हलिं नेवाः दबू व हलिं नेवाः गुथि

स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्सं नेवाःतय्गु निंतिं धकाः थीथी कथंया खलः पुचः चायेकाः ज्या यानाच्वंगु दु । यक्व खलः पुचःपाखें नेवाःतय्गु नितिं ज्या यानाच्वंगु दु । थःथःगु खलः पुचःया थःथःगु कथंया आज्जुनिसें निश्चित लागा दयाच्वनी । अले व हे लागा व आज्जु कथं गतिविधि यानाच्वनी ।

गुलिं तसकं सक्रिय जुयाः ज्या यानाच्वनीसा गुलिं धाःसा बुलुहुं छुं छुं जक ज्या यानाच्वनी, अले गुलिं दिना वनाच्वनी । थ्व छगू कथं नियमित प्रक्रिया खः । खलः पुचः मदया वनी, हाकनं न्हूगु नं दयेकाच्वनी । थथे न्ह्यानाच्वंगु छगू कथंया समाज विकास प्रक्रिया थें हे खनेदु ।
नेवाः समाजय् थीथी कथंया खलः पुचःत मध्ये विश्वया नेवाःत नाप स्वाकाः न्ह्याःवनेगु कथं नामंनिसें हे विश्वया नेवाःत अर्थात हलिंया नेवाःत नाप स्वाकाः न्ह्यानाच्वंगु निगू संगठन दु व खः– हलिं नेवाः दबू व हलिं नेवाः गुथि ।

हलिं नेवाः दबू अर्थात वल्र्ड नेवाः अर्गनाइजेशनपाखें थुगुसी विश्वन्यंकंया नेवाः प्रतिनिधितय्त येँय् सःताः तःजिक स्वक्वःगु तःमुँज्या यायेगु अन्तिम तयारी यानाच्वंगु दु । विश्वन्यंकं थीथी मुलुकय् दुगु च्याप्टरपाखें प्रतिनिधित्व जुइगु अले उमि दथुइ नेवाःतय्गु बारे सहलह ब्याकेगु, तःजिगु सम्मेलन यायेगु नापं नेवाः म्हसीका पिब्वयेगु कथंया ज्याझ्वः अन्तिम चरणय् थ्यंगु दु ।

अथे हे छुं दिं न्ह्यः जक हलिं नेवाः गुथिया झिक्वःगु तःमुँज्या क्वचाल । थुकिं न्हूगु नेतृत्व ल्ययेगु ज्या जुल धकाः खँ वयेवं थ्व निगू संगठनयात कयाः मनूत अलमलय् लाःगु दु । गुलिं गुलिसिनं हलिं नेवाः दबूयात हलिं नेवाः गुथि धायेगु नं यानाहःगु दु । वास्तवय् हलिं नेवाः दबू व हलिं नेवाः गुथि छु खः धकाः थुइकेमाःगु आवश्यकता जुया बिउगु दु ।

हलिं नेवाः दबू
विश्वन्यंकं छु छु देशय् नेपाःमित थ्यनाच्वंगु दु, उगु उगु देशय् नेवाःत नं थ्यनाच्वंगु दु । थौं विश्वया सच्छिगुलिं मल्याक देशय् नेवाःत च्वनाच्वंगु दु । अप्वः यानाः देशय् ला दकलय् न्हापां थ्यंपिं हे नेवाःत जुयाच्वंगु दु । उकिं नेवाःत थौ विश्वन्यंकं न्यना वनाच्वंगु दु ।

थीथी देशय् च्वनाः नं थःगु हे कथंया खलः पुचः दयेकाः नेवाः म्हसीका पिब्वयेगु, थवंथवय् सहलह ब्याकाः मंकाः कथं सामाजिक ज्या यायेगु निसें अनया वस्तुगत आवश्यकता कथं ज्या यायेगु अले नेवाः भाय् व संस्कृतियात अन च्वनाः नं ल्यंका तयेगु निंतिं थीथी कथंया गतिविधि याना वयाच्वंगु दु ।

