पुलांगु सफू न्हूगु संरक्षण

२०७२ सालया तःभुखाचय् लानाः आ पालं मनूतय् छेँ मन्त । गुलिस्यां छेँया दुजःपिं मन्तसा गुलिं शारीरिक रुपं अपांग जुयाः च्वने माल । नेपाली समाजय् तःभुखाचं लाकूगु लिच्वःया आपालं बाखं पिहां वयेधुंकूगु दु । अथे खःसां तःभुखाय्या हे कारणं गुलिखे मनूतय् छेँय् सदियौंनिसें लानाच्वंगु पुलां पुलांगु सफूत गन तये गन तये जुयाः आशा सफूकुथियात दान बी हःगु धाःसा आपाःसिया लागिं मसिउनिगु हे खँ धायेमाली ।

भुखाय् ब्वयाः थः हे च्वनेगु थाय् मदयाः समस्या जूगुलिं थःगु छेँय् दँदँ न्ह्यवंनिसें मुंकातःगु पुलांगु सफू, थ्यासफूत थुगुसी आशा सफूकुथियात यक्व दान स्वरुप प्राप्त जूगु दु । थज्याःगु पुलांगु सफूत थःगु छेँय् स्वयां नं आशा सफूकुथिइ अप्वः सुरक्षित जुइगु भाःपाः मनूतय्सं अन लःल्हाये हःगु खः ।

थ्व बाहेक मेमेगु कथं नं आशा सफूकुथियात सफू लःल्हाः वइपिं यक्व दु । खास यानाः बौबाज्यापिं मदयेधुंकाः वय्कःपिंसं मुंकातःगु पुलांगु सफूत काय् वा छय्पिंसं सुरक्षाया लागिं आशा सफूकुथियात बीगु ज्या नं यक्वं जू । अथे हे गुलिस्यां छेँ दनीगु इलय् अज्याःगु सफूत लुया वइगु व तयेथाय् मदयाः आशा सफूकुथियात बी हयेगु नं याः । थथे हे थीथी कारणं आशा सफूकुथियात दान यानातःगु पुलांगु सफूत वंगु छुं दँया दुने १२०० गू ति खाः वःगु दु । थुकी विशेष यानाः वासःतासः सम्बन्धी सफू, ज्योतिष विज्ञानलिसे स्वापू दुगु सफू व धार्मिक सफूत दुथ्याः ।

नेपाल संवत् ७०० जःखः च्वयातःगु अर्थात थौं स्वयां ४०० दँ स्वयां पुलांगु सफूत नं थुकी दुथ्यानाच्वंगु दु । विषय न्ह्यागु हे जूसां सफूया थ्व आयुपाखें हे उकिया पुरातात्विक महत्व कःघानाच्वंगु दु । उकिं थुकिया संरक्षण उतिकं महत्वपूर्ण जू ।
थ्वहे खँयात वाःचायेकाः आशा सफूकुथिइ मुनाच्वंगु थ्व सफूयात थौंकन्हय् डिजिटाइज यानाः संरक्षण यायेगु ज्या जुयाच्वंगु दु । आशा सफूकुथिया च्वय्या तँय् थौंकन्हय् छगू परियोजना कथं हे थ्व ज्या न्ह्यानाच्वंगु खः । अले थुकिया नेतृत्व याना च्वनादीम्ह खः जर्मनीस्थित हाम्वर्ग विश्वविद्यालयया अनुसन्धाता डा. विदुर भट्टराई । आशा सफूकुथिया थ्व महत्वपूर्ण सफूयात जतनसाथ संरक्षण यायेगु थुगु ज्या जर्मनीया हाम्बर्ग विश्वविद्यालय अन्तर्गत लाःवु सेन्टर फर द स्टडी अफ म्यानुस्क्रिप्ट कल्चर्स, अमेरिकाया हिल म्युजियम एण्ड म्यानुस्क्रिप्ट लाइब्रेरी, अमेरिकाया हे मिनेसोट्टा विश्वविद्यालय व आशा सफूकुथि समेत प्यंगू संस्थाया मंकाः कुतलय् सञ्चालन जुयाच्वंगु दु ।

