सम्पदाया सहर छाय् जुइमफइ स्वनिगः?

नेपाःया सम्पदा विश्व सम्पदा जुइधुंकूगु सकसिनं सिउगु खँ खः । थुपिं विश्व सम्पदा जक मखसे विश्वय् विकास व प्रविधिया न्हू न्हूगु आयामत अविष्कार जुयाच्वंगु इलय् हे नेपालय् विश्वय् गनं मदुगु सम्पदात निर्माण जूगु खँय् झीसं गर्व याये । थौंया विकसित राष्ट्र अमेरिका कोेलम्बसं लुइके न्ह्यः हे येँ, यल व ख्वपया लाय्कू धस्वाये धुंकूगु तथ्य इतिहासय् न्ह्यथनातःगु दु ।

उगु इलय् हे शिल्पकला, वास्तुकला व अनेक कलाय् पारंगत जूगु देय् थौं देगः छगः जक दनेत हे नं विदेशी दातापिनि न्ह्यःने ल्हाः फयेमाःगु स्थिति ब्वलनाच्वंगु समस्त नेपाःमितय्गु निंतिं लज्जाबोध जुइगु स्थिति खः । न्हापा दां दांछि हे पिने देशं ग्वाहालि मकासे थःपिनिगु हे प्रविधिं निर्माण जूगु सम्पदाया संरक्षण तकं आः जुइमफुगु खँयात कयाः गम्भीर चिन्तन यायेमाःगु आवश्यकता दु ।

नेपाः आः नेपालमण्डल जक मखये धुंकल । थुकिया फैलावट पूर्व पश्चिम व उत्तर दक्षिणपाखे जुयाः आः तःधंगु नेपाः जुइधुंकूगु दु । तर नेपाः अथे तःधं जुयाः नं नेपाःया विश्वय् म्हसीका धयागु नेपालमण्डलया हे कला संस्कृति सम्पदा खः । तर विडम्वना धायेमाः नेपालमण्डलया आदिवासी, मूलवासीत नेवाःत अज्याःगु सम्पदाप्रति गौरव यायेफइगु स्थितिइ मथ्यन ।

थनया गौरवं जाःगु सम्पदा छगूयां लिपा मेगु नष्ट जुजुं वनाच्वंगु दु । थथे नष्ट यायेगु ज्याय् थनया सत्ताय् थ्यनाच्वंपिनिगु ल्हाः दु, योजना दु । उमिगु सोच फयांफत्तले अज्याःगु सम्पदा नष्ट यानाः नेवाःतय्गु गौरव हे न्हंका छ्वयेगु, नेवाःतय्गु जक मखु, नेवाःतय्सं दयेकातःगु अज्याःगु सम्पदाया नामोनिशान हे मदयेका छ्वयेगु षडयन्त्र थुमिसं यानाच्वंगु दु ।

थुकिया छगू विशेष कारण अज्याःगु सम्पदा संरक्षण यायेगु निर्णायक थासय् नेवाःतय्गु पहुँच थ्यनाच्वंगु मदु । छगू विशेष जातिया मनूतय्सं नेवाःतय्गु सम्पदा नष्ट यायेगु नामय् राज्य शक्तियात न्ह्यब्वयाः विकासया नामय् नेवाःतय्गु विशिष्ट सम्पदा नियोजितरुपं नष्ट यायेगु योजना न्ह्यब्वयाच्वंगु दु । कार्यान्वयन यानाच्वंगु दु ।

नेपाः भुखाचं जोखिम लाइगु देय् कथं न्ह्यःने लानाच्वंगु देय् खः । हरेक ९०÷१०० दँया फरकय् ततःधंगु भुखाय् ब्वयाः थनया सम्पदात नष्ट जुयाच्वंगु दु । १९९० सालया भुखाचं थनया आपालं सम्पदा, देगः स्यंकाबिल । उकियात हाकनं दयेकेगु नामय् पहुँचवाल धाये वा सत्ताय् दुपिंसं अज्याःगु सम्पदाय पुनर्निर्माण स्वयां नं थःपिनिगु हैसियत न्ह्यब्वयेकथंया सम्पदाया दोहन याःगु खँया ऐतिहासिक प्रमाणत अनेक लागा, शिलापत्र व इतिहासवृतय् खंके फुनि ।

रानीपुखूया पुनर्निर्माण प्रतापकालीन शैलीं
यायेगु पुरात्व विभागयात छाय् आपत्ति धयागु न्ह्यसः अनुत्तरित जुयाच्वंगु दु । संभवतः अज्याःगु शैली पुनर्निर्माण जुइवं नेपाल मण्डलया किचः खनेदइगु भय जुयाः थुकी विवाद ब्वलंकाच्वंगु खःला धयागु न्ह्यसः नं यायेफइ ।

हनुमानध्वाखा लागाय् दुगु बहाः बहीया सम्पदा नष्ट यानाः राणा सरकारं अन बेलायती बैठक दयेकल । बसन्तपुरया बहाःत न्हंकल । वंघःया आजु द्यःया न्ह्यःने च्वंगु महाद्यःया स्वतँजाः देगः पुनर्निर्माण जूगु इलय् छतँजाः जक जुल । थुकथं नेवाःतय् पुर्खां दयेकातःगु सम्पदाया राज्यपाखें थुकथं दोहन जुलं नं थनया आदिवासी मुलवासी नेवाःतय्सं तुलुतुलु स्वयेगु बाहेक मेता छुं याये मफुत ।

