ने. सं. ११४४ कौलाथ्व पारू - नःलास्वनेगु

जिमि कमलदाइ

म्याट्रिक क्वचाये धुनेवं त्रिचन्द्र कलेजय् आई.ए. ब्वनाच्वंम्ह विद्यार्थी । पाठ्यांश अन्तर्गत ब्वनेमाःगु विषय अंगे्रजी साहित्यया सफूत । वर्डसवर्थनिसें शेली अले शेक्सपीयर, ओ. हेनरी, चाल्र्स डिकन्सपिनि कृतित ब्वनेमाः । संभवत् थ्वहे प्रभावय् जिमि दाजु कमलप्रकाश मल्लया साहित्य विधाप्रति गाक्कं नुगः क्वसात ।

साहित्य श्रृजनाया झ्वलय् थःम्हेसिनं कुतः याःगु ला द हे दु, तर थः ज्वलिंज्वःपिं ल्याय्म्हपिंत मुंकाः साहित्यिक उद्देश्य पूवंकेत छगू संस्था हे नीस्वनादिल— विद्यार्थी साहित्य मण्डल । नायः गम्भीरमान सिंह माय्केँ (पुलांम्ह प्रधानाध्यापक, विश्वनिकेतन हाई स्कूल) उकिया छ््याञ्जेया भाला कमल दाइ थःम्हेसिनं क्वबियादिल ।

ज्याकू जिमिगु थाय्मदुया थकूछेँय् । पुलां छेँय् क्वसं चकंगु दलान अले न्ह्यनेसं क्यबचा, अनहे दबू ग्वयाः इलय् ब्यलय् साहित्यिक ज्याझ्वः जुइगु । लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा, माधवप्रसाद घिमिरेनिसें गोपालप्रसाद रिमालपिं पाहाँ कथं सःतातइ ।

अन हे त्वाःबहाःया मोतीकाजी स्थापित (अस्कलया प्राध्यापक) दर्बेरत्न स्थापित, तीर्थलाल नःघःभनि (संस्कृति विज्ञ व च्वमि), आनन्दसिद्धि तुलाधर, हेमबज्र बज्राचार्य (झी लय्पौया सम्पादक), विश्वम्भरमान सिंह प्रधान (प्रा. नर्मेदेश्वर प्रधानया दाजु), केदारनाथ न्यौपाने (कन्यामन्दिर माध्यामिक विद्यालयया प्रधानाध्यापक)निसें हेरम्बबहादुर राजभण्डारी (पुलांम्ह कृषि सचिव) व अच्यूतबहादुर राजभण्डारीपिं (पुलांम्ह मुख्य सचिव) विद्यार्थी साहित्य मण्डलया सक्रिय दुजःपिं ।

धाइ, जिमिगु थ्वहे थाय्मदु थकूछेँया क्यबय् जुइगु विद्यार्थी साहित्य मण्डलया दबुली दकलय् न्हापां दनाः जनकवि दुर्गालालजुं थःगु काब्य यात्राया शुभारम्भ यानादिल । अथे हे फणिन्द्ररत्न बज्राचार्यजुया न्हापांगु साहित्यिक रचना पाठ नं थ्वहे दबुलि जुल । दाइ कमलप्रकासया प्रारम्भिक च्वसुत आख्यान व काब्य विधादुने हे खः ।

तर, लिपा वय्कः बुलुहुँ समालोचना विधापाखे आकर्षित जुयादिल । धुस्वांया औपन्यासिकताया मूल्याङ्कन अले दुर्गालालया ‘लिसँ’ काब्य संग्रहया विश्लेषणात्मक दुग्यंगु भूमिका हे वय्कःया समालोचना ख्यलय् ताय्तिति खत । थुकिं हे नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् वय्कःयात छम्ह धिसिलाःम्ह समालोचक कथं म्हसीके बिल ।

तर छगू न्ह्याइपुगु प्रसङ्ग गुकिं यानाः दाइयात समालोचनाया ख्यलय् सालाकाल । विद्यार्थी साहित्य मण्डलया दुने इलय् ब्यलय् थवंथःया दथुइ जुइगु साहित्यिक ज्याझ्वलय् दुजः अच्यूतबहादुर राजभण्डारीं छक्वः उबलय्या अतिकं चर्चित ‘संसार’ हिन्दी चलचित्रयात कयाः भचा ताहाकःगु हे समीक्षात्मक च्वसु न्यंकेगु ज्या जुल ।

