ने. सं. ११४४ ञलाथ्व पुन्हि - येँया: पुन्हि

मिस्तय्सं रथ सालीगु व जिगु अनुभव

नानीहिरा महर्जन (प्रजापति)

झीगु देय् नेपाःयात परापूर्वकालंनिसे द्यःपिंसं रक्षा यानातःगु देय् धकाः धायेगु यानातःगु दु । छाय्कि झी पुर्खां थन यक्व हे देवदेवीपिं थापना यानाथकूगु दु । थ्वहे द्यःपिंत पुजा यानाः इलय्ब्यलय् जात्रा यानाः नखः हनेगु नेवाःतय्गु परम्परा खः । नेवाःतय्गु चलन कथं गथांमुगःनिसें नखः शुरु जुइ, अले सिथिनखः वलकि दछिया नखः क्वचाइगु चलन दु ।

थुकिया दुने गुंपुन्हि, येँयाःपुन्हि, मोहनिं, स्वन्ति, बालाचः¥हे, पाहांचः¥हे, ल्हुतिपुन्हि आदि फुक्कं लाःवः । गुगुं नखःबलय् द्यः पुजा यानाः नखः हनीसा गुगुं नखःबलय् द्यः जात्रा यानाः नखः हनेगु याइ । द्यः जात्रा निगू कथं याइ । खतय् तयाः कुबिया ःजात्रा याइगु व रथय् तयाः सालेगु । येँ देशय् द्यः रथय् तयाः रथ सालाः परिक्रमा याइगु निगू जात्रा दु ।

चैत महिनाया जन्माद्यःया जात्रा व येँयाःया श्रीगणेश, श्रीभैरब व श्रीकुमारी रथ जात्रा ।हलिमय् ज्वः मदुगु छगू जात्रा खः येँ देय्या येँयाः जात्रा । थुगु जात्रायात राष्ट्रं जक मखु अन्तराष्ट्रिय स्तरं महत्व बियातःगु दु । परापूर्वकालंनिसे निरन्तर कथं न्ह्याना वयाच्वंगु थुगु येँयाः जात्रा येँया छगू मौलिक जात्रा खः ।

नेवाः दुनेया फुक्क जाति छथाय् च्वनाः थ्व जात्रा न्ह्याकी । येँयाः जात्रा यंलाथ्व द्वादशी निसें यंलागा चतुर्थी तक यानाः च्यान्हुयंक हनी । यंलाथ्व द्वादशीकुन्हु हनुमानध्वाखाया कालभैरबया न्ह्यःने यःसिं थनाः शुरु जुइगु थुगु जात्राय् थीथी द्यःपिं पिहां वयाः प्याखं क्यनेगु याइ । किलागःया पुलुकिसि व दीप्याखं, मजिपाः लाखेननिया लाखे आजु, होलच्वया सवःद्यःनं थुगु जात्राय् च्यान्हुयंकं परिक्रमा यानाः प्याखं ल्हुइकेगु याइ ।

थुगु जात्राय् श्रीगणेश, श्रीभैरब व श्रीकुमारी रथ जात्रा स्वन्हु जुइ । येँया क्वने लागाय् क्वनेयाः, थःने लागाय् थःनेयाः व दथुया लागाय् नानिचायाः । इतिहासय् उल्लेख जूकथं श्रीगणेश, श्रीभैरब व श्रीकुमारीया रथ सालेगु जात्रा निसःत्या दँ स्वयां अप्वः दयेधुंकूगु दु । न्हापा मिजंतय्सं जक रथ साला वयाच्वंगु खः ।

झीगु समाजय् छुं नं शारीरिक कथं बल तुइगु ज्याय्, हुलमुलय् वनेगु ज्याय्, सयेकेसिइकेगु ज्याय् मिजंत जक वनेगु याइ, मिस्त वनीमखु वा छ्वइमखु । अथे जुयाः मिजंतय् तुलनाय् मिस्त लिउने लाः । तर थौंया नीछगू सदीइ थ्यंकाः न्हापायागु बिचारय् यक्व हे हिउपाः वयेधुंकल । आःयागु इलय् मिस्त लिउने मलाये धुंकल ।

