ने. सं. ११४४ चौलागा पारू -

भूमि विधेयक गुलि ग्यानापु ?

नेपालय् सुकुम्बासी समस्या समाधानया निंतिं धकाः थीथी इलय् सरकारी जग्गा ब्यक्तिया नामय् बीगु याना वयाच्वंगु दुसां नं दँय्दसं हे थ्व समस्या झन भन अप्वया वयाच्वंगु दु। शहरय् वया च्वनीगु अले जग्गा थःगु नामय् कायेगु नितिं योजनाबद्ध कथं हे मनूत वइपिं व हयेगु ज्या यानाच्वंगु दु धकाः तकं धायेगु यानाच्वंगु दु। थुज्वःगु इलय् सरकारं भूमि सम्बन्धि विधेयक हयाः स्वनिगःया सार्वजनिक नापं गुथिया जग्गायात कब्जा यायेगु खेल सुरु जुल धकाः नेवाःतय्सं थवंथवय् सहलह ब्याकेगु नापं उगु विधेयकयात कयाः चिउताः तयाहःगु दु ।

भूमिसम्बन्धि आठौं संशोधन विधेयक, २०७५ पारित याःगु दुसा आः छुं दिं लिपा हे कानुन जुया वइगु जूगु दु। प्रतिनिधिसभाया बैठकं भूमि सम्बन्धि विधेयक २०२१या संशोधन विधेयक सर्व सम्मतिं पारित याःगु दुसा आः व विधेयक कथं झिदँ तक सरकारी जग्गा नापं अभिलेखया जंगलय् च्वनाच्वंगु उल्लेख जुइवं इमित जग्गा बीगु कथंया ज्या न्ह्याकीगु लँपु चालीगु प्रावधान सहितया विधेयक पारित जुइवं आः कानुन जुया वइगु अवस्थाय् छु जुइ धकाः नं चिउताः तया हयाच्वंगु दु। अथे जग्गा इनेगु धइगु छकःया निंतिं धकाः च्वयातःगु दु ।

विधेयकय् सुकम्वासी व अब्यवस्थित वसोवासयात व्यवस्थित यायेगु नितिं धकाः उल्लेख यानातःगु दुसा थः परिवारया नामय् जग्गा दुसां नं थःगु नामय् जग्गा मदुपिंत राज्यं जग्गा इनेगु लँपु चायेकूगु खनेदु ।

विधेयकय् जग्गा इनेगु नितिं केन्द्र सरकारं स्थानीय तह व प्रदेश सरकारलिसे समन्वय याइ धकाः न्ह्यथनातःगु दुसा सुकुम्बासी समस्या समाधान यायेगु ज्या जुइ धकाः सरकार पक्षधर नेता कार्यकर्तातय्सं धायेगु यानाच्वंगु दु। भूमिसुधार तथा व्यवस्था तथा सहकारीमन्त्री पद्मा अर्यालं संसदय् न्ववानादिसें झिदँ न्ह्यःनिसें जग्गा मदुपिं मनूतय्त सरकारी जग्गाय् च्वनाच्वंपिं जूसां इमित उगु जग्गा बीगु ब्यवस्था यानागु धकाः स्पष्ट यानादीगुयात नेपाःया आदिवासी जनजाति नापं स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्सं गम्भीर रुपं काःगु दु ।

थुगु विधेयकयात स्वल धाःसा गन च्वंपिंत गनयागु जग्गा बीगु धकाः उल्लेख यानातःगु मदु। उकिया अर्थ पिनें स्वनिगलय् वयाच्वंपिं मनूतय्गु नितिं स्वनिगःया हे जग्गा बी फइगु सम्भावना दत । स्वनिगःया थीथी खुसि सिथय् च्वनाच्वंपिं सुकुम्बासीतय्त नं स्वनिगःया हे जग्गा बीगु अवस्था जुल । न्हापांनिसें स्वल धाःसा तःक्वःमछि हे सुकुम्बासीया नामय् जग्गा व छेँ बीगु ज्या राज्यं यानाच्वंगु दुसा आः नं उगु हे कथं न्हूगु कानुन कथं छक्वःया नितिं धकाः भूमि बीगु जुल ।

गुकथं बीगु नापं प्रक्रिया छु खः धइगु सवालय् ला कन्हय् वना नीति नियमावली वये धुंकाः जक स्पष्ट जुइ । तर आः हे धायेफुगु अवस्था छु खः धाःसा स्वनिगलय् दुगु सरकारी जग्गा वा समुदाय नं प्रयोग याना वयाच्वंगु बाय् गुथिया जग्गायात राज्यं इने फइगु अवस्था दु। अवस्थितिया नामय् अले भूमिहिनया नामय् अथे जग्गा इनेगु ज्या कानुनी रुपं हे यायेत्यंगुलिं थुकिं यानाः दकलय् अप्वः स्वनिगः व स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्त लिच्वः लाइगु अवस्था दु ।