थथे ब्यागलं ब्यागलं देशय् च्वनाः नं थःथःगु कथं गतिविधि यानाच्वंपिं नेवाःतय्त छगू हे दबुलिइ थनेफत धाःसा बांलाइ धयागु तायेकाः ताः ईनिसें बहस जुयाच्वंगु खः । विश्वय् न्यना वनाच्वंपिं नेवाःतय्गु फुक्कख्यःया विकासया नितिं अन्तर्राष्ट्रिय स्तरं हे कुतः यायेमाःगु अवस्थायात वाः चायेकाः थीथी देशय् च्वनाच्वंपिं नेवाःतय्गु मंकाः दबू नीस्वनेमाःगु महसुस नेवाःतय्सं याःगु खः ।

तःदँ तकया सहलह लिपा अन्तत हलिं नेवाः दबू अर्थात विश्व नेवाः संगठन नीस्वनेगु ज्या जूगु खः । बेलायत, अमेरिका नापं नेपालय् च्वंपिं नेवाःत जानाः नेपाल संवत् ११३१ स ‘हलिं नेवाः दबू’ नीस्वनेगु ज्या जूगु खः । अमेरिकाया बाल्टिमोरय् मू ज्याकू चायेकाः थुगु संस्थां ज्या याना वयाच्वंगु दु ।

नेवाः समाजय् थीथी कथंया खलः पुचःत मध्ये विश्वया नेवाःत नाप स्वाकाः न्ह्याःवनेगु कथं नामंनिसें हे विश्वया नेवाःत अर्थात हलिंया नेवाःत नाप स्वाकाः न्ह्यानाच्वंगु निगू संगठन दु व खः– हलिं नेवाः दबू व हलिं नेवाः गुथि ।

नेपाल संवत् ११३२ य् दकलय् न्हापां बेलायतया लण्डन विश्व विद्यालयय् स्वन्हुयंकंया न्हापांगु हलिं नेवाः दबूया तःमुँज्या जूगु खः । उगु तःमुँज्यां नेदरल्याण्डय् च्वंच्वनादीम्ह बालगोपाल श्रेष्ठयात नायः ल्यःगु खः ।

तःमुँज्यां नेपाःया आदिवासी जनजाति मस्तय्सं थःथःगु मांभासं शिक्षा कायेखनीगु व्यवस्थाया नापनापं आदिवासी जनजातिया भाषा, संरक्षण व सम्वद्र्धनया अधिकार सुनिश्चित यायेत नेपाल सरकारयात आह्वान यासें नेवाःतय्गु स्वशासन व अग्राधिकार दइगु नेवाः स्वायत्त व स्वशासित प्रदेश सुनिश्चित यायेत जुयाच्वंगु आन्दोलनप्रति एक्यबद्धता प्वंकेगु ज्या याःगु खः । .

नेपाल संवत् ११३६ य् अमेरिकाया बाल्टिमोरय् निक्वःगु हलिं नेवाः दबूया तःमुँज्या जुल । उगु तःमुँज्याय् थीथी झिंगुलिं मल्याक देय्या नेवाः प्रतिनिधित सहभागी जुयादीगु खःसा उगु तःमुँज्यां अमेरिकाय् च्वंच्वनादीम्ह सिजन श्रेष्ठयात नायः ल्यःगु खः । तःमुँज्यां आईएलओ महासन्धि १६९ कथं आदिवासी जनजाति सम्वन्धि जिम्मेवारी पूवंकेत नेपाल सरकारयात आह्वानयासें पहिचानय् आधारित संघीयता लागू यायेत नेपाःया संविधान संशोधनया माग याःगु खः ।

