ने. सं. ११४४ चौलाथ्व दशमी -

लानिपुखूया परम्परागत प्रविधि ल्यंकेमाः

येँ देय्या तिसा जुयाच्वंगु लानिपुखूया पुनर्निर्माणया खँ हाकनं चर्चाय् दु । तःदँ तक पुनर्निर्माणया प्रविधि व डिजाइनयात कयाः जुयाच्वंगु विवाद लिपा आः राष्ट्रिय पुनर्निर्माण आयोगं थुकिया पुनर्निर्माणया भाला काःगु दु । येँ महानगरपालिका व पुरातत्त्व विभागं थुकियात ग्वाहालि याइगु जूगु दु ।

२०७२ या विनाशकारी भुखाचं स्यंकूगु धयातःगु लानिपुखू वास्तविकरुपं पुखूयात हे स्यंकूगु मखसे अन दयेकातःगु संरचना जक स्यंगु खः । तर लानीपुखूया हे पुनर्निर्माण यायेगु नामं अन च्वंगु लः फुक्कं लिकाःगु व अनया न्या मेगु पुखुलिइ ल्ह्यया यंकूगु खः । दकलय् तःधंगु न्ह्यसः ला छुं मजूगु लानिपुखूया लः छाय् लिकायेमाःगु खः उकिया लिसः न त उगु ईया महानगरपालिकाया कर्मचारीतय्सं बिइफत, न त थ्व ज्यायात कयाः पुरातत्त्व विभागं हे विरोध याःगु खनेदत ।

अझ लानिपुखूया ऐतिहासिक, धार्मिक व सांस्कृतिक मान्यता व महत्वयात हे पूर्णरुपं बेवास्ता यानाः पुनर्निर्माणया नक्सा तकं तयार मयासे हथासं लानिपुखूयात स्विमिङ्ग पुलया प्रविधिं प्यखेरं सिमेन्टया ढलान यानाः पुनर्निर्माण यायेगु ज्या न्ह्याकल । थथे हथाय् चायाः ज्या याःगुया लिउने थुकि कमिशनया खेल खः धयागु चर्चा नं व्यापक जुल ।

लिपा वनाः सम्पदाप्रेमीतय्गु व्यापक विरोध व दबाब लिपा आः थुकियात प्रताप मल्लकालिन शैली व प्रविधिं हे दयेकेगु क्वःछिनाकथं ज्या न्ह्याकूगु समाचार नं पिदंग दु । थुकी सफलता गुलि तक चूलाइगु खः, थ्व इलं हे धाइगु खँ खः ।लानिपुखूया निर्माण मात्र थ्व पुखू मखसे उगु ईया थनया निवासी नेवाःतय्गु प्रविधि व दक्षताया प्रमाण नं खः ।

सहर निर्माण यायेगु खँय् थनया आदिवासी नेवाःत गुलि वैज्ञानिक तवरं न्ह्यचिले धुंकूगु दु धयागु प्रमाण थ्व लानिपुखू जक मखसे अनेक दरवार, स्मारक व देगःत खः । तःतःधंगु भुखाचं तकं छुं मजुइगु प्रविधिया विकास यायेधुंकूपिं नेवाःतय्गु शीप व लगन लिपा वनाः तनावंगु खनेदु । स्वनिगः जक मखु नेपाः भुखाचं जोखिम लागा खः धयागु खँ आः जक मखु, झी पुर्खातय्सं न्हापांनिसें हे सिउ ।

लानिपुखूया आः पुनर्निर्माण स्वरुपय् जक मखु, प्रविधीइ नं जुइमाः । लानिपुखुलिइ लः जायेकेत न्हापा गज्याःगु प्रविधि छ्यलातःगु खः अले जःखः गज्यागु संरचना निर्माण जुयाच्वंगु खः उकिया पूर्णरुपं अध्ययन यानाः ज्या जुइमाः ।

उकिं ततःधंगु प्राकृतिक प्रकोपं बचे जुइगु निंतिं हे सहर व वस्ती विकासय् पर्याप्त पूर्वाधार व संरचना दयेका तइगु खः । येँ, यल, ख्वप आदिया बहाःबहीया निर्माण थुकिया दसि खःसा थासंथासय् दयेका तइगु तःपुखू, लः धः निर्वाधरुपं चले जुइकथंया प्रविधि थन न्ह्याना हे च्वंगु खः । येँ, यल, व मेमेगु थासय् राजकुलो दयेकाः लःया आपूर्ति यायेगु निंतिं थासं थासय् गाः हिति, ल्वहंहिति दयेकातःगु खः, गुकिया अस्तित्व आः नं खनेदनि ।

