नेवाःतय्त माःहनाः वयेत्यंगु हाथ्या

ज्याथः ज्याथीपिन्सं धायेगु यानावयाच्वंगु दु, चिकुला जुलकि छुंत माःहना वइ । मनूतय्सं धायेगु याना वयाच्वंगु दु, समस्या धइगु गबलें नं याकःचा वइ मखु माःहना वइ । समस्या माःहना वइगुया कारण धइगु कमजोर जुयाः हे खः । जब कमजोर जुइ अबले प्यखेरं घेराबन्दी जुयाः वइ । अले समस्या झ्वःलाकं माःहना वइ । अथे माःहना समस्या वइ धकाः थुइका तत्काल वःगु समस्या समाधान यायेमफत धाःसा लगातार रुपं समस्यात वइ, उकिं यानाः जीवनय् तःधंगु लिच्वः लायेफु ।

थौं नेवाः समाजय् नं माःहना समस्या वयेत्यंगु दु, थ्व तःधंगु चुनौति अर्थात हाथ्या खः धकाः धायेबलय् नेवाःत अजूचायेफु । तर माःहना हे समस्या वयेत्यंगु दु । थौं स्वनिगःया आदिवासी नेवाःत तसकं कमजोर अवस्थाय् थ्यनाच्वंगु दु । उकिया अर्थ नेवाः मुद्दा कमजोर जुल अले नेतृत्व कमजोर जुल, नेवाः मुद्दायात ज्वना सतकय् कुहां वइपिं व बहस याइपिं कमजोर जुयावनाच्वंगु खः ।

छता निता ज्याझ्वःयात त्वःताः खँ ल्हायेगु खःसा नेवाःतय्सं थःपिनिगु अधिकारया सः थ्वयेकेगु, नेवाः भूमिइ नेवाःतय्गु अधिकारया नितिं संघर्ष यायेगु, पहिचानया नितिं संघर्ष यायेगु खँ झन झन तापाना वनाच्वंगु दु । गैर न्यायीक सतक विस्तार विरुद्ध आन्दोलनय् क्वहां वयाच्वंपिन्त नेवाःतय्सं हे थ्व मुआब्जाया नितिं आन्दोलन यानाच्वंपिं, इमिगु ब्यक्तिगत फाइदाया नितिं आन्दोलन यानाच्वन, बाहिरी चक्रपथया विरुद्ध आन्दोलन यानाच्वंपिन्त नं इमिगु ब्यक्तिगत फाइदाया नितिं आन्दोलन यानाच्वन धकाः स्वयं नेवाः भाषिक कार्यकर्ता व पहिचानया नितिं म्हिगः आन्दोलन याइपिं व नेवाः मुद्दायात थूपिंसं हे धायेगु याना वयाच्वंगु दु ।

अथे हे चाबही लागाय् दिपय् सीउइत तकं संघर्ष यायेमाःगु अवस्था वःगुयात इमिथाय् जक वःगु समस्या धकाः तायेकाच्वन । उगु हे कथं ख्वपय् अन्तर्राष्टिय रंगशाला दयेकेगु धकाः हःगु योजना विरुद्ध यानाच्वंगु संघर्षयात नं इमिगु ब्यक्तिगत संघर्ष धकाः तायेकाच्वन । थ्व धइगु नेवाः भाषिक व पहिचानया नितिं संघर्ष याना वयाच्वंपिं कार्यकर्तात जक मखु स्वयं पहिचान व नेवाः मुद्दायात कया ल्ह्वनीगु संघर्षया नेतृत्व याःपिन्सं हे तायेकाच्वंगु खँ खः । स्वनिगःया छुं नं थाय्या सांस्कृतिक सम्पदायात कया यानाच्वंगु संघर्षयाता सम्पदाप्रेमितय्गु जक संघर्ष धकाः थुइकेगु यानाच्वंगु दु अथे हे किपुलिइ पृथ्वीनारायण शाहया नामय् थुकलं बिइगु ज्या यानाच्वंगु ज्याझ्वः व पृथ्वीनारायण शाह नं नेपाः एकीककरण याःगुलिं एकताया प्रतिक धकाः नाले फइमखु धकाः यानाच्वंगु संघर्षयात नं किपूमितय्सं छपुचलं जक यानाच्वंगु संघर्ष धकाः तायेकाच्वंगु दु । अथे हे किपूया हे च्वाबाहाः लागाय् सुख्खा बन्दरगाह दयेकेगु धकाः सरकारं हःगु योजनाया विरुद्ध स्थानीयवासीं यानाच्वंगु संघर्षयात नं इमिगु जक समस्या धकाः तायेकाच्वंगु दु ।