आः वइगु चिल्लागा ८, ९ व १० स्वन्हुयंकं नेपालय् हलिं नेवाः गुथिया स्वक्वःगु तःमुँज्या जुइ त्यंगु दु । उकिया नितिं केन्द्रीय स्तरय् केन्द्रीय नायः सिजन श्रेष्ठया कजिसुइ ग्वसाः खलः नीस्वंगु दुसा थुखे नेपालय् जुइगु जुयाः नेपाः च्याप्टरया पुलांम्ह नायः पुस्करभक्त माथेमाया नेतृत्वय् नेपाः देय् मू कवःपाखें नं ग्वसाः खलः नीस्वंगु दु ।

थुगुसीया तःमुँज्याय् विश्वया यक्व हे मुलुकपाखें नेवाःत सहभागी जुइगु अले न्हूगु नेतृत्व ल्ययेगु ज्या जुइत्यंगु दु । हलिं नेवाः दबू नेवाःतय्गु आदिभूमि नेपाःया म्हसीका व प्रतिष्ठा हलिंन्यंकं न्यंकेगु ज्याय् नेवाःतय्गु ज्वःमदुगु योगदान दुगु खँ न्ह्यथँसें नेवाः जातिया तःजिगु संस्कृति, सम्पदा, भाय्, परम्परा सभ्यता संरक्षण व संबद्र्धन यायेत नापं नेवाः जातिया आर्थिक अवस्थाया क्वातुका यंकेगु निंतिं थीथी देशय् च्वनाच्वंपिं जूसां थवंथवय् ग्वहालि यानाः माःगु कथंया रणनीति दयेकाः नेवाःतय्गु राष्ट्रिय व अन्तर्राष्ट्रिय म्हसीकायात थपु यानायंकेगु हे मू आज्जु नालाः न्ह्याः वनाच्वंगु दु ।

हलिं नेवाः गुथि
नेपाल संवत ११२९ या चीर स्वाइगु अष्टमीया दिनय् येँ जिल्ला दुनेया थक्वातय् दकलय् न्हापां नेवाःतय्गु निंतिं नेवाःत हे जाना आर्थिक ख्यःयात नं ध्यान तयाः वनेगु नितिं कोष सञ्चालन यायेगु ज्या जुल । नेवाःतय्त वइगु समस्या समाधान यायेगु निंतिं नं ज्या याना वनेमाः धइगु भावना कथं नेवाः नुगः दुपिं थक्वाःया जक मखु ख्वप नापं किपूयापिं जानाः नेवाःतय्गु ब्यागलं कथंया कोष दयेकेगु खँ क्वःजित ।

नेवाःतय्गु निंतिं नेवाःत हे जाना वनेगु नापं आर्थिक रुपं नं सक्षम जुया वनेगु नितिं ध्यबा मुंकेगु निंतिं शान्त प्रकाश श्रेष्ठयात कजि ल्यया नेवाः कोष संचालन यायेगु ज्या जूगु खः । नेवाः भाषा, सहित्य संस्कृतियात तिबः बिइगु नितिं, नेवाःतय्त वइगु आर्थिक समस्यायात समाधान यायेगु नितिं मंकाः कथं जाना वनेत, नेवाःतय्त वइगु छुं नं कथंया समस्यायात समाधान यायेगु नितिं सकलें छप्पँ जुया वनेमाः धइगु भावना तया नेवाः नुगः दुपिं जानाः अथे कोष संचालन याना वनेगु ज्या जूगु खः ।

नेवाः ख्यलय् मेपिंके ल्हाः फ्वनेगु ज्या मयासे थःपिं हे दनेगु नापं थःपिं हे जानाः वनेगु कथंया योजना सहित थुगु हलिं नेवाः गुथियात अझ अप्वः व्यापक याना वनेत थीथी लागाय् कचात नं नीस्वनेमाःगु तायेकाः माःगु कथं पलाः ल्ह्वनेगु ज्या जूगु खः । थक्वातय् हलिं नेवाः गुथि नीस्वना कोष सञ्चालनय् हये धुंकाः अनं लिपा बलम्बु कचा नीस्वनेगु ज्या जुल ।

