पद्मरत्न मदुगु जूसा राजनीतिक कोर्स थथे मजुइगु

पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’

पद्मरत्न तुलाधर नेपाली समाजया आपालं आयामलिसे स्वापू दुम्ह व्यक्ति खः । भाषा, संस्कृति, राजनीति, साहित्य, नेपाल संवत् आदि आपालं आन्दोलनया ख्यलय् वय्कःया भूमिका दु । वय्कःयात जिमिसं थःपिनि अभिभावक भाःपाः सम्मान यानागु दु । जिमिसं सुरु यानागु झिदँ ताःहाकःगु जनयुद्धयात शान्ति प्रक्रियाय् हयेगु ज्याय् वय्कःया भूमिका मदुगु जूसा थौंया अवस्थाय् तक थ्यनीगु मखु जुइ धकाः मनूतय्सं गुगु धाइगु खः, व वास्तवय् अतिशयोक्ति मखु । वय्कः व दमननाथ ढुंगानाया टीमं शान्ति प्रक्रियाया दौरानय् गुगु भूमिका म्हितादीगु खः, यदि उलि मजूगु जूसा नेपाःया राजनीतिक कोर्स थौंया अवस्थाय् तक मथ्यनीगु निश्चित हे खः ।

जनयुद्ध निदँ क्यनेधुंकाः जि वय्कःयाथाय् वनागु खः । जिमिगु विरुद्ध सरकार अबलय् ‘किलो शेरा–टु’ नांगु अपरेशन सुरु यायेधुंकूगु ई । जिमित गन खन अन हे शुट यायेगु आदेश सुरक्षाकर्मीतय्त बियातयेधुंकल । थज्याःगु अवस्थाय् जनयुद्ध नं धाथें टिके जुइगु खः लाकि मखु धइगु संवेदनशील स्थितिइ थ्यनाच्वंगु उगु इलय् जि वय्कःयाथाय् वास्तवय् सल्लाह कायेत वनागु खः । वय्कःयात जिमिसं थः हे अभिभावक तायेकाः सुझाव कायेत नं वनागु खः । वय्कलं अबलय् छुं हे स्वार्थ मतसे जिमित मनं खंगु खँ कनादीगु खः ।

उगु इलय् जिमिगु माग धइगु यदि जनतायात संविधानसभा बीगु खःसा जिपिं शान्ति वार्ताय् वयेत तयार दु धइगु हे खः । तर शान्ति वार्ता माओवादीं चाहे जुयाः नं सम्भव जुइगु खँ मखु । छाय्धाःसां माओवादीं गज्याःगु युद्ध याःगु खः अज्याःगु युद्ध शान्ति वार्ता मार्फत सम्पन्न जूगु इतिहास विश्वय् तसकं कम हे जक दु । इतिहासय् या त विद्रोहीं सत्ता पूरा हे कब्जा याःगु दु, या त क्रान्तियात पूरा ध्वस्त हे यानाछ्वःगु दु । उमिसं जिमिसं शान्ति वार्ता मार्फत समाधानया प्रस्ताव न्ह्यःने हयागु खः । माओवादीलिसे शान्ति वार्ता यायेमाः धइगु पक्षय् वय्कःपिंसं जनमत दयेकादिल । वहे इलय् तत्कालीन जुजु ज्ञानेन्द्रं गुगु ज्या यात व नं माओवादीया लागिं वरदान हे साबित जुल । जि युद्धया सुप्रिम कमाण्डर नं जुयागु जुयाः उगु इलय् छु गज्याःगु उतारचढाव वल, व फुक्क जिं खनागु दु, भोगे यानागु दु ।

