नीलवाराही प्याखंया खः त्यलीगु जात्रा
# प्रेम के. निडर
नेपाः बहुजातीय, बहुधार्मिक, बहुसांस्कृतिक देय् खः । थन बसोबास याना वयाच्वंपिं थीथी जातजातिया थःथःगु हे संस्कार, संस्कृतित दु । थःथःगु परम्परागत जात्रापर्व व सम्पदात दु । व हे संस्कार, संस्कृति व जात्रापर्वया सम्पदाया कारणं नेपाः देय् छगुलिं संस्कार, सम्पदा, जात्रापर्वया निंतिं तःमिगु देय् धकाः विश्वय् नांजाः ।
संस्कार, संस्कृति, जात्रापर्व अले सम्पदा धइगु झीगु म्हसीका खः अले झीगु गौरव नं । संस्कार, संस्कृति जात्रापर्वया खँ वल कि नेवाःतय् नां दकलय् न्ह्यःने वइ । गन नेवाः दइ, अन मठमन्दिर, पाटीपौवा, जात्रापर्व नं दइ । सुथय् बहनी भजन यानाच्वंगु नं खने दइ । जात्रापर्व वल कि खिं बाजंया सः ताये दइ । धिमय्या तालय् प्याखं हुलाः वःगु खने दइ ।
बासुरि पुयाः देय् चाःहिलाच्वंगु, द्यइके वंगु खंके फइ । थ्व हे नेवाःतय् म्हसीका खः, गौरवया खँ खः ।झी नेवाःतय्सं सांस्कृतिक सम्पदाया ख्यलय् आपालं गौरवपूर्ण ज्या याना वयाच्वंगु खनेदु । प्राचीनकालनिसें चले जुया वयाच्वंगु नेवाःतय् थःगु हे मौलिक प्याखंत म्हिगः गथे न्ह्याका वयाच्वंगु खः, आतक नं अथे हे न्ह्याका वयाच्वने फुगु धइगु थ्व झीगु निंतिं गौरवूर्ण खँ खः ।
अज्याःगु प्याखंतमध्ये गुलिं ख्वाःपाः पुयाः प्याखं हुलीगु दुसा गुलिं ख्वाःपाः मपुंसे हुलीगु प्याखं नं दु । ख्वाःपाः पुयाः हुलीग प्याखंत अनुष्ठानिक व लौकिक प्याखंया नामं नांजाः । अज्याःगु प्याखंया थःगु हे कथंया धार्मिक व सांस्कृतिक महत्व व मान्यता दु ।
ख्वाःपाः पुयाः हुलीगु प्याखंत देवीदेवताया ख्वाः वयेक तान्त्रिक विधिकथं जीवन्यास यानाः दयेकीगु जूगुलिं अज्याःगु ख्वाःपाःत देवीदेवताया रुपय् हे पुजा यायेगु चलन नं दु ।
ख्वाःपाः पुयाः हुलीगु प्याखंत प्याखं हुलेगु स्यनेगु इलंनिसें शास्त्रीय विधिकथं स्यनीगु व विधिविधानकथं हे प्याखं हुला वये धुंकाः ख्वाःपाः लिकायेगु याइ । दक्वंकथंया विधिविधानकथं हे जक ज्या जुइगु जुयाः थज्याःगु प्याखंत जनमानसय् धार्मिक प्रभाव नं गाक्कं लानाच्वंगु खनेदु ।ख्वाःपाः पुयाः प्याखं हुलीगु गं प्याखंत स्वनिगलय् आपालं दु ।
स्वनिगःया स्वंगुलिं सहर दुने पचली भैरवया गण प्याखं, भद्रकालीया गंप्याखं, किपूया बाघभैरवया गंप्याखं, न्यतया स्वेत भैरवया गंप्याखं अले ख्वपया नवदुर्गा द्यःया गंप्याखं खः । अथे हे स्वनिगःया स्वंगुलिं सहर पिने तर नेवाःतय् ख्वातुगु वस्ती दुगु थासय् नं थज्याःगु प्याखंत दु । व खः थेच्वया महालक्ष्मी गंप्याखं, हरिसिद्धिया हरिसिद्धि गंप्याखं, ख्वनाया इन्द्रायणी गंप्याखं, थिमिया भैलः प्याखं, बोडेया नीलवाराही गंप्याखं ।
प्राचीनकालनिसें न्ह्याका वयाच्वंगु थज्याःगु अनुष्ठानिक गणप्याखंत दयेकातःगु बारे थःथःगु हे इतिहास दु । हरिसिद्धिया गंप्याखं जुजु विक्रमादित्यं उग्रतारा देवीया उजंकथं न्ह्याकूगु धाइ । भैलः प्याखंत मल्ल जुजुत पाखें हुइकेगु शुरु याःगु धइगु धापू दु । बोडेया नीलवाराही गण प्याखं व ख्वपया नवदुर्गा गंप्याखं सुवर्ण मल्लं न्ह्याकूगु धाइ ।
