अन्योलय् प्रादेशिक भाषा
देशय् संघीयता लागू जुयाः कार्यान्वयन चरणय् वनेगु शुरु जुइवं आः छु प्रदेशय् छु भाय् नालेगु धइगु विषयय् बहस शुरु जूगु दु । प्रदेश नं. २ या न्हापांगु प्रदेशसभा बैठकय् गुलिखे सदस्यतय्सं हिन्दी भासं नवायेवं अस्थायी मुकाम दुगु धनुषाय् स्थानीयवासीं मैथिली मातृभाषायात अपेक्षा याःगु धासें विरोधय् कुहां वःगु खः । खस् भाय् धुंकाः अप्वः नवाइगु भाय् मैथिली खः ।नेपाःया जनगणना वि.सं. २०६८ कथं १२३ भाषा सुचीकृत जुयाच्वंगु दु । थुकी खस् नेपाली मातृभाषा दकलय् अप्वः नवाइपिं (४४ दशमलव ६४ प्रतिशत) दु । संविधानं खस् नेपाली भाय्यात राष्ट्रभाषा माने यानातःगु दु ।
खस् नेपाली भाय् लिपा दकलय् अप्वः नवाइगुमध्ये मैथिली ११ दशमलव ६७, भोजपुरी ५ दशमलव ९८, थारु ५ दशमलव ७७, तामाङ ५ दशमलव ११, नेवाः ३ दशमलव २० प्रतिशत मातृभाषी दु ।भाषा आयोगं वंगु भदौ २३ गते नेपाल सरकारयात दँ ०७३÷७४या प्रतिवेदनय् प्रदेशया सरकारी कामकाजया भाय् निर्धारण यायेगु प्रावधान तयेगु वा प्रदेशं सरकारी कामकाजया भाय् निर्धारण यायेबलय् आयोगया सहमति व सिफारिसयात आधार दयेकेगु व्यवस्था यायेगु उपयुक्त खने दइगु न्ह्यथंगु दु । उकिया निंतिं प्रदेशया व आयोगया दोहोरे जूगु ज्यायात स्पष्ट यायेत संविधानया धारा ७ या (२) व धारा २८७ या (६)या प्रावधानय् एकरुपता हयेमाःगु खने दुगु आयोगया सुझाव दु ।
आयोगं सरकारी कामकाजया भाय्या रुपय् मान्यता कायेत पूवंकेमाःगु आधार निर्धारणया निंतिं सिफारिस याइ ।आयोगया अध्यक्ष डा. लवदेव अवस्थीं सविधानं प्रादेशिक भाषासम्बन्धी कानुन दयेकेगु अधिकार प्रदेशसभायात बिउगु सन्दर्भय् आयोगं आवश्यक प्राविधिक ग्वाहालि व विचार विमर्शया निंतिं तयार दुगु धयादिल । ‘जिमिके गुगु प्रदेशय् गुगु भाय्या गज्याःगु दक्षता दु धइगु बारे अध्ययन व जानकारी दु’ अध्यक्ष अवस्थीं धयादिल, ‘प्रदेशं भाषासम्बन्धी कानुन दयेकेबलय् वा निर्णय यायेबलय् आयोगनापं समन्वय याःसा बांलाइ ।’
नेपाःया संविधानया धारा ७ या उपधारा २ लय् ‘नेपाली भाषा अतिरिक्त प्रदेशं थःगु प्रदेश दुने बहुसंख्यक जनतां नवाइगु छगू वा छगू स्वयां अप्वः मेमेगु मातृभाषयात प्रदेश कानुनकथं प्रदेशया सरकारी कामकाजया भाषा निर्धारण याये फइ’ धकाः न्ह्यथनातःगु दु । अथे हे संविधानया धारा २८७ या उपधारा ६ (क) य् ‘सरकारी कामकाजया भाय्या रुपय् मान्यता कायेत पूवंकेमाःगु आधारया निर्धारण यानाः नेपाल सरकारसमक्ष भाषाया सिफारिस यायेगु’ धइगु खँ न्ह्यथनातःगु दु । थुपिं निगू प्रावधानमध्ये आयोगं नेपाल सरकारयात सिफारिश यायेमाःगु तर प्रदेशं उगु सिफारिस मदयेक नं सरकारी कामकाजया भाय् निर्धारण यायेफइगु खनेदुगुलिं कार्यक्षेत्रय् दोहोरोपना खनेदयाच्वंगु दु ।
नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानया पुलांम्ह उपकुलपति प्रा. डा. वासुदेव त्रिपाठीं मुलुकय् संविधान जारीलिसें भाषा नीति दयेके मफुगुलिं आः वयया अन्योल खनेदुगु धयादी । ‘नेपाली राष्ट्रभाषा जूगुलिइ छुं नं विवाद मजुल तर प्रादेशिक भाषा वा अन्तर्राष्ट्रिय प्रयोजनया निंतिं अन्तर्राष्ट्रिय भाषाया बारे प्रयोजनपरक ल्याखं निर्णय यायेमाः’ डा. त्रिपाठीं धयादिल ।संयुक्त राष्ट्र संघं मान्यता बियातःगु खुगू भाषामध्येयात अन्तर्राष्ट्रिय भाषाया रुपय् काये फइगु धासें वय्कलं हिन्दी, उर्दु बाला, चिनिया तिब्बतियन प्रयोजनपरक किसिमं कायेमाः धयादिल ।
नेपालय् नवाइगु छगू लाख स्वयां अप्वः जनसंख्या दुगु भाषा (प्रतिशतय्)
१. नेपाली ४४.६४, २. मैथिली ११.६७, ३. भोजपुरी ५.९८, ४. थारु ५.७७, ५. तमाङ ५.११, ६. नेवाः ३.२०, ७. बज्जिका २.९९, ८. मगर २.९८, ९. डोटेली २.९७, १०. उर्दु २.६१, ११ अवधि १.८९, १२ लिम्बू १.३०, १३ गुरुङ १.२३, १४ बैतडेली १.०३, १५ राई ०.६०, १६ अछामी ०.५४, १७ बान्तवा ०.५०, १८ राजवंशी ०.४६, १९ शेर्पा ०.४३—जम्मा ९५.९१ ।
स्रोत ः केन्द्रीय तथ्यांक विभाग, राष्ट्रिय जनगणना–२०६८
LEAVE YOUR COMMENTS