ने. सं. ११४४ चौलाथ्व दशमी -

वस्तीया दथुइ छगू दिप

चाबही गणेद्यःया लिउने विद्युत प्राधिकरणया लँपु जुयाः गंगाहितिं कुहां वनेवं ओम हस्पिटल पिचायेकेगु लँपु । थ्व थाय्यात पिगं धाइ । छुं ई न्ह्यःया खँ खः । थ्व थाय्या दथुइ लाक्क चिता दयेकाः मनू उनाच्वंगु छपाः किपा सञ्चार माध्यमय् बय्बय् जुल । किपा स्वःपिं सकलें अजूचाल – अरे ! मानव वस्तीया दथुइ सी उनाच्वंगु ? चाबही सुवर्णपुर चारुमति महाविहारया मदुम्ह छम्ह दुजःया सी अन उनाच्वंगु जुयाच्वन ।थुकथं हे वंगु माघ महिनाया छन्हु । वहे थासय् पाय्छि उकथं हे जवंखवं प्रहरी पाः तयाः सी उइगु ज्या जुल । थुकिया भिडियो धाःसा सामाजिक सञ्जालय् भाइरल जुल ।

वास्तवय् मानव वस्तीया दथुइ हयाः सी उइत्यंगु खँय् अन जःखः च्वंपिं मनूतय्सं विरोध यायेवं प्रहरी पाः तयाः सी उइमाःगु जुयाच्वन ।थ्व निगू घटना लिपा विवाद सतहलय् वल – जवंखवं मनूतय् छेँ दुगु मानव वस्तीया दथुइ अथे सी उइ जिउ लाकि मजिउ ? सीम्ह मनूया सी उइमाःगु दिपया जःखः छेँ दनाः मानव वस्ती बसे याये जिउ लाकि मजिउ ?विवाद आः स्थानीय वडा नम्बर ७ या कार्यालयय् थ्यनाच्वंगु दु । उकुन्हु निगुलिं पक्ष तयाः छगू चरण वार्ता जुल । तर समाधान पिहां मवः । आः हानं मेगु वार्ता यायेगु ई बिउगु दु ।

तर थ्व विवादं छगू गम्भीर न्ह्यसः धाःसा थना बिउगु दु – स्थानीय आदिवासी जनताया सी उइगु लागिं दयेकातःगु अज्याःगु दिपय् तकं छेँ दनेगु ज्या गय् यानाः जुल ? थ्व स्थानीय जनताया सामाजिक जीवनय् जूवंगु अतिक्रमण खः लाकि मखु ?तर पिनें वःपिं मनूतय्गु छेँ व जनसंख्या अप्वः दया वःगुलिं थुगु गम्भीर न्ह्यसःयात छखे तयाः मेगु व्यवहारिक न्ह्यसः तयेगु याना हःगु दु – थौंया जमानाय् नं परम्पराया नामय् मानव वस्ती दथुइ सी उइ जिउ ला ? थुकिया विकल्प मालेमाः लाकि म्वाः ?नेवाः समाजय् सुं मनू सित धाःसा अन्तिम संस्कार यायेत धकाः अलग्ग हे दिप दयेका तगु दइ ।

थज्याःगु दिप न्हापा परापूर्वकालंनिसें मनू वस्तीं तापाक्क खुसिया सिथय् गन मनूत न्हिंन्हिं वये–वने यायेम्वाः अज्याःथाय् जुयाच्वनी । न्हापा ध्वाका पिने व ध्वाका दुने धकाः सीमांकन याना तःगु दइ ।ध्वाकां दुने मानव वस्ती अले ध्वाकां पिने बुँ । अन हे छथाय् कं झाः दुथाय् खुसि सिथय् घाटया व्यवस्था याना तइगु खः । अथे हे व्यवस्था यानातःगु छगू दिप खः चाबहीया थुगु घाट नं ।चारुमति विहारया दुजःपिं मंत धाःसा थ्वहे पिगं द्यःया नापं च्वंगु दिपय् दाहसंस्कार याइगु खः । चाबही कुटुबहाःया शाक्यतय्गु छगू, चारुमति महाविहारया शाक्यतय् नं देखा दुपिं व मदुपिंत उइगु यानाः निगू अलग अलग हे दिप थन दुगु खः ।