फुक्क ख्यलय् मिसात दुथ्याये धुंकल, नापं मिजंतय् सरह वयेधुंकल । सगरमाथा गयेगु निसें अन्तरिक्षय् वनेगुली तकं मिस्तय्सं सफलता हासिल याये धुंकल । सायद थ्वहे बिचाः याना जुइ हनेबहम्ह मदुम्ह ई. मोहनकुष्ण डंगोलं ने. सं. ११३२ (वि.सं. २०६९)य् येँयाः जात्रा समारोह समितिइ मिस्तय्सं रथ सायेकेगु प्रस्ताव तयादिल ।

येँयाः जात्रा समारोह समिति दुने अनेक बहस व छलफल लिपा येँयाःया लिपांगु न्हि नानिचायाःकुन्हु श्रीकुमारीया रथ छखः मिसापिंसं सायेकेगु सहमति जुल । उगु इलय् जि ज्यापु महागुथि येँ महानगर समितिया लिउछ्याञ्जे नापं मिसा कवःया कजि जुयाच्वनागु जुल । उगु कारणं नानिचायाः जात्राया श्रीकुमारीया रथ मिसापिंसं सायेकेगु व्यवस्था यायेत जितः भाला बिल ।

जिगु संयोजकत्वय् थुगु जात्रा न्ह्याकेगु क्वःछित । थ्व खँ न्यंकभनं बय्बय् जुल । सलंसः दँ न्ह्यवंनिसें मिजंतय्सं जक रथ सालाः जात्रा न्ह्याका वयाच्वंगु आः वयाः मिस्तय्सं नं रथ सालेगु धाःबलय् थ्व खँय् यक्व हे चर्चा जुल । समाजय् छुं नं न्हूगु ज्या जुलकि उकिया चर्चा जुइगु स्वाभाविक हे खः ।

मिसापिंसं रथ साला जात्रा याये जिउ व मजिउ धइगु खँय् यक्व विवाद नं जुल । गुलिसिनं जिउ बांलाः धालसा गुलिसिनं मत्य, मजिउ धाल । उलि जक मखु द्यः कोप जुइ तक नं धाल । तर थ्व इतिहास दयेकेगु ज्याय् जि लिहां मवना । जि नापं जि पासापिं मुनाः थाय्थासय् वनाः छगू चिकिचाधंगु सर्भे थें याना । त्वाः–त्वाःया थाकुलि, थाकुलिनकिंपिं नापं बुद्धिजिविपिंके न्यनेकने याना ।

उकिया लिच्वःकथं यक्वसिनं जिउ धइगु खँ पिहां वल । उलि जक मखु द्यः धइम्ह ला सकसियां मंकाः जुइ, मिजंतय्सं सालाः द्यः लय्ताइ व मिस्तय्सं सालकि द्यः तंचाइ धइगु दइमखु । बांलाःगु ज्याया सुरुवात जुइ । उलि जक मखु छिमिसं यायेत्यंगु ज्या छगू इतिहास जूवनी धयादिल । थ्व खँ न्यनाः जितः यक्व हे आत्मबल थहां वल ।

जिं ज्याया भाला ला कया, तर थपाय्धंगु रथ मिस्तय्सं जक सालाः जात्रा सुथांलाके फइ ला मफइ ला धकाः मनय् तसकं धन्दा जुलसा मेखे ऐतिहासिक ज्या यायेदयाः मनय् लसताया स्वां नं ह्वयााच्वन । शुरुयागु दँय् श्रीकुमारी रथ जक सालेगु क्वःजिउगु खः । उकिया तयारीया लागि पासापिंनाप सहलह यानाः यक्व हे रणनीति दयेका ।