थुकथंया परिस्थिति लिपा गिरिजाबाबु नं वार्ता यायेमाः धइगुली हे थ्यन । अन्तर्राष्ट्रिय समुदाय ला जिमित वार्ताय् हयेमाः धइगु पक्षय् मदु । १२ बुँदे सहमति यानागु इलय् तकं उकियात असफल यायेत आपालं अन्तर्राष्ट्रिय समुदायं चलखेल याःगु हे खः । यदि पद्मरत्न व वय्कःया नेटवर्कं ज्या मयाःगु जूसा उगु प्रक्रिया नं सम्भव मजुइगु खः । जिपिं वार्ताय् वनेगु हे जुल धकाः अन्तिम निर्णय यानागु इलय् नं वय्कःया सल्लाह कयागु खः । अन्तिम इलय् फिनिसिङ टच यायेगु ज्याय् वय्कःपिनिगु भूमिका दु ।

उगु इलय् जिमि दथुइ फोनय् तसकं ताताःहाकः हे खँल्हाबल्हा जुइ । गुलिखे अवस्थाय् वय्कः जिलिसे कडा रूपं हे प्रस्तुत जुयादीगु नं दु । खँ ताःहाकः जुयावनी, जिं फोन तयेत्यंसां वय्कलं आसे फोन तयादी मतेनि धकाः हानं थःगु खँ तयादी । जिपिं उखे गज्याःगु थाकुगु परिस्थितिइ फोन यानाच्वनागु जुइ, तर वय्कलं धाःसा फोन तयादी मखु । गुलिखे मनूतय्त नापलाये माल धकाः वय्कलं सिफारिस यानादी । जिमिसं आसे, नापलाये मखुनि धाःसां वय्कलं नापलाये हे माः धकाः जिद्दी यानादी । वय्कलं धाल कि जिं नं म्हाः धाये मफु । आपालं राष्ट्रिय अन्तर्राष्ट्रिय मनूतय्त वय्कलं जिपिंलिसे भेट याकादिल । उकिं जिं ला धायेगु – दाइ, छिं ला जिमित अन्तर्राष्ट्रियकरण हे यानादिल । वास्तवय् जिमित का आः वार्ताय् वनेगु हे जुल धायेगु थासय् तक थ्यंकेगुली वय्कःया तःधंगु भूमिका दु ।

वार्ताय् वयेगु लागिं वय्कलं जिमित बराेबर धायेगु यानादी, जनता आँटे चायेधुंकल, छिकपिं याकनं वयेमाल । वय्कलं अथे धयादीबलय् जिपिं नं नाया हे वनीगु । वय्कःपिनिगु समेत अथक कुतः लिपा शान्ति वार्ता ताःलात ।

तर लिपांगु इलय् जब जिपिं संविधान निर्माण प्रक्रियाय् दुहां वना, वयां लिपा धाःसा पद्मरत्नजु जिपिं खनाः लय्ताया मदिल ।
वय्कः खुसी जुयामदी । वय्कः छु खँय् अथे लय्तायामदीगु खः उकियात धाःसा जिमिसं सम्मान याना । अथे खःसां छता खँ धाःसा जिं धाये हे माः, संविधान निर्माण प्रक्रियाय् जिमिसं गुलि याना व स्वयां अप्वः वने फइगु स्थिति हे मदु । जिं अबलय् ८ पेज ताःहाकःगु नोट अफ डिसेन्ट च्वयाः थःगु खँ स्पष्ट यानागु दु । जनयुद्धपाखें गुलि उपलब्धि चूलाःगु खः उकियात सम्मान व सुरक्षित यायेमाः धइगुली जिपिं वनागु खः । गुलि उपलब्धि चूलाःगु खः, उलिं मगाःगु चाहिँ अवश्य हे खः । व जिं महसुस यानागु दु । उलि तक हयेगुली छम्ह पात्रया रूपय् इतिहासं जितः गुगु जिम्मेवारी बिउगु खः उकिया लागिं आभारी जुया । तर अनेक परिस्थितिया दथुइ झी गन थ्यन, अनं च्वय् वने नं मजिउ धइगु जितः ताः । छाय्धाःसां गुलि उच्चस्तरया आन्दोलन जुइधुंकूगु पेरुइ स्वयादिसँ, अन आन्दोलनया नेतृत्व यानाच्वंम्ह गोन्जालो २५ दँ न्ह्यवंनिसें जेलय् दु । आः अन आन्दोलन धाःसा मदयेधुंकल । श्रीलंकाय् आन्दोलन याःम्ह प्रभाकरणयात स्याना बिल । आः अन आन्दोलन मदु । मलेशियाय् नं न्हापा अपाय्धंगु आन्दोलन जुल तर आः सुनसान हे दु । उकुन्हु बर्माया राष्ट्रपति नेपाः वःबलय् जिं अनया वामपन्थी आन्दोलन बारे न्यना । अन नं आः आन्दोलन शून्य हे दु । तर क्रान्तिया उपलब्धि छुं मदु ।