सन् १९५१ स जेमिनि प्रोडक्सनपाखें न्ह्यब्वःगु एस.एस. सावनया निर्देशनया उगु चलचित्र उगु इलय् अतिकं बांलाः धकाः बय्बय् जुयाच्वंगु तर अच्युतबहादुरजुं उकी दुनेया आपालं मगाः मचाः व पाय्छि मजूगु पक्षयात गाक्कं क्वातुक अले ल्वःवनापुसेच्वंक समालोचना यानादिल । दाइयात थुकिं दुने थ्यंकथिल, समालोचना धइगु नं थुकथं हिसि दयेक, प्रभावकारी ढंगं च्वयेजिउ धयागु वाःचायेकल ।

थुकिया हे पे्ररणाय् दाइया च्वसा बुलुहुं सामालोचनापाखें क्वसात । थःगु समालोचनाया यात्राया पे्ररणा अच्युतप्रसाद राजभण्डारीपाखें प्राप्त जूगु खँ न्ह्यथनेगुलि दाइ नं ल्वःमंकामदी । नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीया संस्थापक महासचिव पुष्पलाल श्रेष्ठ, शम्भुराम श्रेष्ठ, अमीरबहादुर राजभण्डारीनिसें गोविन्दप्रसाद लोहनी, डा. मोहम्मद मोसिन मकबुल शाह, बलराम श्रमजिबि थज्याःपिं उगु ईया बामपन्थी नेतात नापया सतीगु सम्पर्क ।

थःहे नं उबलय्या वामपन्थी विद्यार्थी फ्रन्ट नेपाल विद्यार्थी फेडरेशनया दुजः । थ्वहे फेडरेशनया प्रतिनिधि कथं भूगोलपार्क, न्हूसतकय् भाषण बिउबलय् सुरक्षा कानून अन्तर्गत गुला तक जेलया कारवासय् नं च्वनेमाल । जितः लुमं जिमि पुलां छेँया मातं क्वथा, दकलय् तकूगु, तजाःगु । थुकियात जिमिसं वैठक क्वथा धायेगु । दाइया क्वथा थ्वहे ।

पूर्व–पश्चिम ताःहाक, पश्चिमया अंगःलिक्क अले दक्षिणपाखे चुक क्वःस्वःगु झ्याःनाप द्यनेगु लासा । लासा च्वसंया अंगलय् छपाः रंगिन किपा– सोभियत संघया अक्टोबर क्रान्तिया झ्वलय् जार शासकतय् शीतकालिन महलया दुने लेनिनं भाषण बियाच्वंगु किपा । अले उत्तरपाखे झ्याःमदु, छस्वाः जुइक अंगः ।

अंगः क्वय् सफू तयेगु राय्क, अले वसः तयेगु सुटकेश । अंगःया दथुइ रुसी कवि, नाटककार भ्लादमिर भ्लादिमिरोभिच मायोकोब्स्कीया किपा । दाइ थःम्हेसिनं शिशाकलमं च्वयातःगु किपा । समकालिन पासापिनि धापू कथं मायोकोब्स्कीपाखें दाइया युवा अवस्थाय् गाक्कं प्रभाव लाकूगु खनेदु ।

तर लिपा स्थिति हिल, दाइया क्वथाय् ब्वयातइगु किपाय् अंग्रेजी कवि वाई.बी. इयटस् व टी.एस. इलियटपिंस थाय् काल । माक्र्सवादपाखें प्रभावित अले श्रृजनात्मक साहित्यया स्रजक कमलदाइ जापानी भिक्षु इकाइ कावागुचि, गुम्हेसिनं नेपाल व सँदेय्या कला, संस्कृति, धर्म अले मानव सभ्यतायात कयाः न्हापांगु अध्ययन अनुसन्धान यायेगु ज्या यात, थ्वहे कावागुचिया लेख, रचना व कृतिपाखें आपालं खँ अनुकरण यायेत न्ह्यचिलादिल ।