सम्भवतः उगु ईया राजनीतिक, सामाजिक स्थिति अज्याःगु हे जुयाः विवश नं जुइमाःगु खयेफु । २०७२ सालया तःभुखाचं नं नेवाः पुर्खातय्सं दयेकातःगु अनेक सम्पदा नष्ट जुल । विशेषकथं काष्ठमण्डप नां जुयाच्वंगु मरुसतः पाःताः जुल । उकिया पुनर्निर्माणया खँय् नं अनेक विवाद जुल । जनसमुदायं थःपिनिगु हे बलबुत्तां उगु सतः दयेकेगु खँ जुल ।

अन्ततः जनताया सःया कदर जूसें आः जनसहभागिताया लिधंसाय् येँ महानगरपालिकाया नेतृत्वय् पुलांगु हे शैली व स्वरुपय् उगु सतः पुनर्निर्माण ज्या न्ह्यानाच्वंगु जुल । मेखेर लानिपुखूया पुनर्निर्माणया खँ अझं क्वचाःगु मदुनि । येँ देय्या शान जक मखु, सम्पूर्ण धर्मावलम्बीतय्गु आस्थाया केन्द्र जुयाच्वंगु लानिपुखूया पुनर्निर्माणय् अनेक कचवं ब्वलन ।

राज्यपक्षया जबर्जस्तीं आः उगु पुखूया निर्माण प्रविधियात हे ध्वस्त यानाः अनः लः हे मथाइगु स्थिति थ्यंका बिउगु दु । मेखेर उगु पुखूया दथुइ दयेकातःगु बालगोपालेश्वरया देगःयात कयाः नं विवाद ब्वलंकेगु ज्या पुनर्निर्माणया प्रमुख जिम्मेवारी दुम्ह पुरातŒव विभागं हे याना हयाच्वंगु दु ।

थुगु पुखूया पुनर्निर्माणयात कयाः देय्या सम्मानित निकाय सर्वोच्च अदालतं हे थुकिया पुनर्निमार्णय् प्रतााप मल्लकालीन स्वरुपयात यथास्थितिइ तयेमाःगु आदेश बिइधुंकूगु दु । स्वयम् येँ महानगरपालिकां थुगु पुखूया पुनर्निर्माणयात कयाः विज्ञ पुचः नीस्वनाः थुकियात प्रताप मल्लकालीन स्वरुप, शैली व प्रविधियात हे नालेमाःगु खँ पित हयेधुंकाः नं अनया बालगोपालेश्वर देगः राणाकालीन स्वरुप (गुम्बोज शैली) या दयेकेगु धकाः ढिपी यानाच्वंगु दु ।

तर थ्व देगः लानिपुखूया निर्माणकालीन स्वरुप शिखर शैली (गृहकुट शैली) दयेकेमाः धयागु जिकिर विज्ञ पुचःतय्गु दु ।लानिपुखूया पुनर्निर्माण प्रतापकालीन शैलीं यायेगु पुरातŒव विभागयात छाय् आपत्ति धयागु न्ह्यसः अनुत्तरित जुयाच्वंगु दु । संभवतः अज्याःगु शैली पुनर्निर्माण जुइवं नेपाल मण्डलया किचः खने दइगु भय जुयाः थुकी विवाद ब्वलंकाच्वंगु खःला धयागु न्ह्यसः नं याये फइ ।

नेवाः जुयाया गौरव याइपिंसं थुकी गहन चिन्तन यायेमाःगु आवश्यकता दु ।मेखेर आः नकतिनि हे येँ सहर दुने च्यातँजाः तकया छेँ दने फइगु निर्णय येँ महानगरपालिकां सार्वजनिक याःगु दु । येँ देय् सम्पदाया सहर जूगु कारणं हरेक त्वाःत्वालय् थीथी देगःत दु । नेवाःतय्गु धार्मिक सामाजिक मान्यताकथं देगः स्वयां तजाः जुइक छेँ दने मजिउ धयागु आस्था व मान्यता दु ।

देगः स्वयां तजाः जुइक छेँ दनेबलय् अन अनेक किसिमया देवभय, लोकभय दइगु व न्हापा अथे देगः स्वयां तजाः जुइक छेँ दंपिनिगु अकाल मृत्यु जुइगु आदि घटना नं जुयावंगु दु । थ्व नेवाःतय्गु मान्यता खः । थ्वहे कारणं येँदेय् देगःया सहर जुयाच्वंगु व वस्ती नं व्यवस्थित जुयाच्वंगु खः ।

तर सम्पदाया महत्व व मान्यता मथूपिंसं आः थुकथं तजाः जुइक छेँ दनेफइगु नियम हयेवं नेवाःतय्गु मान्यताय् घाः लाइगु, झीगु देगः सम्पदा दुसुना वनीगु सम्भावना दयावःगु दु । थज्याःगु सम्पदा संरक्षण अःखः नियम सुयागु फाइदाया निंतिं लागू यायेत्यंगु खः, न्ह्यसः जुइ । उकिं येँ देय्यात सम्पदाया सहरकथं ल्यंकातयेगु खःसा अनेक आयामं चिन्तन यायेमाःगु आवश्यकता दु ।