१२ बुँदे सहमति यानागु इलय् तकं उकियात असफल यायेत आपालं अन्तर्राष्ट्रिय समुदायं चलखेल याःगु हे खः । यदि पद्मरत्न व वय्कःया नेटवर्कं ज्या मयाःगु जूसा उगु प्रक्रिया नं सम्भव मजुइगु खः ।

युद्ध जुल तर उकिया छुं अर्थ मदु धइगु जुइ मखु । तःधंपिं दार्शनिकतय्सं धाइ, युद्धया कारणं हे मनूतय्सं शान्तिया महत्वयात महसुस याइगु खः । युद्धया केवल हाकुगु पक्ष जक दइ मखु । भारतय् बुद्ध धर्मया दकलय् अप्वः प्रचारयाःम्ह सम्राट अशोक छगू इलय् थः हे युद्धय् वनाः आपालं मारकाट याःम्ह खः । युद्धय् यक्व लगे जूम्ह जुयाः वं हे दकलय् अप्वः शान्तिया महत्व थुल । उकिं वं हे बुद्ध धर्मया यक्व प्रचार यात ।

जिं बराेबर छगू खँग्वः धायेगु याना, निरन्तरताय् क्रमभंग । थ्व क्रम आः नं वास्तवय् जारी हे दनि । जि न्हापा नेकपा मशाल धइगु छगू चीधंगु पुचःया जक नायः खः । थ्व पुचलं यक्व ज्या याये फइ मखु धकाः जिं उकिया थासय् एकता केन्द्र दयेका । लिपा वयात नं त्वःताः माओवादी दयेका । जनयुद्ध लिपा आः अनं उखे वने फइ मखु धकाः उकियात नं एकता यानाः आः नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी दयेका । जि थथे न्हूगु दयेकेधुंकल कि हानं पुलांगुली लिकुना मच्वना । गुगु न्हूगु दयेकागु खः, वहे जिगु लक्ष्य जुइ । युद्धया इलय् जि पूर्ण रूपं युद्धय् हे लगे जुया ।

शान्तिया इलय् पूर्ण रूपं शान्तिइ हे लगे जुया । आः जि नेकपा जुया, उकिं जिके पुलांगु माओवादी मदयेधुंकल । नेकपा जुयाः हे थ्व पार्टीयात गय् यानाः बल्लाकेगु व गय् यानाः न्ह्याः वनेगु धइगुली जि लगे जुयाच्वनागु दु । झीसं ७० दँ लिपा बल्ल बल्ल न्यादँ टिके जुइगु सरकारा दयेकागु दु । थ्व सरका। मार्फत समृद्धिया लँ ज्वनागु दु । झीत गुलि प्राप्त जुइमाःगु खः उलि मवःनि, उकिं मगाःनि धकाः पद्मरत्नजुं अझ नं धयाच्वनादीगु दु । वय्कलं धयादीगु थ्व खँ जिगु लागिं छगू उत्प्रेरणा जुयाच्वनी ।

(‘शान्ति प्रक्रियाय् पद्मरत्नया भूमिका’ विषयक कार्यशालाय् बियादीगु भाषणया सार)