अले बुलुहुँ छम्ह साहित्य ख्यःया च्वमि, समालोचक अले भाषाविज्ञ जुयाच्वंम्ह मनुखं नेवाः संस्कृति, सभ्यता, इतिहासया सम्बन्धय् छगू मौलिक व तथ्यगत खँ पितहयेगुलि समाजशास्त्री वा इतिहासकारया रूपय् गहन अध्ययन अनुसन्धान यायेगुली थःत फ्याना दिल । अझ धाये नेवाःतय् विशिष्ट म्हसीका न्ह्यब्वयेगुलि छम्ह ज्वःमदुम्ह प्राज्ञ कथं न्ह्यचिल ।

नेवाः जाति, नेवाः संस्कृति, नेपालभाषा, नेपाल संवत्या विरुद्ध जुयाच्वंगु राज्यस्तरया विभेदयात कयाः बौद्धिकस्तरं राष्ट्रिय अले अन्तरराष्ट्रिय जगतया न्ह्यःने छगू ज्वःमदुगु हाथ्याया रूपय् थःत थनादिल । थ्व अतिशोयोक्ति मखु, तर छगू ऐतिहासिक पृष्ठभूमि खः, वय्कः दुने ब्वलंगु थ्व विशिष्ट नेवाः म्हसीकाया चेत सखे, जिमि पारिवारिक आनुवंशिक अवशेष हे जुइमाः ।

जिमि बाज्या पूर्ण मल्ल कुमारी चोक, नेपाल फाँटया खरिदार । चन्द्रशम्सेर प्रधानमन्त्री । अले भीमशम्सेर कुमारीचोक अड्डाया हाकीम । चन्द्रशम्सेरपाखें विशेष उजं जुल – मल्ल धयागु जुजु खलः, उबलय्या महाराज धइपिं शाह खलक, अले जुजुपिं राणात, मल्ल धइपिं पुलांपिं जुजुपिं ।

छम्ह निजामति कर्मचारीपाखें गुकथं जुजुया थर मल्ल धकाः थःगु नांलिसे स्वानातयेफइ ? मल्ल थर तयेदइमखु, आवंलि राजलवत धकाः जातयात हीकेमाः ।बाज्यां अनहे लिसः बियादिल – जिमि बाज्या मल्ल, जिमि अबु मल्ल । उमि सन्तान जि, जिगु म्हसीका खः – मल्ल थर । जिं गथे मल्लया थासय् राजलवत धकाः थःगु म्हसीका तंके ।

जितः जिगु थर मल्ल थर, जिगु म्हसीका ल्यंकातये मदइगु खँ स्विकार मजू । मल्ल धकाः थःगु म्हसीका मदयेकाः जिं जागीर थामे यायेमखु । जितः जिगु जागीर सिबें जिगु म्हसीका मल्ल थर तःधं । अथे खःसा बरु जिं जिगु म्हसीका ल्यंकातयेत जागीर हे त्वःते ।
अनलिं जिमि बाज्याया जागीर मंत, तर जिमिगु म्हसीका मल्ल थर मंत धकाः धायेके म्वाल ।

थ्व बि.सं १९६७ भदौ २६ गतेया खँ खः । न्ह्यमथँसें मगाःगु छगू मेगु विशिष्ट स्वभाव धइगु जिमि दाइया जीवन शैली । विद्यार्थी इलंनिसें थःम्हं ब्वने धुंगु सफू, च्वसु, पत्रपत्रिकाय् ह्याउँ व वँचुगु रंगया शिशा कलमं हाइलाइट यानाः गुगुं नं इलय् थःत मालिबलय् स्वयेत व उद्धरण यायेत अःपुकेगु बानि ।

लिपा शोध विधि कथं प्रत्येक महत्वपूर्ण कृतिया सम्वन्धय् मेताकार्ड दयेकाः, उकी माःगु सूचना संग्रहित यानातःगु दइ । पत्रपत्रिकायापाखें थःत माःगु सामाग्री चानाः उकियात थीथी शिर्षक, उप–शिर्षक दयेकाः थीथी फाइल बक्सयादुने मुंकातइ । अथे हे पर्चा, वक्तव्य, मेमेगु ज्वलंत नं संरक्षित यानातइ ।

