डा. कमलप्रकाशया राजनीतिक चेतना
राणा शासनया अन्त्य लिपा २०१५ सालय् न्हापांगु आम निर्वाचन जुइत्यंगु ई । क्षेत्र नं १ येँपाखें स्वम्ह सशक्त उम्मेदवारत चुनावी मैदानय् दंवयाच्वंगु । पुलांम्ह प्रधानमन्त्री के. आई. सिंह व पुलांम्ह मन्त्री गणेशमान सिंह । निम्ह प्रभावशाली नेतातय् दथुइ मेम्ह उम्मेदवार नेकपाया संस्थापक पुष्पलाल श्रेष्ठ ।
चुनावया घोषणानापं आम जनताय् थःथःगु पक्षय् लहर हयेगु होडबाजी । गणेशमान थँबहिया चाक्सीबारीस्थित थःगु हे छेँ नं प्रचार प्रसारय् व्यस्त । उखे पुष्पलाल थःगु निंतिं सम्पर्क ज्याकू मालाच्वंगु । न्ह्यखाय् बालं च्वंच्वनादीम्ह पुष्पलालयात थःगु हे गड क्षेत्रय् प्रचार प्रसार ज्याकू तयेगु रहर । मेम्ह कम्युनिष्ट नेता शम्भुराम श्रेष्ठ नं न्ह्यखाय् हे च्वनीगु ।
ज्याकू मालेगु झ्वलय् न्ह्यखां सय मिटर ति थुखे च्वंगु थाय्मदु चुकय् ज्याकू चायेकेगु क्वथा लुत । व क्वथा खः– डा. कमल प्रकाश मल्लया ।
प्रगतिशील राजनीतिक हस्तित च्वनीगु व राजनीतिक गतिविधि जुयाच्वनीगु जूगुलिं थाय्मदु त्वाःया मल्लया जीवनया न्हापांगु ब्वः नं राजनीतिनाप स्वनाच्वंगु जुल ।
पुष्पलाल, शम्भुराम, मनमोहन अधिकारी, चन्द्रमान मास्के लगायतनापया संगतं वय्कः नं प्रगतिशील विचारधारापाखें प्रभावित जुयादिल । लिपा त्रिचन्द्र कलेजय् आईए ब्वनाच्वंगु इलय् अखिल नेपाल विद्यार्थी फेडरेसनय् आवद्ध जुयाः राजनीतिइ लगे जुयादिल । झिच्यादँया वैंशय् तत्कालीन सरकार विरुद्ध जवर्जस्त भाषण यानादिल ।
छक्वः सरकारं हःगु सुरक्षा कानून विरुद्ध भाषण याःगु इलय् वय्कःयात ज्वनायंकल । उबलय् सुरक्षा कानून अन्र्तगत वय्कःयात भद्रगोल जेलय् गुला तक बन्दी दयेकल ।त्वालय् च्वंपिनि संगतं वय्कःया राजनीतिक चेतना थकायेगु निंतिं छगू कथं ग्वाहालि मयाःगु मखु । लिसें छेँजःया लकसं नं वय्कःयात स्वतन्त्रता, न्याय व समान्ताया मुद्दाय् न्ह्यःने वनेत ग्वाहालि दत ।
वय्कःया बाज्या पूर्ण मल्ल कुमारी चोकय् अवस्थित राजश्व विभागया कर्मचारी । छुं दँ तक अन ज्या यायेधुंकाः पूर्ण मल्लयात चन्द्र शम्सेरं जागिरं लिकानाहल । थःगु नांया ल्यूने ‘मल्ल’ जात च्वःगु अभियोगय् जागिरं पितिन । जात लिकाये माने मजुइवं सन् १९१० सेप्टेम्बरय् वय्कलं थःगु जागिर तंकेमाल ।
