ने. सं. ११४४ चौलाथ्व दशमी -

२ नम्बर प्रदेशया भाषा विवाद

पहिचान पक्षधर शक्तितय् लागिं दकलय् आशा यायेबहःगु प्रदेशया रुपय् न्ह्यःने वःगु २ नम्बर प्रदेशय् बिचाः मयाः कथं भाषाया समस्या पिहां वःगु दु । खास यानाः प्रदेशसभाय् हिन्दी भासं सम्बोधन जूगु खँयात कयाः थ्व विवाद पिहां वःगु खः । हिन्दी भासं सम्बोधन याःपिं नं मेपिं मखु उपिं हे खः गुमिसं देशय् पहिचानया आन्दोलन तःधंक न्ह्याकल व उकिया नेतृत्व समेत यात । अज्याःपिं नेतातय्सं हे २ नम्बर प्रदेशया पहिचानयात मल्वः कथं हिन्दी भासं सम्बोधन यात धकाः थ्व विरोध प्रकट जूगु खः ।

थ्व विरोधया कारणं छगू स्वाभाविक न्ह्यसः नं पिहां वःगु दु कि धाथें २ नम्बर प्रदेशया सम्पर्क भाषा छु खः ले ? हिन्दी खः लाकि अन न्ववाइगु मेमेगु भाय् गथे कि मैथिली, भोजपुरी, अवधि आदि ? २ नम्बर प्रदेशय् धाथें न्ववाइगु रैथाने भाय् धइगु ला मैथिली, भोजपुरी, अवधि, बज्जिका आदि हे खः । उकिं हिन्दीयात सम्पर्क भाषाया रुपय् मान्यता बीगु पाय्छि मखु सः थ्वयाच्वंगु दु । हिन्दीया विरोध यानाच्वंपिनि तर्क खः, हिन्दी धइगु उगु प्रदेशया सुं नं मनूया मांभाय् मखु । थ्व भारतं वःगु आयातित भाय् खः । गुगु भाय् सुं नं मनूया मांभाय् मखु उकियात सम्पर्क भाषाया मान्यता बी फइ मखु ।

थज्याःगु तर्क सत्य नं खः, सत्य नं मखु । वा धाये आंशिक सत्य जक खः । छाय्धाःसां हिन्दी आः नेपाःया सुं नं मनूया मांभाय् मखु धाये फइगु अवस्था मदु । नेपाःया राष्ट्रिय जनगणनाय् हिन्दीयात थःपिनि मांभाय् धकाः च्वका तःपिं मनूतय् संख्या १ प्रतिशत स्वयां अप्वः दु । राष्ट्रिय जनगणनाय् थ्व उल्लेख हे जुइधुंकूगु कारणं थुकियात मखु धाये फइ मखु । तथापि यथार्थ छु नं खः धायेबलय् गुमिसं हिन्दीयात थःगु मांभाय् धकाः च्वकूगु खः उमिगु धाथेंया मांभाय् धाःसा हिन्दी मखु । उमिगु धाथेंया मांभाय् मैथिली, भोजपुरी, अवधि, बज्जिका वा मेमेगु हे खः । हिन्दी उमिगु दोश्रो भाषा तक खयेफु ।

तर थःगु धाथेंया मांभाय् मखुसां नं हिन्दीयात मांभाय् धकाः च्वकूगु कारणं उकियात मान्यता बी मखु धइगु तर्क धाःसा तये फइ मखु । अज्याःगु तर्क तल धाःसा उकिया चिच्चाः खस नेपाली भाषा व हिन्दू धर्मया तथ्यांकय् समेत लाः वनी । छाय्धाःसां नेपालय् खस नेपालीयात थःगु मांभाय् धकाः च्वका तःपिं नं आपालं अज्याःपिं मनूत दु गुमिगु धाथेंया मांभाय् खस नेपाली मखु । गुरुङ, तामाङ, मगः, नेवाः आदि भाय् ल्हाइपिं नं आपालं मनूतय्सं मसयाः वा मथुयाः थःपिनि मांभाय् खस नेपाली च्वकातःगु दु ।

थथे मांभाय् मखुपिं मनूतय्सं समेत मांभाय् धकाः स्वीकार याःगु कारणं हे खस नेपाली भाषाया तथ्यांक ५० प्रतिशत स्वयां अप्वः दःवंगु खः । मखुसा ला खस नेपाली धइगु ब्रम्हू व क्षेत्री जातिया जक मांभाय् खः । ब्रम्हू व क्षेत्री छथासं तयेबलय् कुल जनसंख्याया ३७ प्रतिशत जक जुइ । उकी पहाडी दलितया ल्याः नं थपे यात धाःसा ४४–४५ प्रतिशत स्वयां अप्वः दइ मखु । पाय्छि उकथं हे हिन्दू धर्मावलम्बीतय् ल्याः नं थुलि हे जक जुइ माःगु खः । हिन्दू हे मखुपिं मनूतय्सं समेत मसयाः÷मथुयाः हिन्दू च्वका तःगु कारणं थौं हिन्दू धर्मावलम्बीया ल्याः ८० प्रतिशत थ्यंगु खः ।