खतुं आशा सफूकुथिइ मुनाच्वंगु पुलांगु हस्तलिखित सफूतय्त डिजिटाइज यायेगु ज्या न्हापा नं मजूगु मखु । तर थुगुसी जुयाच्वंगु संरक्षणया ज्या न्हापा धाःसा स्वयां पाः । थौंकन्हय् जुयाच्वंगु डिजिटाइजेशनया ज्याय् दकलय् न्हापां थ्यासफूया न्ह्यःने व लिउनेया वाक्य ब्वनेगु ज्या जुइ । थुकिं उगु सफूया विषय पत्ता लगे जुइ । थ्व झ्वलय् सफूया साइज, पँ, पेज व सफूया अवस्था छु दु धइगु खँ तकं अभिलेखीकरण याइ । वयां लिपा उगु सफूया पाना पानाया हे फोटो खिचे यायेगु ज्या जुइ । हरेक पानाया फोटो खिचे यानाः संरक्षण यायेगु थ्व ज्यायात हे डिजिटाइजेशन धाइगु खः ।
सफू डिजिटाइज्ड जुल कि उकियात सुनां नं ल्हातं थियाः पुइके माली मखु । अज्याःगु पुलांगु सफूत यक्व ल्हातं पुइकाच्वन धाःसा याकनं नष्ट नं जुया वनेफु । उकिं सुयां अज्याःगु सफू स्वये माल धाःसा कम्प्युटरय् हे च्वनाः स्वयेगु जुइ । थःत गुगुं पेज माल धाःसा कम्प्युटरं हे प्रिन्ट नं पिकाये फइ ।

हरेक सफूयात थुकथं फोटो खिचे यानाः कायेधुंकाः वयां लिपा उगु सफूयात अतिकं सुरक्षितपूर्वक तयेगु ज्या नं थुगुसी जुयाच्वंगु दु । थुकिया लागिं हरेक सफूयात छगः छगः विशेष कथंया बट्टाय् दुने तयाः संरक्षित यानाच्वंगु दु । सफू तयेगु लागिं माःगु थ्व बट्टा नं आशा सफूकुथिइ हे च्वनाः दयेकेगु याइ । थुकिया लागिं छुं मनूतय्त बट्टा दयेकेगु तालिम हे बीगु ज्या समेत जूगु खः ।

सफू तयेगु लागिं थ्व गुगु बट्टा दयेकी, व बट्टाया भ्वं धाःसा झीगु थेंज्याःगु चाःचू मखु । थ्व भ्वं हे जर्मनीं वइ । थुकियात ‘ई–फ्लुट बोर्ड’ धाइ । दथुइ प्वाःप्वाः तयाः दयेकातःगु थ्व ख्वात्तुगु भ्वंया विशेषता छु धायेबलय् थ्व एसिड फ्रि जुइ । अर्थात थ्व भ्वंया बट्टा दुने ख्वाउँ वा क्वाःया लिच्वः लाइ मखु । वथं गइ मखु । धुलं थी फइ मखु । बट्टा दुने ‘मोइश्चर’ बने जुइ मखु । किलं नं नइ मखु ।

थ्व भ्वं ततःपाःगु साइजय् वइ । उकियात सफूया आकार स्वयाः चानाः बट्टा दयेकेगु याइ । थ्व बट्टा दुने सफू तयेधुंकल कि उकियात हतपतिं चायेकी मखु । सलंसःदँ तक सफू उकी दुने तयातःसां व गथे खः अथे हे जुयाच्वनी । पुलांगु सफूयात झीगु पुलांगु हे पद्धति कथं कापतय् प्वःचिनाः बट्टा दुने स्वथनेगु याइ । थ्व सफू संरक्षण ज्याया प्रमुख डा. भट्टराईया कथं थ्व छगू तसकं हे उच्चकोटीया संरक्षण खः । युरोप अमेरिकापाखे नं थथे यानाः पुलांगु सफूत संरक्षण याइगु खः । थःगु अध्ययनया झ्वलय् वय्कलं भारतया दिल्ली, विहार, उत्तर प्रदेश, झारखण्ड लगायत आपालं थासय् जुयाच्वंगु संरक्षण नं स्वयादीधुंकूगु दु । थःगु अनुभव कँसें वय्कलं धयादी, ‘आः झीसं यानाच्वनागु संरक्षण ला भारतय् तकं जूगु मदुनि ।’ वय्कःया कथं भारतया पुलांगु ग्रन्थत स्वयां आशा सफूकुथिया पुलांगु ग्रन्थत आः गन खः गन जुइक सुरक्षित जूगु दु ।
थुपालय् थ्व पुलांगु ग्रन्थया संरक्षण जक मखु संरक्षणया नापनापं उगु सफूया अध्ययन समेत याना वनेगु ज्या नं न्ह्यानाच्वंगु दु । पुलांगु सफूया लिपि, भाषा, कालखण्ड, विषयवस्तु थेंज्याःगु खँ नं नापनापं अध्ययन याना वनेगु थुगुसीया कुतः खः । थथे जुल धाःसा कन्हय् सुयां उगु सफू अध्ययन याये माल धाःसा उमित थुकिं यक्व हे ग्वाहालि याइ ।