तर सहर विकासया नामय् अज्याःगु प्रविधियात न्हंकेगु, प्रविधियात थुइके मफुगु आःया पुस्ताया निंतिं विडम्वना खः । न्हापा ततःधंगु पुखू दुगु थासय् आः ततःजाःगु छेँ दनाः स्वनिगः सहर निर्माणया प्रविधियात ध्वस्त हे यायेधुंकूगु दु । अधिकांश ल्वहं हितिं लः महाये धुंकल । इलय् ब्यलय् वइगु भुखाचं स्यनावंगु सम्पदा पुनर्निर्माणय् पुर्खातय्सं छ्यलातःगु प्रविधियात छ्यले मफये धुंकल ।

पुनर्निर्माणया नामय् कंक्रित छ्यलाः लानिपुखूयात स्विमिङ्ग पुलया प्रविधिं ज्या न्ह्याकेगु अल्पबुद्धितय्गु कुतः झीसं खनेधुनागु दु । पुखुलिइ लः हे मथाःकथं लानिपुखूयात तहस नहस यायेधुंकूगु दु । लानिपुखूया दथुइ थ्यंक डोजर न्ह्याकाः अनया भूगर्भीय संरचना तकं स्यंका बी धुंकूगु दु । आःया इलय् लानी पुखुलिइ लः थाकातयेगु हे छगू हाथ्या जुइधुंकूगु दु, लानी पुखुलिइ न्ह्याबलें लः गुकथं ल्यनाच्वन, थ्व पुखूया निर्माण इलय् नालातःगु प्रविधियात गुकथं पुनर्जिवित यायेफइ ? थ्व न्ह्यसःया लिसः लुइके फूगु मदुनि ।

न्हापा नं लानिपुखुलिइ इलय् ब्यलय् लः सुनावनीगु समस्या मवःगु मखु । उगु इलय् नं लानिपुखुलिइ लः न्ह्याबलें जायेका तयेमाः धकाः गबलें रेन वाटर हार्भेस्ट धकाः वाति लः मुनाः लानिपुखुलिइ क्वफायेगु, गबलें लानिपुखू दुने हे डीप बोरिङ्ग याना लः निरन्तर थकयाः तयेगु वा गबलें सुं सुं धर्मात्मातय्सं ट्यांकरं लः हयाः लानी पुखुलिइ प्वंकेगु ज्या नं मयाःगु मखु ।

तर लानिपुखुलिइ लः जायेका तयेगु मौलिक व प्राचीन प्रविधियात निरन्तरता बिइगु ज्या गबलें हे मस्वः । झी पुर्खातय्के थज्याःगु समस्याया हलया निंतिं प्रविधी मदुगु मखु, तर विडम्बना धायेमाः अज्याःगु प्रविधीयात न्हूगु पुस्ताय् हस्तान्तरण जुइमफुत । थज्याःगु मौलिक, परम्परा, सम्पदायात राज्यं नं संरक्षण व सुरक्षित याये मफुत ।

लानिपुखूया आः पुनर्निर्माण स्वरुपय् जक मखु, प्रविधीइ नं जुइमाः । लानिपुखुलिइ लः जायेकेत न्हापा गज्याःगु प्रविधि छ्यलातःगु खः अले जःखः गज्यागु संरचना निर्माण जुयाच्वंगु खः उकिया पूर्णरुपं अध्ययन यानाः ज्या जुइमाः । लानिपुखुलिइ लः दुकायेत थुकिया प्यखेरं न्हापा दयाच्वंगु ख्यः आः मदयेधुंकल ।

थुकिया जःखःया जग्गाय् तःतःधंगु भौतिक संरचना निर्माण जुयाच्वंगु दु गुकिं लानिपुखूया सौन्दर्यतायात हे कुरुप यानाच्वंगु जक मखसे लानिपुखूयात जीवन्त याइगु पुरातन प्रविधियात हे असर लाकाच्वंगु दु । उकिं आःया लानिपुखूया मौलिकता ल्यंकेत, थुकियात मौलिक स्वरुप बिइत थुकिया जःखःया संरचना नं चिइका छ्वयेमाःगु आवश्यकता दु ।

अनाधिकृतरुपं जग्गा कब्जा यानाः अन संरचना दयेकातःगु दु । लानिपुखू निर्माणया परम्परागत प्रविधी संरक्षणया निंतिं थ्व पलाः आवश्यक जुइधुंकूगु दु । अथे खःसा जक लानिपुखूया अस्तित्व निरन्तररुपं लानिपुखूकथं हे ल्यनाच्वनी । मात्र अन प्रताप मल्लकालीन भौतिक संरचना दयेकेवं लानिपुखू पुनर्निमार्ण जुल धकाः च्वन धाःसा थनया आदिवासी नेवाःतय्त हाकनं ‘चाइचाइ’ बियाः ह्ययेका तःथें जक जुइ । झीगु मौलिक सम्पदाय् राज्यपाखें यानाच्वंगु दोहनयात पनेगु सोचया नं विकास यायेमाः ।