छखे भाय् मोह, मेखे वितृष्णा

‘झी दुगु इलय् हे न्हूपिंसं स्यनामकाःसा भाय् सिनावनी । भाय् म्वाःसा संस्कृति म्वाइ’ – कमला कुसुन्डा (कान्तिपुर न्हिपौ, दँ २६ ल्याः ३१४, शुक्रवाः २० पुष २०७५) ।

कुसुन्डा भाय् ल्हायेसःपिं मुक्कं निम्ह मध्ये कमलां दुःखपूर्वक प्वंकूगु चिउताः खः, थ्व । कुसुन्डा समुदाय दुने ४३ दँया कमला व ८१ दँया ज्ञानीमैया कुसुन्डा निम्ह मिस्तय्सं जक आः थःगु भाय् ल्हाय् सः । उकिं कमलाया चिउताः खः– थ्व भाय् थःपिं दुगु इलय् न्हू पुस्तायात हस्तान्तरण मयायेगु खःसा कन्हय् थ्व भाय् ल्हाइपिं दइमखु । भाय् ल्हाइपिं मदइगु अर्थ केवल कुसुन्डा भाय् न्ववाये सःपिं मदइगु मखुकी कुसुन्डातय् संस्कृति हे तनावनीगु खः । थ्व ल्याखय् नं कमलां थःगु चिउताःयात तसकं गहन रुपं तःगु खः । भाय् व संस्कृति हे मदयेवं कन्हय् वनाः कुसुन्डा जातिया अस्तित्व हे समाप्त जुइगु खः ।

थःगु भाय्, संस्कृति व समग्र जाति प्रति वःगु हाथ्याया कारणं कुसुन्डा जाति दुने थौं न्हूगु जागरण वःगु दु । मुक्कं संस्कृति व जातियात बचे यायेगु खःसा दकलय् न्हापां भाय्यात ल्यंकेमाः । थ्वहे जागरण कथं कुसुन्डा जाति दुने दकलय् न्हापांखुसी भाय् प्रशिक्षणया औपचारिक कक्षा सुरु जूगु दु । भाषा आयोगया पहलय् दाङया देउपुरय् करिव २०म्ह कुसुन्डातय्त भाय् प्रशिक्षणया कक्षा सुरु याःगु खः ।

कक्षाय् ब्वति कयाच्वम्ह २६ दँया देवकला कुसुन्डां भाय् बिना संस्कृति बचे यायेत थाकुइगुलिं भाय् स्यनेत वयागु बिचाः तयादी । (कान्तिपुर न्हिपौ, दँ २६ ल्याः ३१४, शुक्रवाः २० पुष २०७५) देय्न्यंक मुक्कं २७३म्ह जक कुसुन्डात दुगु जाति दुने भाय् प्रति वःगु थज्याःगु जागरण तसकं प्रशंसनीय जू । छगू निश्चित लागा दुने मच्वंसें जंगलय् फिरन्ते जीवनयापन याइपिं जूगुलिं थःपिनिगु भाय् संरक्षण यायेत थाकूगु उमिगु बुझाइ दु । लिबाक्क जूसां लोपोन्मुख कुसुन्डा जाति दुने भाय्या महत्व थुइकाः वःगु जागरण तसकं महत्वपूर्ण रुपं कायेमा । थौं कलमा व ज्ञानीमैया निम्ह जक जूसां भाय् ल्हाय् सःपिं दनि । उकीं निम्ह भाय् सःपिंपाखें स्यनाःकयाः थःगु संस्कृति व जातिया अस्तित्व ल्यंकेगु निंतिं महत्वपूर्ण योगदान जुइफु ।

थौं भाय्या महत्वयात लिबाक्क जक थुइकूगुलिं कुसुन्डा जाति दुने मुक्कं निम्ह जक भाय् ल्हाय् सःपिं ल्यं दनि । छु नेवाःतय्सं नं थःगु भाय्या संरक्षण यायेगु निंतिं नेवाः भाय् ल्हायेसःपिं सीमित
मात्राय् जक ल्यं दयेमाःगु खःला ? नेवाः भाय्यात लोपोन्मुख भाय्या धलखय् दुथ्याकेधुंकाः जक भाय् ल्यंकेगु बारे जागरण वइगु खःला ?

देय् दुने दुगु आपालं जाति समुदाय मध्ये नं तसकं म्हो जक ल्याखय् दुगु व लोपोन्मुख जातिया धलखय् लाःगु जातिय समुदाय दुने भाय् प्रति थुकथं जागरण वयाच्वंगु जुल । तर देय्या छगू सम्पन्न, अप्व ल्याः दुगु अले तसकं शिक्षित जाति मध्येया छगू नेवाः समुदाय दुने धाःसा भाय् प्रतिया वितृष्णा तसकं दुःखदपूर्ण जू । नेवाःत थःगु संस्कृति ल्यंकेगु धासें संस्कृति प्रति थःगु मोह क्यनेगु याः । तर वहे संस्कृति ल्यंकेगु निंतिं भाय् गुलि आवश्यक जू धयागु धाःसाः ल्वमंकाच्वंगु दु । कुसुन्डातय्सं हे भाय् बिना संस्कृति ल्यनीमखु धकाः वाःचायेधुंकूगु अवस्थाय् नेवाःतय्सं धाःसा भाय्यात बेवास्ता यानाच्वंगु खनेदु ।

