संविधान कथंया अधिकार कायेत पलाः

नेपाःया आदिवासी जनजाति, मधेसी, दलितंनिसेंं उत्पीडित समुदायपाखें थःपिनिगु हक अधिकारया निंतिं, समानताया नितिं निरन्तर रुपं संघर्ष यानाः सः थ्वयेका वयाच्वंगु दु ।

लिपांगु इलय् वयाः गुथि विधेयकयात कयाः नेवाःतय्सं नेतृत्व याःगु आन्दोलन, आदिवासी जनजाति, मधेसीनिसें उत्पीडित समुदायपाखें लोकसेवा आयोगया कर्मचारी भर्ना विज्ञापन समावेशी सिद्धान्तया अःखः जुल धकाः यानाच्वंगु आन्दोलन नापं थीथी कथंया आन्दोलनया सवालय् नेवाः नापं सरोकारवालातय्गु दथुइ तीव्र रुपं बहस जुयाच्वंगु दु ।

थुगु कथंया वहस निरन्तर रुपं न्ह्यानाच्वनीगु नं स्वाभाविक हे खः । थ्वहे दथुइ सर्वोच्च अदालतपाखें बराम जातिया बारे गुकथं फैसला यात उकिं नेवाः नापं आदिवासी जनजातितय्गु नितिं तःधंगु उपलब्धी जुया बिउगु दु । सर्वोच्च अदालतं नेपाःया आदिवासी जनजाति मध्ये बराम जातिया थातथलोयात दुथ्याकाः नेपाःया संविधानय् ब्यवस्था यानातः कथं विशेष, संरक्षित वा स्वायत्त क्षेत्र निर्माण यायेत नेपाल सरकारयात आदेश बिउगु दु ।

९० प्रतिशत जनसंख्या गोरखा जिल्लाय् बराम जाति च्वनाच्वंगु दुसा थुपिं अल्पसंख्यक जाति खः । सर्वोच्च अदालतया न्यायाधीश केदारप्रसाद चालिसे व पुरुषोत्तम भण्डारीया मंकाः इजलासपाखें बराम जातियात विशेष, संरक्षित व स्वायत्त क्षेत्र निर्माण मयात धाःसा उमिगु मौलिकता व संस्कृति न्हना वनीगु जूगुलिं विशेष क्षेत्र, संरक्षित क्षेत्र व स्वायत्त क्षेत्र निर्माण या धकाः परमादेश जारी याःगु ख ।

२०७५ पुस १६ गते हे परमादेश जारी याःगु जूसां थ्यंमथ्यं खुला लिपा जक उकिया पूर्ण पाठ छुं दिं न्ह्यः जक वःगु खः । पूर्ण पाठ वयेवं बराम जाति नाप नापं नेपाःया आदिवासीत छगू कथं उत्साहित जूगु दु ।

नेपाःया संविधानय् स्वायत्त क्षेत्र, संरक्षित क्षेत्र व विशेष क्षेत्र निर्माण यायेगु प्रावधान च्वयातःगु दुसा उकियात सरकार व राजनीतिक दलतय्सं कार्यान्वयन मयानाच्वंगु इलय् अदालतपाखें गुगु आदेश बिल आः थुगु मुद्दायात कयाः वहस यायेगु अले मेमेगु आदिवासी जनजातितय्सं नं सरोकार क्यनाः माःकथंया कुतः यायेमाःगु ई वःगु दु ।

गोरखा जिल्लाया भिमसेन गाउँपालिका–१ या भुवन बरामु व सुलिकोट गाउँपालिका–७ या टेकबहादुर बरामुं संविधानया प्रावधान बमोजिम बराम जातिया विशेष, संरक्षित वा स्वायत्त क्षेत्र निर्माण यायेगु माग यासें सर्वोच्च अदालतय् रिट दायर याःगु खः ।

‘संविधानया धारा २९५(३) बमोजिम गोरखा जिल्लाया बराम जातिया थीथी लागायात विशेष, संरक्षित वा स्वायत्त क्षेत्र घोषणा मयात धाःसा बराम जातिया मौलिकता न्हना वनीगु, संस्कृतित लोप जुइगु खनेदु । संविधानय् उल्लेखित मौलिक हक कार्यान्वयन यायेत राज्यं थ्व संविधान प्रारम्भर जूगु स्वदँया दुने कानून दयेकाः व्यवस्था यायेमाःगु धकाः प्रावधान तयातःगु कथं माःगु कानूनत निर्माण यानाः कार्यान्वयन क्रमय् दु ।

संविधानय् न्ह्यथनातःगु प्रावधान केवल आलंकारिक विषय वस्तु जक मखुसें जनताया प्रत्येक्ष सरोकार दुगु विषयवस्तु तकं जूगुलिं बराम जातिया संरक्षणया नितिं माःगु कानून दयेकेमाःगुलिं बराम जातिया विशेष, संरक्षित वा स्वायत्त क्षेत्रया निर्माण यायेत माःगु कानून दयेकि धकाः विपक्षीया नामय् थ्व निर्देशनात्मक आदेश जारी यानागु दु ।’