आशा सफूकुथिया न्हापाया सफूत संरक्षित जूसां अध्ययन यायेगु ज्या धाःसा जूगु मदु । उकिया छुं सफूत माःपिंसं जक अध्ययन याःगु दु । सफू संरक्षणया थ्व ज्या प्यला तक जक यायेगु ग्वसाः दुगु खः । प्यला फुइ नं धुंकल । थ्व चरणया संरक्षण लिपा आः हानं मेगु तालिम बियाः मेगु चरणया संरक्षण ज्या जुइगु खँ नं डा. भट्टराईनं कनादीगु दु ।

आशा सफूकुथि गुलि सुरक्षित ?

थनिं ३३ दँ सर्वसाधारणया लागिं खुल्ला जूगु आशा सफूकुथि नेपाःया हे पुलांगु सफू व थ्यासफू संकलनया लागिं अतिकं नांजाःगु केन्द्र खः । भाषानिभाः प्रेमबहादुर कसाःजुं थः अबु आशारत्न कसाःया नामं स्वनादीगु थ्व सफूकुथिइ ६७०० गू पुलांगु ग्रन्थ संकलन जुयाच्वंगु दु । अनया पुस्तकालयाध्यक्ष शरद कसाःजुं कनादी कथं थ्व फुक्क हे सफूत डिजिटाइज्ड जुइधुंकल । अथे हे अन ११०० गू ताडपत्र नं मुनाच्वंगु दु । थुपिं सफू व ताडपत्रत अप्वः यानाः धार्मिक, वासःतासः, ज्योतिष, वास्तुशास्त्र आदि विषययागु खः । थन मुनाच्वंगु गुलिखे सपूm लुँ आखः, वहः आखः व हिं च्वयातःगु तकं दु ।
आशा सफूकुथिइ गुलि नं सपूm मुनाच्वंगु दु उकिया डिजिटाइज्ड कपी विश्वया थीथी देशय् च्वंगु नांजाःगु लाइब्रेरीतय्त नं बियातःगु दु । उगु लाइब्रेरीतय्सं थ्व कपी लाखौं तका ध्यबा पुलाः न्याना तःगु खः । थुकिं यानाः विश्वया मेमेगु देशय् च्वनाः तकं आशा सफूकुथिया पुलांगु ग्रन्थया ई–कपी स्वये फइगु जूगु दु । मू सपूm हे स्वये माःगु जुल धाःसा नेपाः वयाः आशा सफू कुथिइ हे वये मालीगु जुइ । नेपाः व नेवाःया बारे अध्ययन याइपिं स्वदेशी जुइमा वा विदेशी, आशा सफूकुथिइ दुहां मवयेकं वयागु अध्ययन पूवनी मखु । थन नेपालभाषां आः तक पिहां वःगु लगभग फुक्क हे प्रिन्टेड सफूत नं संग्रहित जुयाच्वंगु दु ।

सफू संरक्षणया ल्याखं आशा सफूकुथिया छेँ थः हे नं छगू न्ह्यथनेबहःगु भवन खः । प्रेम बहादुर कसाःया ‘साहित्य देगः’ दनेगु म्हगस पूवंके कथं थ्व छेँ देगः शैलीं दनातःगु दु । अमूल्य ग्रन्थत मुंकातःगु थाय् जूगुलिं थुकियात जिक्व सुरक्षित यायेमाः धकाः थ्व छेँयात ।

सम्बन्धित बुखँ

LEAVE YOUR COMMENTS