अथे हे नरःया ज्यापुत, चाबहीया ज्यापुतय्गु नं थन अलग अलग दिप दुगु खः । अथे हे मचापिंत उइगु नं अलग्ग हे दिप दुगु खः । थथे थीथी कथंया दिप यायेबलय् अन मुक्कं न्हयगू दिप दुगु खः । थ्व दिप न्हापा तसकं ग्यानापुगु थाय् खः । आः थें चकंगु थाय् मखु । बहनी अन दाहसंस्कार याः वनेत तकं ग्यानापुसे च्वं । थन सीम्ह अथें च्याकाः त्वःता वइगु खः । गुप्तजोगिनी, खड्गजोगिनी व बज्रजोगिनी मध्य चाबहीया गुप्तजोगिनी द्यः दुगु थाय् खः चाबही बहाः । थ्व जोगिनीया पुजा अन हे दिपय् वनाः याइगु चलन दु । चछि चा पुजा यानाः अन फया हःगु अजः कयाः १२ दँय् छक कलेवर हिलीबलय् अजिमा द्यःयात अजः उइके माःगु परम्परा दु ।

अथेहे चारुमति बहाःया तःधंगु पुजा जुइबलय् नं न्यास तयेत अन हे दिपय् वनाः चा पुजा यायेमाःगु परम्परा दु । अथे चा पुजा वनीबलय् चाबही गणेद्यःयाथाय् थ्यनेवं हे ‘जिपिं दिपय् चा पुजा वयेत्यनागु’ धाधां वनेमाः ।चाबही सुवर्णपुरया दुज व थाकुलि मोहनरत्न शाक्यया धापू कथं थज्याःगु परम्परानाप स्वानाच्वंगु व धार्मिक आस्थां भय्बियाच्वंगु थाय् जूगुलिं थ्व दिपया संरक्षण याये हे माःगु खनेदु । थ्व दिपया जःखः वय्कःया नं जग्गा लानाच्वंगु दु । यदि दिप चीकल धाःसा ला वय्कःयात नं फाइदा हे खः । तर वय्कलं धयादी, ‘फाइदा जक स्वयाच्वनां छु याये, थुकिं झीगु मौलिक मूल्य मान्यता हे मदयेका बी ।’

दिपया जःखः जग्गा न्यानाः छेँ दना हःपिंसं लिपा जूलिसे अन सी उइगु ज्याय् न्ह्यसः तयेगु याना हल । लिपा पंगः नं थना हल । सी उइत तकं स्थानीय नेवाःतय्सं उपिंलिसे ल्वापु यायेमाःगु अवस्था पिहां वल । अन धाथें दिप दुगु खः धइगु खँ सीवं दथुइ उपिं छुं भचा शान्त नं जूगु खः । तर अन दिप दु धकाः वस्तीइ मनू च्वं वयेगु कम मजू । अःखतं अप्वया वल । राजनीतिक पहुँच दुपिं मनूत नं च्वं वल । आः उमिसं थ्व दिप हे अनं चीकेमाःगु सः तयेगु याना हःगु दु । वहे दिपया जःखः छेँ दुम्ह छम्ह खः भाजु फलेन्द्र विक्रम शाह । वयकः थ्व वस्तीइ च्वं वःगु खुदँ न्हय्दँ ति दत । वयकलं अन जग्गा न्यानागु इलय् दिप धकाः हे मसिउगु खँ कनादी ।

छाय्धाःसां मनूत न्हिंन्हिं सिनाच्वनीगु मखु । लिपा सिथं हःगु इलय् तिनि दिप धकाः सिल । न्हापा थ्व थाय् तःधंगु हे खुसि नं जुइफु । आः ला व खुसि नं चिब्या जुइधुंकल । सीम्ह उइगुया लिउने हे ओम हस्पिटल दु । छचाःखेरं मनूतय्गु छेँया छेँ जुइधुंकल । मनू उइबलय् मस्त जक मखु अन च्वंपिं सकसितं मानसिक रुपं नं समस्या जुयाच्वंगु खँ वय्कलं न्ह्यथनादी ।‘थज्यागु आधुनिक इलय् नं मानव वस्ती दुगु थासय् सी उइगु समयसापेक्ष मजुइधुंकल,’ वय्कलं धयादी, ‘समस्या निगुलिं पक्षयात दु । उकिं छगू दथुया लँपु माले माःगु दु ।’