स्वनिगलय् अथें ला नेवाःत झन झन अल्पमतय् लाना वनाच्वंगु दुसा आः सुकुम्बासी वा अब्यवस्थितयात व्यवस्थित यायेगु नामय् नं मनूतय्त जग्गा इनेगु ज्या यायेवं झन झन नेवाःत अल्पमतय् लाना वनी । पिनें वयाः जग्गा न्यानाः च्वनीपिं जक मखु आः ला सितिकं जग्गा कयाः च्वनीपिं नं दत। थुगु ल्याखं स्वल धाःसा स्वनिगलय् मनूत झन झन अप्वया वनीगु अवस्था जुल ।

नेवाःतय्सं सामुहिक रुपं छ्यला वयाच्वंगु समुदायया जग्गानिसें सरकारी जग्गा व गुथिया जग्गाय तकं राज्यं चाहाना यात धाःसा मेपिन्त तये हयेफइगु अवस्था ब्वलंगु दु। स्वनिगलय् सलंसः दँ न्ह्यःनिसें नेपालय् संविधान, ऐन कानुन तकं मदुगु इलंनिसें छेँ दनाः च्वना वयाच्वंपिं कयौं नेवाःतय्गु आः तक नं छेँया पूर्जा मदुनि । स्ववासीतय्गु पुर्जा मदुनि । पुर्जा मदुपिं नापं पुर्जा दुपिनिगु छेँ तकं गैर न्यायिक सडक विस्तारया नामय् थुनेगु व ब्यक्तिया जग्गा तकं सार्वजनिक जग्गा यायेगु ज्या यानाच्वंगु दुसा मेखे सार्वजनिक जग्गा अर्थात सरकारी जग्गा तकं ब्यक्तिया नामय् बीगु कथंया नियम हयेत्यंगु धइगु तसकं गम्भीर विषय खः ।

संविधानय् आवास व वसोवासया हक धइगु मावन अधिकार खः धकाः च्वयातःगु दु थ्व बांलाःगु पक्ष खः । सुं नं मनूयात च्वनेगु थाय् माः । इमित राज्यं व्यवस्था यायेमाः । तर च्वनेगु थाय् मदुगु नामय् थाय् थासं मनूत हया तयेगु अले स्वनिगलय् हे इमित वसोवास यायेगु ज्या धाइगु मुलुकया व्यवस्था व संघीयताया भावनाया हे अःखः खः । नेपाः संघीयताय् वने धुंकूगु अवस्थाय् नं सुकुम्वासी व अवस्थितियात ब्यवस्थित यायेगु नामय् स्वनिगःया हे जग्गा इनेगु ज्या यात धाःसा बास्तवय् थ्व संघीयताया मर्म भावना व स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्त पितनेगु योजना सहितया छगू कथंया आक्रमण हे खः ।

संघीयताय् वने धुंकूगु अवस्थाय् सुं नं च्वनेगु थाय् मदुपिं अर्थात भूमि मदुपिं खःसा इपिं गनं वःगु खः अन हे यंकाः तयेगु व्यवस्था यायेमाः । तर अथे मयासे गन गन च्वनाच्वन अन अन हे तयेगु कथंया नियत सहित गुगु विधेयक हल थुकिं स्वनिगः आदिवासी नेवाःतय्त मेगु कथंया प्रहार जुइगु अवस्था दु। उकिं सत्तापक्ष व विपक्षनिसें थीथी राजनीतिक पार्टीया नेता कार्यकर्तानिसें सांसदतय्त तकं छप्वाः हे म्हुतुं धायेमाःगु दु कि गुथिया जग्गा, सार्वजनिक रुपं प्रयोग याना वयाच्वंगु नेवाःतय्गु जग्गा, नेवाः धर्म संस्कृति नापं सभ्यता नाप स्वनाच्वंगु, गुथि नाप स्वानाच्वंगु जग्गायात गुगु नं हालतय्त जग्गा विहिन मनूया नामय् इनेगु ज्या याये दइमखु ।

आदिवासीतय्गु भूमि अधिकार नाप स्वनाच्वंगु इमिगु सभ्यता व इमिगु पहिचान नाप स्वानाच्वंगु भूमिया हे जग्गा इनेगु योजना कथं गुगु कथं गुपचुप याना विधेयक हया जनतायात सूचना तकं मबिसे पारित यायेगु ज्या याःगु धइगु तसकं गम्भीर विषय खः । कन्हय् वनाः थुकिं लाइगु लिच्वःयात कया सांसद्तय्त तकं जनतां न्ह्यसः न्यनेत तयार जुयाच्वनेमाः । जनतां सांसदतय्त छुकिया आधारय् भूमि सम्बन्धी विधेयक पारित यानागु खः धकाः न्ह्यसः न्यनेत तयार जुया च्वनेमाः । स्वनिगःया आदिवासी नेवाः समुदाययात मेगु कथंया प्रहारया रुपय् अथे विधयेक पारित याःगुलिं आः छप्वाः म्हुतुं हे धायेमाः कि गनं वःपिं सुकुम्वासीत खः अन हे यंकाः इमित अनया हे जग्गा बिउ अले गनं वया अव्यवस्थित वसोवास यानाच्वंपिं खः इमित इमिगु हे थासय् यंकाः व्यवस्थित यायेगु ज्या यात । फुकसित स्वनिगलय् तये हयेगु योजना बन्द या धकाः धायेमाःगु ई वःगु दु ।