अनंलि किपुल्चा कचा, बालिगां कचा, नगांचा कचा, किपू कचा, थक्वाः कचा, तापाख्यः कचा, सतुंगः कचा, ल्वंखा कचा, किपू लगायतया कचा नीस्वंगु खः । नेवाःतय्त हे पितना छ्वइगु डिजाइन कथंया गैरन्यायीक सतक विस्तार, नेवाःतय्गु संस्कृति सम्पदायात राज्यं याइगु हस्तक्षेपकारी ज्याया विरुद्ध सः थ्वयेकेगु नितिं नं हलिं नेवाः गुथिं महत्वपूर्ण भूमिका म्हितूगु जुल ।

नेवाःतय्गु बसोबासयात तहस नहस यायेगु कथंया डिजाइन यानावःगु पलाःयात सशक्त कथं प्रतिकार यायेगु ज्या हलिं नेवाः गुथिं याना वयाच्वंगु खःसा थ्व हे झ्वलय् नेवाःतय्त वइगु समस्या समाधान यायेगु नितिं थीथी कवः नीस्वनेगु ज्या नं यात । गुथिया कचात विस्तार जुजुं थौंया ई तक थ्यंगु अवस्थाय् खुगुलिं मल्याक जिल्लाय् कचा नीस्वनेत सफल जूगु खः ।

आः तकया स्वनिगः दुने व स्वनिगः पिने यानाः ख्वीच्यागू कचाः नीस्वने धुंकूगु दु । थुकी संगठित जुयाच्वंगु ल्याखं थ्यंमथ्यं द्वःछि व २६० म्ह जः दु । दँय्दँय् पतिकं तःमुँज्या यानाः न्हापां न्हूगु नेतृत्व ल्यया वयाच्वंगु खःसा लिपांगु इलय् वयाः निदँय् छकः न्हूगु नेतृत्व ल्ययेगु ज्या जुयाच्वंगु दु । कचा कचापाखें केन्द्रीय प्रतिनिधि ल्यया हइगु अले उमि दथुइ चुनावया माध्यमं न्हूगु नेतृत्व ल्ययेगु ज्या याइगु खः ।

कचा कचापाखें कवःया निंतिं नं मनूत ल्यया हइगु खः । हलिं नेवाः गुथि स्थापना कालंनिसें निरन्तर रुपं शान्तप्रकाश श्रेष्ठ हे मू नायः जुया वयाच्वंगु खःसा थुगुसी वंगु शनिवाः ल्ह्वंखाय् जूगु झिक्वःगु तःमुँज्यां न्हूगु नेतृत्व कथं जुजुमान श्रेष्ठयात नायः ल्ययेगु ज्या जूगु दु ।

थुगुसीया तःमुँज्यां नेवाः लागा नेवाः भूमिइ नये मखंपिं मनूत मदयेकेगु अभियान न्ह्याकेगु, सडक विस्तारनिसें फाष्ट ट्य्राक, बाहिरी चक्रपथ, रंगशालानिसें सुरुङ्गमार्ग व सुख्खा बन्दगरगाहपाखें नेवाःतय्त विस्थापित यायेत्यंगुलिं उकिया विरुद्धय् जनमत ब्वलंकेगु अभियान न्ह्याकेगु योजना दयेकेगु धकाः नीतिगत खँ पारित याःगु दु ।

थुगु कथं हलिं नेवाः दबू व हलिं नेवाः गुथि थःथःगु हे कथं सक्रिय जुयाच्वंगु दुसा निगू हे संगठनं थःथःगु कथंया गतिविधि यानाच्वंगु दु । न्ह्यागु हे जूसां आखिर थ्व निगू हे संगठन नेवाःतय्गु नितिं हे ज्या याइगु संगठन खः धकाः थुइकेमाः । गुलि बांलाक्क ज्या याइ उलि लोकंह्वाना वनी, अले नेवाःतय्सं साथ बिइ धकाः नेतृत्वं थुइकेमाः ।