तर बोडेया जनमानसय् थ्व प्याखं नीलवाराही देवीं मनुष्यया रुप कया वयाः स्यना थकूगु धइगु धापू दु । सुवर्ण मल्लं थ्व प्याखंंया निंतिं आवश्यक बुँया व्यवस्था नापं माःगु छता निता ज्वलंया नं व्यवस्था यानाथकूगु धइगु धापू बोडेया जनमानसय् दु ।
बोडेया स्थानीवासीतय् धापूकथं बोडेया धों खलःया छम्ह निम्ह नीलवाराही गुँ सिथय् च्वंगु चुलिचा धइगु थासय् बुँज्या सनाच्वंगु इलय् मनू रुप कयाः वःम्ह वाराही द्यवं सःताः ब्वना यंकाः गंख्यःचा धइगु थासय् प्यन्हुतक तयाः प्याखं गथे हुलेगु, बाजं गथे यानाः थायेगु दक्वं स्यना हःगु धइगु इमिगु धापू दु ।
व हे नीलवाराही द्यवं प्याखंया निंतिं माःमाःगु ज्वलं नापनापं भैलः द्यवं दँय्दसं प्याखं हुलेबलय् मतसें मगाःगु भैलःद्यःया किपा दुगु कातिमाः छमाः नं बियाहःगु धइगु धापू दु । व कातिमाः दँय्दसं प्याखं हुले न्ह्यः भैलःद्यः जुइमाःपिनि मनूत धों खलःया मनूतय् छेँय् वनाः कयाः हयेगु याइ । अले प्याखं सिधयेका हाकनं उकियात लितः बी यंकेमाःगु चलन दु ।
गंप्याखंयात पुराणया आधारय् द्यःतय्गु बाखंया लिधंसाय् द्यःपिनिगु अभिनय यानाः हुइकातःगु प्याखं खः । गथे कि नवदुर्गा गंप्याखं नवदुर्गां महिषाशुर राक्षसयात गथे यानाः बध यात धइगु दुर्गा युद्धया अवस्थायात कयाः हुइकातःगु प्याखं खः । महाकाली गंप्याखंत देवीतय्सं राक्षसनाप युद्ध याये न्ह्यः थःपिनिगु याःगु पूर्वाभ्यासया रुपयात कयाः हुइकातःगु प्याखं खः ।
बोडेया नीलवाराही गंप्याखं देवदेवीत राक्षसत नाप ल्वानाः विजय प्राप्त यायेधुंकाः हर्षोल्लास यानाः लय्तायाः हुला वयाच्वंगु प्याखं धाइ । छाय्कि ‘किपा थः हे नवाइ’ धाःथें बाखं जूसा खँग्वलं नवाकातइ, प्याखं जूगुलिं प्याखं हूगु भावकथं थुइका कायेमाः । नीलवाराही गणया प्याखं हुलीगु भावकथं इपिं उत्साहित जुयाः लय्तातां प्याखं हुलीगु भाव खनेदु ।
द्यःतय्सं पुनीगु ख्वाःपाःत नं न्हिउ ख्वाः वःगु खनेदु । अथे हे बाजंया ताल नं अथे हे खनेदु । सकलें देवीदेवतात छगू हे ताल, भाव व आकृतिं प्याखं हुली । उकिं थ्व नीलवाराही गं प्याखंया भाव विजयी जुलुस हे धइगु मान्यता दु । गंप्याखं पिहां वइगु लु व अवस्था नं अथे हे खनेदु । दकलय् न्हापां चिलाख, वयां लिपा त्वरं (तोरण), अनं लिपा राजदण्ड, ढाल, तरवार झ्वःलिक्क पिहां वइ ।
अनं लिपा सेनापति थें भैरव, वाराही प्यम्ह, कुमारि प्यम्ह, सिंह प्यम्ह, द्वारपाल निम्ह व दकलय् लिपा सुरक्षाया भाला कयाः गणेद्यः पिहां वइ ।नीलवाराहीया गंप्याखंया भाव विजयी जुलुस रुप खः धइगु सीकेत नीलवाराही गंप्याखंया खः त्यलीगु जात्रा स्वयेमाः धकाः धयातःगु दु । खः त्यलीगु जात्रा बोडेया नीलवाराही गंप्याखंया विशेष प्याखं खः ।