रथ सालेगु थाकु, अःपुया ज्ञां मदुगुलिं पुवंक सालेमाः धकाः मयासे प्याफः पुलाः न्यतय् तक जक सालाः न्यतं किलागः पाखे वनीगु मोडय् खिपः त्वःतेगु सहलह याना । परम्परागत स्वीनिगू त्वाः नापं थीथी जातिय खलःपुचःयात पत्राचार यानाः रथ सालेत इच्छा दुपिं मिसापिं मुंकाः मिसा प्रहरी नापं नेपाः बैंक्वेटय् छगू सहलह मुँज्या न्ह्याका ।

थुकिं यानाः प्रहरी नं झीनाप दु धइगु भावं मिस्तय्त उर्जा तनाबिल । जात्राया तयारी यानां तुं वना । समारोह समितिं रथ सालीपिं फुक्क मिसातय्त म्हसीका कथं पास क्वखायेगु व्यवस्था यानाबिल । थथे जुजुं नानिचायाः जात्राया दिं थ्यन । मनय् ग्याःचिकु ला द हे दु । ई त्यल, ईकथं बसन्तपुली थ्यंकः वना । पासापिं नं सकलें इलय् हे थ्यंकःवल ।

अन च्वच्वं जि तसकं हे अजू चाल । अनंवः थनंवः धइगु हे मदु हाप्वः दनावःथें नेवाः मिस्त द्यःया रथ सालेत तम्से जुयाः वल । सु मचा, सु ल्यासे, सु बुरि सकसियां जोस, जाँगर उलि हे च्वजाः । अथे हे थीथी च्यानल व पत्रकारपिं नं उलि हे ग्वाःग्वाः वयाः मिस्तय्सं रथ सालिगुबारे न्यनेकने यानाच्वन ।

साइत जुल, कुमारी छेँनं श्रीगणेश, श्रीभैरब अले श्रीकुमारी द्यः कुहांबिज्यात, तोप तल दकलय् न्हापां श्रीगणेशया रथ सालायन, अले श्रीभैरबया रथ सालायन । श्रीकुमारीया पाः वल । मिस्त फुक्कं न्ह्यःने वल । हुलय् मिसापिं फुक्क छधी जुयाः श्रीकुमारी रथया खिपः ज्वनाः सालेगु शुरु यात । जि दथुइ च्वनाः पासापिंत हःपाः बिइथें मिले यानां वना ।

अथे हे गुलिं पासापिंसं झ्वः मिले यानावनसा गुलिं पासापिंसं हःपाः बिइगु यात । रथ सालाः न्ह्याः वंसेलिं द्यः हे जिमिगु लिउलिउ बिज्याःगु थें जिमिसं तायेका । छुं हे थाकु मजूगु जुयाच्वन । मिस्तय्सं गनं हे मत्वःतुसे पूवंक सालाः याःन्यायेकाः तिनि खिपः त्वःतल । गनं गनं छथाय् निथाय् मिजंतय् हुलं पंगः थनेगु ज्या ला भचा भचा जूगु हे जुल, तर वय्कःपिं नं लिपा बुलुहुं चिलावन ।

छुं कथंया बिघ्नबाधा, पंगः मजुइक रथ सालेगु क्वचायेके फुगु हे मिस्तय्गु निंतिं तःधंगु लसताया खँ जुल ।थ्व सफलतायात च्वछासें निगूगु दँ ने.सं. ११३३य् नं मिस्तय्सं नानिचायाः कुन्हु रथ सालेगुया निंतिं येँयाः जात्रा समारोह समितिं जिगु हे संयोजकत्वय् मिसा परिचालन उप–समिति गठन यात । तयारीया निंतिं थीथी जातीय खलः पुचःयात पत्राचार यानाः सहलह ब्याका ।

थुगु हे झ्वलय् इन्द्रजात्रा व्यवस्थापन समिति पाखें येँयाः जात्रा समारोह समितियात आः मिसापिंसं नानिचायाः कुन्हु श्रीकुमारीया छगू रथ जक मखु श्रीगणेश, श्रीभैरबया रथ नं यानाः स्वंगू हे रथ सालाः नानिचायाः पूवंका बिउ धयागु इनाप वल । थुकिया निंतिं रथ सालीपिं मिसातय् निंतिं २०० पाः टिशर्टया ब्यवस्था नं यानाबिल ।