परमादेश धइगु थुज्वःगु आदेश खः गुगु प्रधानमन्त्रींनिसें फुक्क सरकारं पालना यायेमाः । सरकार धइगु जनताया अभिभावक खः अले संविधानय् च्वयातःगु खँ पालना यायेगु दायित्व दकलय् न्हापां सरकारया खः अले उकियात पालना याकीम्ह नं सरकार हे खः । यदि सरकारं हे संविधान पालना मयात धाःसा कन्हय् वनाः जनतां नं संविधान पालना याये हे माः धइगु बाध्यकारी अवस्था मवयेफु ।

नेवाः सांस्कृतिक स्वायत्त क्षेत्र घोषणा याकेफत धाःसा कन्हय् वनाः नेवाः स्वायत्त राज्य घोषणाया नितिं लँ चालाः वनीगु अवस्था वइ ।

उज्वःगु अवस्थाय् सरकारया बैधताय् तकं न्ह्यसःचिं ब्वलनेफु । संविधानं अल्पसंख्यक जातिया सामाजिक, सांस्कृतिक पहिचान जोगे यायेत व उमिगु आर्थिक विकासय् केन्द्रित यानाः विशेष, संरक्षित वा स्वायत्त क्षेत्रया व्यवस्था यानातःगु दु । बराम जातिं जक मखु नेपाःया यक्व हे अल्पसंख्यक समुदायपाखें विशेष, संरक्षित व स्वायत्त क्षेत्रया नितिं न्ह्याः वने फइगु कानुनी आधारत दु ।

नेपाःया संविधान कथं स्वल धाःसा थौंया इलय् पहिचानया आधारय् प्रदेश मदुगु अवस्था खःसा थ्व इलय् नेवाः नापं फुक्क धइथें आदिवासी जनजातितय्सं स्वायत्त क्षेत्रया माग यायेगु अधिकार दु । संविधानं हे थुकिया ब्यवस्था यानातःगु दु ।

अन्तर्राष्ट्रिय कानूनयात स्वल धाःसा अले नेपालं अनुमोदन यानातःगु महासन्धियात स्वल धाःसा ला झन नेपालय् आदिवासी जनजातिय्सं सरकार दुनेया सरकार कथं थःगु लागाय् थःपिनिगु हे कथंया स्वायत्त लागा घोषणा याये फइगु अवस्था दु । थौं नेवाःतय्सं गुथि विधेयकया सवालयात कयाः गुथि स्वायत्त जुइमाः धकाः माग यानाच्वंगु दु ।

गुथि स्वायत्त जुइमाः धइगु सवालय् नेवाःतय्गु दथुइ छगू हे मत ब्वलनेधुंकूगु दु । प्रथाजन्य संस्था गुथि खः अले गुथि धइगु सभ्यता खः संस्कृति खः अले जिवन पद्धति खः । उकिं गुथियात स्वायत्त दयेकेगु कथं वनेमाःगु ला जु हे जुल थ्व नापनापं बराम जाति गुगु कथं नेपाःया संविधान कथं स्वायत्त क्षेत्र दयेकेगु अवसर चूलाकल उगु हे कथं नेवाःतय्सं थ्व इलय् छगू छगू गुथि स्वायत्तता नाप नापं स्वनिगःयात हे नेवाः सांस्कृतिक स्वायत्त क्षेत्र धकाः घोषणा याकेगुपाखे छाय् मवनेगु ?

थौं स्वनिगःयात नेवाःतय्गु सांस्कृतिक पहिचान कुबियाच्वंगु अले नेवाः सभ्यता दुगु लागा मखु धकाः सुनां नं धाये फइगु अवस्था मदु । उकिं वर्तमान संविधानयात हे बः कयाः जूसां थ्व इलय् स्वनिगःयात नेवाः सांस्कृतिक स्वायत्त क्षेत्र धकाः घोषणा याकेगु अभियानया नितिं बहस न्ह्याकेमाःगु ई वःगु दु ।

थौं नेवाः सांस्कृतिक स्वायत्त क्षेत्र घोषणा याकेफत धाःसा कन्हय् वनाः नेवाः स्वायत्त राज्य घोषणाया नितिं लँ चालाः वनीगु अवस्था वइ । उकिं थौंंया इलय् नेवाःतय्सं छगू कथं न्हूगु बहस न्ह्याकेमाःगु दु ।

अले नेपाःया करोडौं आदिवासी जनजातितय्गु संगठनया नेतृत्वं थ्व इलय् पहिचानया नितिं, स्वायत्तताया निंतिं नेवाःतय्सं नेतृत्व यात धाःसा आन्दोलनय् नाप नापं वयेत तयार दु धकाः सार्वजनिक रुपं हे न्ववानादी धुंकूगु दु । नेवाःतय्सं स्वनिगःयात नेवाः सांस्कृतिक स्वायत्त क्षेत्र घोषणा याकेगु अभियान न्ह्याकल धाःसा थ्व फुक्क राजनीतिक पार्टीया नेता व कार्यकर्तातय्गु निंतिं नं स्वीकार्य जुइगु अवस्था दु ।

छुं नं राजनीतिक पार्टीया पक्ष व विपक्ष मच्वँसें नेवाःतय्सं संविधानय् ब्यवस्था जुयाच्वंगु कथं धकाः थुगु मुद्दायात ज्वना वनेगु ज्या यायेत थ्व इलय् खुल्ला रुपं बहस न्ह्याकेमाःगु आवश्यकता दु ।