राज्यं यानाच्वंगु सम्पदाया दोहण

नेवाःतय्गु म्हसीका धयागु हे इमिगु भाषा, संस्कृति, जात्रा, नखःचखः खः । थुमिगु मौलिक सम्पदाया कारणं हे विश्वय् नेपाःया म्हसिका बिस्कं जुयाच्वंगु दु । थज्याःगु जात्रा, नखः स्वयेगु निंतिं हे नं आपालं पर्यटकत नेपाः दुहां वयेगु यानाच्वंगु दु । विश्व सम्पदाया धलखय् बागू दर्जनं मल्याक थुज्याःगु सम्पदा स्वनिगः दुने लानाच्वंगु खं झी पुर्खात गुलित सम्पदाप्रेमी खः धयागु यच्चुक सी दइ ।

मल्ल जुजुपिनिगु पालय् तक थज्याःगु सम्पदाया निर्माण व पुनर्निर्माण जुजुपिं थः स्वय्म हे न्ह्यचिलाः यायेगु यानावयाच्वंगु खः । ख्वपया जुजु भूपितिन्द्र मल्लं न्यातपौ देगः दयेकूगु इलय् थः हे ज्यामिकथं ज्या यानाजूगु इतिहास नं झीगु न्ह्यःने दु । उकथं हे यलया लाय्कु दुनेया कृष्ण मन्दीर, येँया हनुमानध्वाखा निर्माणय् थुपिं मल्ल जुजुपिनिगु आपालं योगदान दु ।

तर गबलें निसें स्वनिगःयात पृथ्वीनारायण शाहं थःगु ल्हातय् लाकल, उगु ई लिपा थज्याःगु सम्पदा निर्माणया इतिहास खंकेमफु । अझ लिपा वनाः राणाकालीन इलय् व शाह जुजुतय्सं थज्याःगु सम्पदाया दोहन यायेगु व कमे यानाः नयेगु ज्याभःकथं जक छ्यलाच्वंगु खनेदु । थुमिगु राज्य शासनया इलय् न्हूगु सम्पदा निर्माणया ला छु खँ, पुनर्निर्माणय् तकं राज्यं वास्ता तयेगु मयाः ।

नेपालय् ब्वःगु निगू वि.सं. १९९० व २०७२ सालया तःभुखाय् लिपा आपालं सम्पदात नष्ट जूगु इतिहास दु । थज्याःगु सम्पदा भुखाचं थुनाबिलसा थुकिया पुनर्निर्माणय् न्हापाया मौलिक स्वरुप स्वयां फरक कथं दयेकूगु, न्हापा स्वतँ जाःगु देगः लिपा छतँ जक याना दयेकूगु इतिहास दु । अझ गुलिखे सम्पदा नष्ट जूगुयात पुनर्निर्माण हे मयासें न्हूगु स्वरुपया भवन निर्माण यानातःगु खंके फइ ।

स्मारक ऐनकथं छुं नं सम्पदा क्षेत्र दुने गुगुं नं कथंया विज्ञापन यायेगु वा जात्रा, सम्पदालिसे स्वानाच्वंगु सुचं तयेमदु धयागु नियम दु । तर आःया इलय् गद्दी बैठकय् गुगुंकथं जात्राया इलय् गंल्वय्या विज्ञापन यायेगु ज्या सरकारं यात थ्व सरासर सम्पदा संरक्षण व स्मारक संरक्षणया विपरित खः । थ्व नं राज्यपाखें सम्पदायात दोहन यायेगु ज्या जूगु दु ।

हनुमानध्वाखा लागाया वसन्तपूया गद्दी बैठक भवन, न्हूसतकया विहार स्यंका छ्वःगु थुकिया दसि खः । नेपाःया सम्पदात संरक्षण मयाःगु अनेक दसित दु । पंचायतकालीन इलय् थुकिया मौलिक स्वरुपयात स्यंकाः न्हूगु रुप बिउगु दु । सम्पदाया प्रचार यानाः हे आपालं पर्यटक दुकायेगु ज्या जुल, तर पर्यटकपाखें जूगु आम्दानी तकं सम्पदा संरक्षणयात छ्यलेगु मयासे मात्र दोहन यायेगु ज्या जक जुल ।

नेवाः पुर्खातय्सं सम्पदा संरक्षणया निंतिं तयातःगु आयस्ताया बुँ सरकारीकरण यानाः नीजि क्षेत्रं जुइगु सम्पदा संरक्षणयात तकं हानी नोक्सानी यायेगु, तिबः मबिइगु व थुपिं फुक्क थनया आदिवासी नेवाःतय्गु चिं कथं कयाः थुकियात न्हंका हे छ्वयेगु ज्या याःगु खनेदु ।