स्वंगुलिं रथ सालेगु तयारी न्ह्यात । न्हापांगु दँय् थें रथ सालेत इच्छुक मिस्त नापं प्रहरी सकसितं नेपाः बैंक्वेटय् मुंकाः सहलह ब्याका । नानिचायाःया न्हि थ्यंकःवल । मिस्त फुक्कं ईकथं श्रीगणेश, श्रीभैरब व श्रीकुमारी स्वंगुलिं रथ सालेगु तयारी यानाः बसन्तपुरय् थ्यंकःवल । साइत कथं द्यःपिं रथय् बिज्यात । रथ सालेगु शुरु जुल ।

शुरुइ भचा अलमल जुल । रथ बिस्तारं न्ह्याःवन । हुल अप्वयां तुं वन । मिजंत गुलिस्यां मिस्तय्त हःपाः बिबिउं वनसा गुलिस्यां पंगः थनेत स्वल । अथे जूसां मिस्त लिज्यांमवंसे स्वंगुलिं रथ सालाः याःन्यायेकेत ताःलात ।अथे हे ने.सं. ११३४ या येँया जात्रा थ्यन । थुगु इलय् थ्यंबलय् येँयाः जात्रा समारोह समिति धकाः मस्वंसे इन्द्रजात्रा व्यवस्थापन समिति पाखें हे फुक्क कःघाना यंकेगु ज्या जुल ।

थुगु इन्द्रजात्रा ब्यवस्थापन समिति पाखें नानिचायाःबलय् मिस्तय्त परिचालन यायेगुया निंतिं जितः हे मिसा परिचालन कजि मनोनित यात । इन्द्रजात्रा ब्यवस्थापन समितिपाखें देय्या राष्ट्रपति, प्रधानमन्त्री, प्रधानन्यायाधीस अथेहे बिदेशी राजदूत नापं विशिष्ट ब्यक्तिपिं इन्द्रजात्रा कुन्हु जात्राय् सहभागी जुइगु कथं गद्दि बैठकय् झाइगु इलय् श्रीगणेश, श्रीभैरब व श्रीकुमारीया पुजा संकल्प याकेगु चलन दु ।

थुगु दँनिसें उगु ज्याझ्वलय् जिमित नं समावेश याना यंकेगु याःगु जुल । अन्तय्, ने.सं. ११३२ स शुरु जूगु थुगु क्रम आःतक मदिक्क न्ह्यानाच्वंगु दु । थुकियात निरन्तरता बिइफुगु धइगु हे मिसात फुक्क छधी जुइफुगुलिं खः थें ताः । हरेक ज्याय् पासापिं सकसिनं उलि हे सक्रिय जुयाः ग्वाहालि याना वयाच्वंगु दु ।

स्थानीय निकायया चुनाव धुंकाः अझ अप्वः थुगु जात्रा सुथांलाकेत ग्वाहालि जुयाच्वंगु दु । मिसा जनप्रतिनिधित नं उलि हे सक्रिय जुयाच्वंगु दु । थुकिया निंतिं सकल जनप्रतिनिधित लिसें जि पासापिं प्रति ब्यक्त यानाच्वना । थथे हे लिपा तक नं फुक्क मिस्त छप्पँ छधी जुयाः थुगु ऐतिहासिक ज्यायात निरन्तरता बियावनेमाः ।

थ्व ज्यायात अझ व्यवस्थित यानाः लिपाया पुस्तायात लःल्हाना थकेफःसा जक थ्व क्रम परन्तु तक न्ह्याकावनेफइ धइगु आशा याये फइ ।
च्वमि इन्द्रजात्रा ब्यवस्थापन समिति अन्तर्गत मिसा पुचः ब्यवस्थापन समन्वय कचाया कजि खः ।