नेवाःतय् न्हूगु पुस्तातय्सं धिमे थाना जूगु, भुस्याःया तालय् प्याखं ल्हुया जूगु, हाकुपटासि व नेवाः वसः फिनाः जात्रा पर्वय् ब्वति कया मजूगु मखु । अथेखःसां भाय्या सवालय् धाःसा तसकं दयनिय अवस्था दु । धिमे थाना जूपिं, हाकुपटासि सिना जूपिं ९० प्रतिशत ल्याय्म्हतय्सं नेवाः भाय् ल्हाना मजू ।

जात्राया इलय् जक न्हूपुस्ता दुने थज्याःगु ग्यानापुगु अवस्था वःगु धाःसा पक्कां मखु । थौं नेवाः भाय्, संस्कृति व जातिया उत्थान यायेगु धकाः नीस्वनातःगु संघ–संस्थाया मुँज्या तकं खँय् भासं सञ्चालन जुयाच्वंगु दु । अज्याःगु संघ–संस्थाया ब्वना–पौ तकं नेवाः भासं मवयेधुंकल । उलि जक मखु तसकं विडम्बनापूर्ण अवस्था ला नेवाःतय् राष्ट्रिय संगठनया गुलिखे मुँज्या तकं नेवाः भासं संचालन मजूसे खँय् भासं जुइगु यानाच्वंगु दु ।

नकतिनि जक ज्यापु दिवसया लसताय् बसन्तपुलि जूगु मू ज्याझ्वलय् तकं नेवाः भाय्यात उचित सम्मान यायेगु आवश्यक मतायेकु । जाति व संस्कृतिया उत्थानया निंतिं धकाः संस्था नीस्वनेगु, ज्याझ्वः यायेगु, दिवस हनीगु तर वहे संस्कृति ल्यंकेगु निंतिं माःगु भाय्यात धाःसा ध्याकुने वांछ्वये यंकेगु अवस्था वःगु दु ।

छगू सीमित ल्याः दुपिं लोपोन्मुख जाति समुदायया मनूतय्सं भाय्या महत्व थुइकाः भाय् प्रतिया जागरण हयेत न्ह्यचिलाच्वंगु अवस्था दु । मेखे छगू उन्नत जाति नेवाः समुदाय दुने धाःसा भाय् प्रतिया चिउताः झन् झन् म्हो जुयावंगु खनेदु । थौं भाय्या महत्वयात लिबाक्क जक थुइकूगुलिं कुसुन्डा जाति दुने मुक्कं निम्ह जक भाय् ल्हाय् सःपिं ल्यं दनि । छु नेवाःतय्सं नं थःगु भाय्या संरक्षण यायेगु निंतिं नेवाः भाय् ल्हायेसःपिं सीमित मात्राय् जक ल्यं दयेमाःगु खःला ? नेवाः भाय्यात लोपोन्मुख भाय्या धलखय् दुथ्याकेधुंकाः जक भाय् ल्यंकेगु बारे जागरण वइगु खःला ?

थौं गुलि नं नेवाः भाय्, संस्कृति व जातिय अस्तित्व ल्यंकेगु धकाः नीस्वनातःगु संघ–संस्थातय्सं नेवाः भाय् ल्हायेगु हे त्वःतेगु खःसा अज्याःगु संघ–संस्था नीस्वनातःगु अर्थहीन जुइ । संस्कृति ल्यंकेगु नामय् ज्याझ्वः वा दिवस यायेगु तर भाय्यात महत्व मबीगु खःसा अज्याःगु ज्याझ्वः वा दिवस केवल नांया जक जूवनी, संस्कृति ल्यंकेगु निंतिं ग्वाहालि जुइमखु ।

थौं झीगु भाय् ल्हाइपिं झन् झन् म्हो जुयावनाच्वंगु दु । थौं झीगु भाय् ल्हायेसःपिं दुगु इलय् न्हूपिंत हस्तान्तरण यानाः भाय्या महत्वयात थुइकाबीगु कुतः जुइमाः । मखुसा कन्हय् भाय् ल्हाय् सःपिं झीसं मालाजुइमाःगु अवस्था वयेफु । कुसुन्डा भाय् तनावनाच्वंगु प्रति ज्ञानीमैया कुसुन्डां क्यनाच्वंगु चिउत झीसं नं मनन यायेफुसा बांलाइ – ‘मनूत ध्यबा खर्च यानाः मेपिनिगु भाय् स्यंवनी तर थःगु हे भाय् तनावंगुलिं सुयातं दुःख मदु ।’ (अन्नपुर्ण पोष्ट, दँ १७ ल्याः १४७ शनिवाः ६ असोज २०७५)