पंचायती सरकारया इलय् पिने ब्वयेकथं सम्पदा संरक्षणया निंतिं अनेक ऐन कानून नं दयेकातःगु खनेदु, तर थज्याःगु कानून लागू यायेगु स्वयां क्यनेगु निंतिं हे जक जूगु व प्रभावशाली मनूतय्गु निंतिं थुकिं थिइ मफूगु खँ नं आः इतिहास जुइधुंकल । नेवाःतय्गु सम्पदा व थ्व लिसे स्वानाच्वंगु जात्रा नखः आः नं आकर्षणया विषय जुयाच्वंगु दु ।

थज्याःगु जात्रा स्वयेत हे जक नं विदेशी पर्यटकत नेपाः दुहां वयाच्वंगु दु । थज्याःगु हे सम्पदा न्ह्यब्वयाः सरकारीस्तरं पर्यटकतय्त आकर्षित यायेगु निंतिं देश विदेशय् प्रचार प्रसार नं यानावयाच्वंगु दु । स्वनिगः दुनेया सम्पदा नेवाः पुर्खातय्सं निर्माण यानातःगु कारणं थुकिया संरक्षणया निंतिं सरकारी नीति नियम अनुकुल मजूसां थनया रैथाने मनूतय्सं थुकियात न्ह्याका हे च्वंगु दु ।

छुं दँ न्ह्यः येँयाःया इलय् इन्द्रजात्राय् जुइगु कुमारी जात्रायात प्रत्यक्ष असर लाइकथं निर्णय सरकारपाखें जूगु इलय् सकल स्थानीयवासीत जानाः सरकारी निर्णयया विरुद्ध छप्पँ छधी जुयाः विरोध याःगु खः । अन्तत सरकारं पुलिं चुयाः जात्रा हनेत माःगु फुक्क सुविधा राज्यपाखें बीगु निर्णय याःगु खः । तर ई न्ह्यावंलिसे हाकनं सम्पदा संरक्षणयात स्वयेगु थुमिगु मिखा हिलावंगु खः ।

थुगु दँय् येँयाःया इलय् छगू मू आकर्षक जुयाच्वंगु ‘दशअवतार’या प्याखं क्यनेगु ज्या बन्द जूगु दु । थ्व मेता कारणं मखसे उकथं प्याखं क्यनीपिंत बीमाःगु सुविधा सरकारपाखें उपलब्ध मजूगु कारणं खः । थुगु प्याखं इन्द्रजात्राया इलय् अर्थ अभावया कारणं दिकेमालेफु धकाः जात्रा शुरु जुइन्ह्यः हे सम्बन्धित मनूतय्सं तःथाय् सः तयेगु ज्या याःगु खःसां सम्बन्धित जिम्मेवार मनूतय्गु उदासिनताया कारणं समस्या ज्यंकेगु ज्या मजुल ।

अन्ततः ‘दशअवतार’ क्यनेगु ज्या दित । थथे इन्द्रजात्रायात प्रत्यक्षकथं असर लाकेगु ज्या सरकारी निकायपाखें जूगु दु । थ्व नं थुमिसं सम्पदा संरक्षणपाखे यानाच्वंगु बेवास्ताया नमूना खः । सम्पदायात राज्यपाखें दोहन जुयाच्वंगुया मेगु प्रत्यक्ष दृष्य नेपाः सरकारपाखें सम्पदा क्षेत्रय् जक मखु, सम्पदा स्मारक गद्दी बैठकय् विज्ञापन न्ह्यब्वयेगु ज्यां याःगु दु ।

स्मारक ऐनकथं छुं नं सम्पदा क्षेत्र दुने गुगुं नं कथंया विज्ञापन वा जात्रा, सम्पदालिसे स्वानाच्वंगु सुचं तयेमदु धयागु नियम दु । तर आःया इलय् गद्दी बैठकय् गुगुंकथं जात्राया इलय् गंल्वय्या विज्ञापन यायेगु ज्या सरकारं यात थ्व सरासर सम्पदा संरक्षण व स्मारक संरक्षणया विपरित खः । थ्व नं राज्यपाखें सम्पदायात दोहन यायेगु ज्या जूगु दु ।

झी नेवाःत दुने थौंकन्हय्या इलय् आपालं सम्पदाप्रेमीतय्गु अस्तित्व खनेदयाच्वंगु दु । थुमिसं सम्पदा संरक्षणया निंतिं ज्यान हे पाये धकाः तकं उद्घोष यायेगु यानाच्वंगु दु । तर सरकारपाखें थुकथं जानाजान जुयाच्वंगु सम्पदाया दोहनयात तकं मखनीगु वा मखंपहः यायेगु ज्यां थज्याःपिं मनूतय्गु नियतिइ शंका वनीगु स्वाभाविक खः ।

थज्याःकथं स्मारकयात हे छ्यलाः येँयाःया इलय् सरकारं सम्पदाया दोहन याःगुयात सकल सम्पदाप्रेमीतय्सं थःपिनिगु बिचाः पितबीमाःगु अपरिहार्यता दु । थज्याःगु गैरकानूनी ज्याय् सरोकार मक्यन धाःसा राज्यपाखें जुयाच्वंगु सम्पदाया दोहन अझ भयानक जुयावइगु खँय् सकसिनं होस यायेमाः ।