प्रत्येक झिंनिदँय् छक्वः क्यनीगु थ्व प्याखं नीलवाराही गंप्याखंया मुख्य विशेषतां जाःगु प्याखं धायेमाः । खः त्यलीगु अर्थात थाय् त्यलीगु भावया अर्थय् खः । थ्व हे भावया अर्थं नीलवाराही गण प्याखं छु खः धइगु स्पष्ट याः । खः त्यलीगु अर्थात इलाका कब्जा, थाय् कब्जा छु खँय् धयातल धइगु स्पष्ट मजूसां द्यःतय्सं थाय् वा इलाका कब्जा याना वःगु प्याखंया भावं स्पष्ट याः ।
खः त्यलीगु जात्रा प्याखनय् भैरवया भूमिका विशेष जुइ । भैरव छम्ह रक्षक खः । द्यःतय् रक्षक । थ्व प्याखनय् नं भैरव सेनापति जुयाः बिस्कं बिस्कं रुपं द्यःतय्त लिउने तयाः आक्रमण याः वनी । दकलय् न्हापां गणेद्यःयात ब्वना यंकी । वयां लिपा छसिकथं वाराही, कुमारि, सिंह अले द्वारपालयात युद्ध यायेगु तौरतारिका स्यनाः आक्रमण यायेत वनी ।
आक्रमण यायेधुंकाः सकलें लय्तायाः प्याखं हुली । थ्व हे खः त्यलीगु अथवा इलाका कब्जा याना वःगुया भाव खः । उकिं नीलवाराही गण प्याखं देवीदेवतात राक्षसनाप जूगु युद्धय् विजय प्राप्त यानाः लय्तायाः प्याखं हुला वःगु प्याखंया रुपय् कयातःगु खः । थ्व प्याखं स्वस्वं वनेबलय् आः छु जुइ, अले छु याइ धइगु उत्सुकता जाःगु कलाया प्रदर्शन यानातःगु दु ।
प्याखं स्वस्वं वनेबलय् तसकं न्ह्यइपुसे च्वं । थ्व विशेष प्याखं जुयाः जक मखु दँय्दसं हुइकीगु थ्व हे गंप्याखंया प्याखं नं उलि हे न्ह्यइपु । थाय्थासय् सिंह तिंन्हुइगु दृश्यं प्याखंयात अझ न्ह्यइपुका बी । सिंह धइम्ह महालक्ष्मीया बाहां खः । महालक्ष्मीयात गणय् थ्याकामतःसां सिंह प्यम्ह तयाः प्याखंया रुपयात न्ह्यइपुकातःगु दु ।
खः त्यलीगु प्याखं नीलवाराही गणप्याखंया प्रत्येक झिंनिदँय् छक्वः क्यनीगु प्याखं वा जात्रा खः । थुगुसी थ्व प्याखं थ्व हे भदौ १३ गतेनिसें १६ गतेतक क्यनीगु जूगु दु । परापूर्वकालंनिसें थौंतक नं न्ह्याका वयाच्वंगु थ्व गंप्याखं तःगु थासय् गं हिले धुंकूगु दु । थौंकन्हय् न्ह्याका वयाच्वंगु छेँपाखें जक न्ह्याकूगु हे ख्वीदँ दयेधुंकल । वयां न्ह्यः बोडेया न्हूछेँ धाःगु छेँपाखें स्वीखुदँक चले यानाः गं हिउगु खः ।
बोडेया तःगु थासय् गः हिला वःगु थ्व प्याखं दकलय् न्हापां व हे नीलवाराही द्यवं सःताः ब्वना यंकाः प्याखं हुलेगु सयेका वःम्ह धों खलःया छेँय् नं प्याखं पिथनेगु याःगु खः । व प्याखं स्यनीगु आखा (प्याखं स्यनीगु थाय्) आतक नं दनि । दँय्दसं हुइका वयाच्वंगु थ्व प्याखंयात ल्यंका तयेगु झी सकसिगुं कर्तव्य जुया बिउगु दु । प्याखं हुलीपिं नं ज्याथ जुइधुंकल ।
गुलिं ला मदये नं धुंकल । उकिया थासय् ल्याय्म्हतय्सं न्ह्याका वयाच्वंगु दु । अथे खःसां न्हूम्ह वइम्हेसित पलिस्था यायेत धाःसा थाकुयाच्वंगु दु । गंप्याखनय् प्याखं हुलीपिंत सुनानं आर्थिक ग्वाहालि यानाच्वंगु मदु । थःगु हे खर्चं माःगु दक्वं व्यवस्था यायेमाः । खर्च यायेत नं तसकं थाकु ।
उकिं प्याखं हुलीपिं न्हूपिंत नं थाकुया च्वंगु खः । संस्थागत रुपं थुगुसी मध्यपुरथिमि नगरपालिकापाखें निगू लाख तका आर्थिक ग्वाहालि वःगु दु । व गंप्याखं गुथिया निंतिं जक खः । व्यक्तियात गनं नं ध्यबा बीगु स्रोत मदु । गंप्याखं संचालनय् थ्व हे समस्या जुयाच्वंगु दु ।
LEAVE YOUR COMMENTS