थुगु ल्याखं स्वल धाःसा आःया अवस्थाय् सतक विस्तार, फाष्ट ट्राय्क, रंगशाला, सुख्खा बन्दरगाह लगायत नापं सम्पदाया सवालय् तकं नेवाःतय्सं मंकाः संघर्ष याना वनेफु ।

नेवाः कार्यकर्ता व नेतात जक मखु स्वयं आन्दोलनकारीतय्सं तकं थःपिन्थाय्या समस्या समाधानया नितिं सकलसिनं ग्वहालि यायेमाः अले उकिया नितिं माःगु कथंया सहलह व बहस यायेमाः धकाः तकं थुइके फयाच्वंगु मदु । च्वबाहाःया सुख्खा बन्दरगाहया विरुद्ध संघर्ष यानाच्वंपिं स्थानीय मनूतय्सं थःपिनिगु लागायात समस्या मेमेगु लागाया मनूतय्गुसिबें ब्यागलं खः धकाः तायेकेगु अले थःपिं हे फुक्क खः धकाः थुइकेगु यानाच्वंगु दु । थ्व छगू उदाहरण जक खः । अथे हे सकल नेवाःतय्सं थःथःपिनिगु लागाया समस्या जक तःधंगु समस्या अले मेपिन्त व सरोकार मदु धकाः थुइकेगु छगू कथंया प्रबृत्ति हे खः ।

थ्व छगू कथं मंकाः संघर्ष यायेगु नितिं तःधंगु पंगः हे खः । च्वबाहाः लागाय् सुख्खा बन्दरगाह दयेकेगु नितिं न्हापा लिपा अनया स्थानीय नेवाःत नाप नापं मेमेपिं जाना संघर्ष तसकं याःगु हे खः । प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली हे वया सुख्खा बन्दरगाहया शिलान्यास यायेगु धकाः क्वःछिना पौ तकं इने धुंकूगु अवस्थाय् नं स्थानीयवासीतय्गु संघर्षया कारणं शिलान्यास तकं याये मफुगु हे खः । थ्व स्थानीय मनूतय्गु तःधंगु सहास व संघर्षया लिच्वः खः । लिपा हाकनं गोप्य कथं थःथःपिं जक च्वना शिलान्यास गोप्य याना ज्या न्ह्याकूगु खः अले उकियात नं स्थानीय मनूतय्सं पना बिउगु हे खः । थुलितक स्थानीय नेवाःत नापं स्थानीय मनूत जाना याःगु संघर्ष धइगु बांलाःगु व सहास कथं हे नाला कायेमाः । आः वया ला सरकार तप्यं हे स्थानीय सरकारया नं ग्वहालि कया शिलान्यास यायेगु कथंया योजना दयेका वःगु दु ।

किपू नगरपालिका धइगु स्थानीय सरकार खः अले केन्द्रीय सरकारं स्थानीय सरकारयात माःगु कथं ग्वहालि यायेत धकाः निर्देशन तकं बिया थ्व हे पुष ३ गते शिलान्यास प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीं याइगु खँ न्ह्यथना पौ तकं छ्वयाहःगु दु । थुकिया अर्थ आः स्थानीय सरकार, स्थानीय मनूत तकं साथ कया सुख्खा बन्दरगाहया शिलान्यास यायेगु कथंया योजना सहित ओली सरकार वइगु जुल धकाः थुइकेमाः । थुगुसी धाःसा सरकार समान्य कथं वइमखु अले समान्य विरोधं लिच्वः लाइगु अवस्था जुइमखु धकाः थुइकेमाः । न्हापा गैर न्यायीक सतक विस्तारया झ्वलय् चाहे व चाबहिलय् जुइमा वा मेगु छुं नं थासय् जुइमा अन न्हिनय् हे छगू कथं कफ्र्यू थें जुइक सुरक्षाकर्मीतय्गु कब्जाय् कया मनूतय्गु छेँ थुनेगु ज्या याःगु थें जुइक सरकार क्वहां वइगु संभावना दु ।