थःगु क्वथाया ¥यायकय् सफूत विषगत ल्याखं ब्वथलाः थासय् थासय् पंचिनाः मिले यानातइ, लिपा मालेत अःपुक । छगू हे सफू उखे थुखे जुइमखु ।च्वसां च्वयेबले नं आखःग्वः तग्वः जुइमा वा चिग्वः छगः छगः त्याजिक अले हिसिदयेक, ल्वःवनापुसेच्वंक च्वयेगु, झ्वःत गुब्सं च्वय्क्वय् जुइमखु, उलि हे तप्यं ।

क्वथाय् थःगु कलम, कापि, फाइलनिसें फुलदानीतक गन गुकथं तयेगु छगू आकर्षक शैली दु, दाइयाके । ब्वनेगु टेविलया द्यःने टेविल लाय्म्प, घरि, कलम, शिशाकलम तयेगु थलनिसें थःत वःगु ब्वनापौ तकं उलि हे ब्यवस्थित कथं ब्वयातइ । सुथय् गुब्सं नं थः द्यनागु लासा, फाँगा सुचुपिचु मयायेकं, थासय् थासय् मतयेकं क्वथां पिहां वइमखु ।

लासा वा वसः लथ्याइगु थःगु हे पहः दु । अथेहे क्वथाय् दुने लानातःगु ताथ, फ्येतुइगु मेचत, सफूया ¥याकय् गनं नं गुब्सं नं धूछफुति खने दइमखु । पुनातःगु वसः, लाकां गुब्सं क्वथाय् पिने खाना तयेगु वा उखेलाः थुखेलाः जुइक वानातयेगु धइगु मदु । लाकां गुब्सं क्वथाय् दुने खने दइमखु । ख्वाः स्वयेगु न्हाय्कनय् गुब्सं गुगुं किचः वा गुगुं भ्याः किनाच्वंगु खनीमखु, यच्चुस्से पिच्चुस्से ।

ककिचा दइ, तर ककिचाय् सँ छपु धकाः थानाच्वंगु दइमखु । थःगु वसः थःपिंस हीगु बानि । संगीतया धून दाइया अध्ययनया निंतिं अतिकं यःगु वातावरण । दकलय् यःगु तलत महमुदया पुलांगु म्येँ, अले उगु हे म्येँनाप थःम्हं नं सःबीगु । मखुसा मोजार्ट, बेथनोभेन व स्वान लेकया सिम्पोनि धून ।

अले गुब्सं गुब्सं शेक्सपीयरया म्याकवेथ, ह्यामलेट, किङ्ग लियर, आथेलो, रोमिया जुलेट प्याखंया सम्बाद न्यनेगु । सोनी ब्राण्डया स्टेरियो प्लेयरय् लङ्गप्लेस् डिस्क रिकर्डया सः थ्वयाच्वनी, कि मखुसा बुस कम्पनीया टेप रिकर्डरय् स्पूल चाहिलाच्वनी । बाटा वा फ्लेक्स कम्पनीया लाकां । पार्कर व सेफर कलम ।

क्यामेल कम्पनीया शिशाकलम । अले क्वीन्क ब्राण्डया रोयल ब्लू मसि । प्रत्येक खँय् थःगु विशेष छनौट व रुचि । अथेहे छेँय्पिने वनेबलय् न्ह्याब्लें क्रिज मिले जुइक इस्त्रि यानातःगु सूट अले टाई । तुइसेच्वंगु कमिज । नकतिनि पालिस यानातःगु लाकां । दाइयात यःगु बेलक्रिम चिकं अले सुचुपिचु जुइक ल्वःवनापुसे मिले जुइक छ्यनातःगु सँ ।

भ्वाथलं हुयाः प्वालाप्वाला थीकातःगु बेनले होण्डा मोटरसाइकल । बिचाः, ब्यक्ति अले कृतिया नापनापं जीवन शैली अथेहे आचरणया दृष्टिकोणं छम्ह पूर्णतायुक्त ब्यक्तित्व – ःबल या एभचाभअतष्यल १ जिमि कमल दाई !
थकूछेँ, पासिक्वत, भुइजःसि, येँ ।