अथेहे गुदँ न्ह्यः इहिपा यानाः अन च्वं वःम्ह गंगा पन्तं नं थःपिनि छेँ न्ह्यःने हे सी उइ हइबलय् अन छक्वलं त्रासया वातावरण ब्वलनीगु खँ कनादिल । मनू उइगु इलय्या कुं स्वास्थ्यय् लिच्वः लाकीगु ला हे दु, नापं मस्त ग्यानाः हे च्वने हे मफइगु खँ नं वय्कलं कनादी । छक्वः थः मचा चान्हय् बाथरुम वंबलय् छत्थुं इइपनाः वा किरर्र न्ह्यःगु व चान्हय् हे बैद्ययात फोन यानाः झारफुक यानागु खँ नं वय्कलं लुमंकादिल । थुकिया पलेसा आः पशुपति आर्यघाटयात विकल्प कथं प्रयोग यायेमाःगु बिचाः वय्कलं तयादी ।तर ७१ दँ दुम्ह स्थानीय पूर्णवीर शाक्यं धाःसा थ्व थासय् घाट दु धकाः क्यनाः थुकियात संरक्षण यायेगु कुतः जुयाच्वंक च्वंक हे अन पिनें वःपिं मनूतय्सं छेँ दयेका हःगु खँ कनादी ।

वि.सं. २०५१ सालय् पिगंया जीर्णोद्धार जूबलय् वय्कः थः नं सहभागी जुयादीगु खः । उगु इलय् अन घाट धकाः सीदयेक लँपु सिथय् भचा तःजायेक दनेगु ज्या जूगु खः । उकिया शिलालेख अन हे दु । अथे तयातःगु दयेक दयेकं हे मनूतय्सं अन छेँ न्यानाः च्वं वयेगु याना हल । लँ नं बांलाक दयेकाः गाडी चले याना हल । मानव वस्ती अप्वया वयेवं विरोधया सः नं तसः जुया वल । अबले वस्तीयात पनेगु कुतः याःपिंत पुलिसं ज्वना यंकल । लिपा पुलिसया हे रोहबरय् चाबही गुथि व अन छेँ दुपिं मनूतय् दथुइ सहलह यानाः अन सीम्ह उइके बीगु तर उइगु ज्या सिधये धुंकाः बांलाक सफा याना वनेगु व बाधा अवरोध नं मयायेगु धकाः सहमति जूगु खः ।

वयां लिपा सी उइगु ज्या न्ह्यानावं वयाच्वंगु खः । दिपया न्ह्यःनेसं च्वंगु पसल्यां सीम्ह हइगु इलय् थः नं नयेत्वने ज्या काचाकाचां सिधयेकाः पसः तिना बीगु खः ।तर आः वयाः थ्व न याके मबीगु खँ धया हःगुलिं स्थानीय गुथियारत तम्वःगु दु । पशुपति आर्यघाटयात विकल्पया रुपय् छ्यःसां जिउ धासें उकुन्हु हानं सी उइगु पनेगु कुतः यात । तर वकुन्हु परम्परागत रुपं जुइत्यंगु दाहसंस्कारयात पने मजिउ धकाः प्रहरी हे पाः ज्वनाः सी उइके बिल । वकुन्हु सी उइगु ज्या ला जुल, तर थ्व विषयय् ठोस निर्णय याये माल धकाः झन् तसः थ्वया वल ।थ्वहे विषयय् सहलह यायेत निगुलिं पक्षया न्याम्ह–न्याम्ह प्रतिनिधि तयाः प्रदेशसभाया सांसद नरोत्तम वैद्य व ७ वडाया वडाध्यक्ष शुद्धकुमार डंगोलया उपस्थितिइ सहलह जुल ।

चाबहीया प्रतिनिधि कथं परमानन्द शाक्य, मोहनरत्न शाक्य, विकास शाक्य व वस्तीया प्रतिनिधि कथं राजु गुरुंग, मुस्कान पौडेल व मेपिं स्वम्ह च्वंगु खः । वस्तीया प्रतिनिधितय्सं विकल्पया रुपय् पशुपतिइ यंकेत सुझाव बियाच्वंगु दु । तर धर्मं बौद्ध जुयाच्वंपिं शाक्य समाजयात हिन्दू धार्मिकस्थल पशुपतिइ अन्तिम संस्कार यायेगु यइगु धाःसा खने मदु । उमिसं थःगु हे दिपय् चिम्नी तयाः कुँ मवयेकेगु विकल्प न्ह्यःने तःगु दु । सहलह जारी दनि ।
स्वनिगः दुने आप्रवासन समस्यां यानाः स्थानीय जनताया अन्तिम संस्कार यायेगु थाय् थ्व बाहेक मेथाय् नं क्वत्यला हयाच्वंगु खनेदु । मैतीदेवी, टंकेश्वर, लखुतीर्थ, टेकु, बःखु, जोरपाटी, स्वयम्भुया लिउने नं आः थज्याःगु समस्या पिहां वयाच्वंगु दु । दिपया संरक्षण मयायेगु खःसा स्थानीय जनताया सांस्कृतिक जीवन नं प्रभावित जुइगु खने दया वःगु दु ।