छुं जुया सरकार उगु कथं प्रस्तूत जुया सुख्खा बन्दरगाहया शिलान्यास यात धाःसा अबलेनिसें हे स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्गु नितिं माःहना समस्या वइ धकाः थुइकेमाः । न्हापा स्थानीयवासीया जग्गा हिमाल सिमेन्ट कारखाना दयेकेगु नितिं गुगु कथं जग्गा काल आः वया उगु जग्गय् हे सुख्खा बन्दरगाह दयेकेगु ज्या यायेत्यंगु धइगु स्थानीयवासीया सहमति मकासे, स्थानीय पुरातात्विक, धार्मिक सांस्कृतिक सम्पदायात नष्ट यायेत खः धकाः स्थानीयमनूतय्सं धायेगु याना वयाच्वंगु दु । च्वबाहाः लागायात पर्यटकीय गन्तब्यया रुपय् विकास यायेमाः, सुख्खा बन्दरगाह वस्ती दुगु लागाय् दयेके मजिउ, राजधानी थुलि लिक्क दयेकेगु व लँया ल्याखं नं बैज्ञानिक मनू धकाः धायेगु याना वयाच्वंगु दु । तर सरकार धाःसा आः थःगु हे कथं न्ह्याः वनीगु धइगु अवस्था ब्वलना वःगु दु ।

च्वाबाहाःया जग्गा दुगु भूमि धइगु नेवाः भूमि खः । व न्हापा ब्यक्तिया जुइफु, तर मूलत व नेवाः भूमि खः । अथे हे सतक विस्तार, फाष्ट ट्यायक, रंगशाला नाप स्वापू दुगु खँय् नं अथे हे खः । मनूतय्गु ब्यक्तिया जग्गा जुइफु तर मूलत व नेवाः भूमि खः । ब्यक्तिं मिल वा सुयात बिल धायेवं व भूमि धइगु मेपिनिगु जुइमखु व नेवाः भूमि हे जुइ । जब नेवाः आदिवासी धकाः राज्यं स्वीकार याइ इमिगु अधिकारया सवालय् सामुहिक अधिकारया खँ वइ । अन्तर्राष्टिय मान्यता कथं हे आदिवासीया भूमिइ आदिवासीया स्वीकृति विना छुं नं कथंया ज्या न्ह्याके मजिउ अले फइमखु धइगु मान्यता दु ।

थुगु ल्याखं स्वल धाःसा आःया अवस्थाय् सतक विस्तार, फाष्ट ट्यायक, रंगशाला, सुख्खा बन्दरगाह लगायत नापं सम्पदाया सवालय् तकं नेवाःतय्सं मंकाः संघर्ष याना वनेफु । मखुसा थौं सुख्खा बन्दरगाह शिलान्यास जुइ, कन्हय् वना फाष्ट ट्यायकया ज्या जुइ, कंस वना रंगशाला दयेकेगु ज्या जुइ अले लिपा सतक विस्तारया नामय् पुनरावलोकनय् वना फैसालायत तकं फातापुइका बी । नेवाःत स्वःगु स्वलं जुइ । का आः छु याये धकाः जक धायेमाःगु अवस्था वइ । उकिं थ्व इलय् नेवाःत माःहनाः वयेत्यंगु समस्या समाधानया नितिं सकलें छप्पँ जुयाः मंकाः कथंया थःपिनिगु अधिकारया नितिं संघर्ष यायेगु बाहेकया विकल्प मदु ।