ध व गुरुजु हेमराज शर्माया दथुइ जूगु थ्व पत्र कालबिल स्वयेबलय् अबले राणातय्सं नेपाःया क्रान्तिकारीतय्गु गतिविधि सीकेगु लागिं भारतय् नं गाक्कं गुप्तचरत त्वःतातःगु जुयाच्वन धइगु खँ सीका कायेफु। वि.सं. १९९५ सालय् भारतया थीथी पत्रिकाय् थज्याःगु लेख पिहां वःगु खःसा वयां निदँ लिपा अर्थात १९९७ या माघ महिनाय् राणा सरकारं प्यम्ह क्रान्तिकारीयात ज्वनाः मृत्युदण्ड हे बिल ।
न्ह्यब्वःम्ह : सुरेश
LEAVE YOUR COMMENTS