अय् जूगुलिं मधेस लागाय् थौं हिन्दीं गुगु स्थान काःगु खः उकियात स्वीकार याये मखु धाये फइगु अवस्था मदु । हिन्दी थौं मधेसया सत्य जुइधुंकूगु दु । मधेसय् हिन्दीं सम्बोधन जूगु खँयात कयाः अनया स्थानीय मैथिली, भोजपुरी, अवधि आदि भाषाभाषीतय्सं विरोध याःगु ला पाय्छि नं खः । तर थ्व खँयात खस नेपाली मातृभाषीतय्सं समेत विरोध याना हःगु धाःसा अजूचायापुगु खँ जूगु दु । छाय्धाःसां थौं मधेस लागाय् हिन्दी भासं गुगु थाय् कया हःगु खः उकिया प्रत्यक्ष दोषी मेपिं सुं मखुसें थ्वहे खस नेपाली भाय् व उकिया प्रवद्र्धन याइगु राज्यया नीति खः ।

नेपाः राज्यया गलत नीतिं यानाः मधेसय् हिन्दी भासं थाय् कया हःगु यथार्थयात झीसं ल्वःमंके मजिउ । खास यानाः पञ्चायतकालय् ‘एक भाषा एक भेष’ धइगु सरकारी नीतिं देय्न्यंकं खस नेपाली भाषाया बर्चश्व कायम यायेगु अभियान न्ह्याकल । शिक्षाया माध्यम खस नेपाली दयेकल । सञ्चार, साहित्य, मनोरञ्जन आदि फुक्क हे ख्यलय् खस नेपालीयात बढावा बियाः मेमेगु भाय्यात स्याना छ्वयेगु ज्या यात । थुकिं यानाः मधेस लागाय् न्ववाइगु मैथिली, भोजपुरी, बज्जिका, अवधि लगायत मेमेगु नं शक्तिशाली व सभ्य भाषात राज्य दमनया शिकार जुयाः धमाधम कमजोर जुजुं वन ।

शिक्षाया माध्यमय् थ्व भाय्–तय्त थाय् मबिसेंलि थुपिं मनूतय् व्यवहारं नं धमाधम हटे जुजुं वन । तर खस नेपाली भाषाया प्रवद्र्धकतय्सं छु खँ थुइके मफुत धाःसां मधेस लागाय् मैथिली, भोजपुरी आदि थेंज्याःगु भाय् कमजोर जुया वन धाःसा थ्व भाय् ल्हाइपिं मनूतय्सं मेगु विकल्पया रुपय् खस नेपालीयात नाला काइ मखु । उमिसं थःगु भाय्लिसे सतिक लाःगु मेगु भाय्यात वैकल्पिक भाय् कथं छ्यलेगु याना हइ । मैथिली, भोजपुरी, अवधि आदि भाय्लिसे सतीगु भाय् धइगु खस नेपाली मखु, हिन्दी खः । उकिं उमिसं थःगु भाय् ला त्वःतल, उकिया थासय् हिन्दीयात नाला काल ।

मैथिली व भोजपुरी भाय् ल्हाइपिं मनूतय् दथुइ खस नेपाली भासं मखु हिन्दी भासं सम्पर्क कायम यायेत अःपुइ । उकिं उमिसं हिन्दीयात हे सम्पर्क भाय् दयेका यंकल । यदि राज्यं मधेस लागाया मैथिली, भोजपुरी आदि थेंज्याःगु स्थानीय मांभाय्यात बल्लाकेगु ज्या यानातःगु जूसा अन हिन्दीं गबलें नं थाय् काये मफइगु खः । थौं मधेसय् हिन्दीं गुगु थाय् कया हःगु खः, उकियात तत्काल चीके फइ मखु । अथे खःसां मधेसया पहिचान हिन्दीइ मखु अन न्ववाइगु मैथिली, भोजपुरी, अवधि आदि थीथी स्थानीय मांभाषाय् दु । थ्व पहिचानयात नष्ट याना छ्वत धाःसा २ नम्बर प्रदेशया पहिचानयात बचे याये फइ मखु । थ्व धाःसा झीसं नं थुइकेमाः ।