लिपा मल्लया अबुजु योगेन्द्र प्रकाश मल्लयात नं चन्द्र शम्सेरं हे सन् १९२८ अक्टोबरय् जागिरं लिकयाहल । अभियोग खः– वय्कः पूर्ण मल्लया काय्, गुम्हेसिनं थःगु पहिचान (मल्ल)यात लिकाये माने मजुल । कमलप्रकाश मल्ल थःगु छेँजःयात राज्यपाखें याःगु विभेदयात बांलाक थूम्ह खः । राज्यया अन्यायपूर्ण व्यवहार व असमान्तप्रति सजक व सचेत जुयादी ।
बाज्या व बाःयात राज्यपाखें याःगु अन्यायपाखें वय्कःयात राजनीतिक विभेदया बारे सचेत याकेगु ज्या याकल । उखे वय्कःया कका होमप्रकाश मल्लया राजनीतिक गतिविधि व चेतनापाखें नं सीकाः कायेगु, स्यना कायेगु यानादिल । होमप्रकाश २००७ साल लिपा प्रगतिशील अध्ययन मण्डल, नेपाल युवक संघ व जनवादी संयुक्त मोर्चाया समर्थक जुयादिल ।
वय्कः थःगु क्वथाय् भारतया विद्रोही नेता सुभाषभचन्द्र बोस, झाँसीया रानी लगायत किपा तिकातइगु, अले ‘माक्र्सवाद क्या है’, ‘विद्रोही सुभाष’ थेंज्याःगु सफू ब्वनादीम्ह ।त्वाःया पासाभाइपिनि संगत, छेँजःयात राज्यं याःगु विभेदप्रतिया आक्रोश व छेँजःया राजनीतिक चेतनाया कारणं डा. कलमप्रकाश मल्लया न्हापांगु ब्वः राजनीतिपाखे तप्यंक स्वापू दत ।
डा. कमलप्रकाशं थःगु जीवनया लिपांगु इलय् तक नंं राजनीतियात सतिकं मुल्यांकन यानाच्वनादिल । राजनीतिक दल वा राजनीतिक नेतृत्वनाप विद्यार्थी ई धुंकाः सतिक च्वने चाहे मजूसां वय्कःया गहन बिचाः न्ह्याब्लें छगू मार्गदर्शन जुयाच्वन ।
त्रिचन्द्र कलेजय् आईए व बीएया पढाई जुयाच्वंतले वय्कः राजनीतिइ सक्रिय जुयादिल । लिपा छेँया आर्थिक अवस्थाया हुनिं जागिर नयेमाःगुलिं प्रत्यक्ष रुपं राजनीतिपाखे संलग्न जुयामदी । उगु ई तक वय्कःया क्षमता व लगनशीलता यच्चुके खनेदयेधुंकल । छगू इलय् पुष्पलालया सचिव सरह तक ज्या यानादीम्ह मल्ल राजनीतिपाखें प्रत्यक्ष रुपं संलग्न मजूगुलिं पुष्पलालं चिन्ता काल ।
छक्व चान्हय् हे वयाः वय्कःयात राजनीति यायेगु त्वःते मते धकाः पुष्पलालं इनाप याःवल । तर छेँया लकसं मल्लयात उखेपाखे सालेमफुत ।
प्रत्यक्ष रुपं वय्कलं लिपा राजनीति गुबलें यानामदी । तर राजनीतिपाखें वय्कःया मिखा धाःसा गुबलें उखेथुखे मजू । लिपा न्ह्याबलें वय्कः थःगु कलम व बौद्धिक च्वसुपाखें राजनीतिक विसंगति व विभेदयात कयाः बिचाः तयाच्वनादिल ।
वय्कलं राजनीतिक अवस्थाय् वयेमाःगु सुधारतय् बारे च्वयादीगु खँत लिपा प्रमुख राजनीतिक मुद्दा तकं जुयाबिल ।पञ्चायत व्यवस्थाया इलय् तकं वय्कलं छम्ह निडर च्वमि कथं पञ्चायती व्यवस्थाया आचोलना यायेगु त्वःतामदी । पञ्चायत व्यवस्थापाखें लादे यानातःगु छगू भाषा, छगू धर्मयात तप्यंक अस्वीकार यानादिसें वय्कलं आपालं च्वसुत च्वयादिल ।
वय्कलं नेपाःया विविधता व थीथी भाय्यात स्वीकार मयायेगु खःसा राज्य गबलें सुथां मलाइगु बिचाः निरन्तर प्वंकाच्वनादिल । मांभाय्या माध्यं शिक्षा बीमाः धइगु खँयात न्ह्याब्लें थःगु प्राथमिकताय् लाकादिल । वय्कलं स्वीदँ न्ह्यः मुक्कं जाति, भाषा व संस्कृतियात समान अधिकार दयेमाःगु धकाः तयादीगु बिचाः लिपा २०६२÷६३ सालया जनआन्दोलनय् प्रमुख राजनीतिक मुद्दा जुयाः पिज्वल ।
समावेशी व समानुपातिक प्रतिनिधित्व व्यवस्था लिपा जबर्जस्त रुपं सतक आन्दोलनय् एजेण्डा जुल । २०४६ सालय् प्रजातन्त्रया पुनःस्थापना लिपा एकल हिन्दु राज्य व भाषिक विभेदं निरन्तरता कायेवं नेवाःत राजनीतिक रुपं आन्दोलित जुल ।
सन् २००६लय् दकलय् न्हापां नेवाः राजनीतिक आन्दोलन नां पुचः स्वनाः नेवाःतय्सं जातिय स्वशासन, धर्म निरपेक्षता व संविधान सभापाखें न्हूगु संविधान निर्माणया माग यात । डा. कमलप्रकाश मल्ल सहित मुक्कं ५२म्ह वरिष्ठ नेवाः न्ह्यलुवाःतय्सं उगु माग यानादीगु खः ।
तत्कालीन नेकपा माओवादीपाखें गणतन्त्रया मागयात जर्बजस्त रुपं ल्ह्वनाच्वंगु इलय् च्वमियात गणतन्त्रया बारे कनादीगु खः, ‘आः संसारय् राजतन्त्रत दनीगु देशत स्वयेगु खःसा आपा गरिब देशय् जक दनी । यक्व देशय् राजतन्त्र मदयेधुंकल । झीगु देशय् नं स्वयेगु खःसा जुजु दयाः छुं फाइदा दइगु मखु ।’
न्हापांगु संविधानसभापाखें संविधान निर्माणया ज्या जुयाच्वंगु इलय् वय्कः अमेरिकाय् वनेधुंकूगु जुल । देशं पिने जूसां वय्कलं नेपालय् जुयाच्वंगु संविधान निर्माणया ज्याया विशेष रुची सहित स्वयाच्वनादिल । विशेष यानाः राज्य पुनःसंरचनाया सवालय् वय्कःया आपा रुची दुगु जुल ।
न्हापांगु संविधानसभाया राज्य पुनःसंरचना तथा शक्ति बाँडफाँट समितिं तयार याःगु झिंप्यंगू प्रदेशया खाकाय् वय्कलं निगू गहन टिप्पणी यानादिल । छगू नेवाःतय् निंतिं, मेगु पहिचान दुगु पहिचान सहितया प्रदेश स्वीकार मयाइपिनि निंतिं । राज्य पुनःसंरचना समितिया नेवाः प्रदेश दुथ्याःगु प्रतिवेदन स्वयेधुंकाः वय्कलं नेवाःतय् नेतृत्व वर्गतय्त छपु इमेल च्वयादिल ।
मेलय् न्ह्यःथनातःगु दु, ‘पुनःसंरचना समितिं तयार याःगु खाका छगू हे जक मापदण्ड कथं यानातःगु दु – सांस्कृतिक वा पौराणिक । थुकी छुं नं ऐतिहासिक दस्तावेज व जनसांख्यिक तथ्यांकयात आधार दयेकातःगु मदु ।’
वय्कलं पौराणिक आधारया लिधंसाय् जुइगु सिमाया ल्यूने मवंसे नेवाः समाजयात बौद्धिक समाजपाखे वनेत, न्हूगु टेक्नोलोजि, व्यवस्थापकिय कौशल व विश्व बजारय् प्रतिस्पर्धा यायेफइगु कथं स्रोत व साधनयात उपयोग यायेफुसा जक झीगु भविष्य सुनिश्चित जुइगु तर्क न्ह्यब्वयादीगु खः ।
अथेहे छक्व प्राध्यापक चैतन्य मिश्रं राज्य पुनःसंरचना, जातिय अधिकार लगायतयाबारे प्रस्तुत यानादीगु कार्यपत्रय् तसकं असहमति प्वंकादिल । वय्कलं असहमतियात मेल यानादिल । मिश्रया कार्यपत्रय् राज्य पुनःसंरचना समितिं तयार याःगु झिंप्यंगू प्रदेशया खाकायात छुं नं थाय् मबिउगु खँय् तँ प्वंकादिल ।
वय्कलं च्वयादी, ‘संविधानसभा नेपाःमितय्सं ल्यःगु प्रतिनिधितय् सार्वभौम ईकाइ खः । छिगु प्राज्ञिक कार्यपत्रय् थुकीयात थाय् बीमाःगु खः । थ्वहे छगू विश्वास यानातःगु निकाय सुनां न्हूगु संविधान निर्माण यायेगु ज्या याइ । छिं थुकी जूगु छलफलयात छुं नं महत्व बियामदी । थ्व विश्वास हे यायेबहमजू !….यदि आःया प्रशासनिक व राजनीतिक ईकाइयात परिवर्तन यानाः भचा अप्वः स्वायत्तता बीयाः न्हूगु निर्माण याइसा आकाश कुतुं वइमखु ।
यदि ऐतिहासिक संस्कार व सांस्कृतिक पहिचानयात प्रदेश निर्माणया झ्वलय् ल्यंकेफइसा थुकिं छु क्षति याइ ?’थुकथं डा. कमलप्रकाश मल्लं प्रत्येक हिलावंगु राजनीतिक व्यवस्थाय् थःगु अभिमतया जाहेर यायेगु ज्या यानाच्वनादिल । वय्कलं न्ह्यथनादीगु आपालं खँत कालान्तरय् पाय्छि सावित नं जुल ।
साहित्य, इतिहास व भाषाया ख्यलय् वय्कलं थःगु प्रत्यक्ष संलग्नताय् यक्व खँ बिया झाल । तर राजनीतिक रुपं वय्कलं यानादीगु गहन टिप्पणीत नं थुगु समाजया निंतिं उलिग्यंक महत्वपूर्ण जू ।डा. कमलप्रकाशं थःगु जीवनया लिपांगु इलय् तक नंं राजनीतियात सतिकं मुल्यांकन यानाच्वनादिल ।
राजनीतिक दल वा राजनीतिक नेतृत्वनाप विद्यार्थी ई धुंकाः सतिक च्वने चाहे मजूसां वय्कःया गहन बिचाः न्ह्याब्लें छगू मार्गदर्शन जुयाच्वन । थौं वय्कः झीगु निंतिं मंत । नेपालं छम्ह इतिहासकार, भाषाविद् जक मखु राजनीतिक ख्यलय् दूरदर्शिता दुम्ह छम्ह विद्वान मार्गनिर्देशक नं तंकेमाल । वय्कलं राजनीतक ख्यलय् म्हिताच्वनादीगु ‘वाचडग’या भूमिका न्ह्याबलें मगाःमचाःगु अनुभूत जुयाच्वनी ।
LEAVE YOUR COMMENTS